Morgunblaðið - 17.06.1983, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1983'
17

Kristján Albertsson
Hvernig íslendingar
eignuðust þjóðsöng
eftir Kristján Albertsson
Matthías Jochumsson
I.
Eitt síðasta verk síðasta þings var að lögvernda
þjóðsöng íslendinga, lag og ljóð, banna alla mis-
þyrmingu og afskræmingu á hvoru tveggja og
óvirðulegan eða ósæmilegan flutning. Þetta lögbann
mátti víst tæpast síðar koma, því að það er aldrei
vað vita, hverju „tónmenntamenn" nútímans taka
upp á. Hvers konar fíflslegur eða jafnvel skepnu-
legur flutningur tónverka þykir mörgum nú á tímum
ákaflega fyndinn, og heyrt hef ég tvo fræga þjóð-
söngva skrumskælda af erlendum hljómsveitum í
íslenskum hljómleikasölum. Það var því aldrei að
vita, hvenær röðin kæmi að íslenska þjóðsöngnum
að sæta slíkri meðferð.
II.
íslenski þjóðsöngurinn er sem kunnugt er einn
fegursti og tignarlegasti þjóðsöngur sem nokkur
þjóð á — og erum við Islendingar síst einir um þá
skoðun. Nýlega hafa spunnist nokkrar blaðaumræð-
ur um íslenska þjóðsönginn, og hef ég haft nokkurt
veður af þeim. Mönnum þykir galli á gjöf Njarðar,
hve erfitt sé að syngja þennan söng. En það skiptir
litlu.
Þjóðsöngvar eru sjaldnast sungnir opinberlega,
heldur látið nægja að leika þá á hljóðfæri við opin-
ber tækifæri, enda segir sig sjálft, aðjallur almenn-
ingur er sjaldan fær um hópsöng svo að vel fari. Þá
hefur eitthvað verið drepið á, hvers efnis færi best á
að þjóðsöngurinn væri, en slíkir söngvar voru auð-
vitað aldrei gerðir eftir neinum pöntunum, neinum
fyrirmælum né reglum. Þeir urðu til, þegar þjóð
festi ást á lagi og ljóði, og það varð af mörgum og
misjöfnum ástæðum. Þessir frægu söngvar hafa því
orðið mjög misjafnir að efni, allir meira og minna
háðir sínum tíma, og því lengra sem frá líður því
minna er hirt um hvort slík ljóð falli betur eða verr
að ákveðnum kenningum, hvort heldur trúarlegum
eða öðrum. Þjóðsöngur vor tengist t.d. þúsund ára
afmæli íslandsbyggðar, franski þjóðsöngurinn
stjórnarbyltingunni miklu. Englendingar láta sér
nægja að biðja þjóðhöfðingja sínum blessunar, en
eiga þá auðvitað aðallega við, að guð megi láta þjóð
þeirra og ríki farnast sem best.
Á bernskuárum mínum lærðum við að syngja
ýmsa þjóðsöngva á íslensku, mun Steingrímur
Thorsteinsson hafa þýtt flest þeirra, og er mér í
minni, að sumir þeirra voru trúarljóð. Rússneski
þjóðsöngurinn byrjaði:
„Heyr faðir hjartans bæn,
hingað á jörðu
lít þínum augum í líkn og náð.“
Pólska þjóðsöngnum hef ég aldrei getað gleymt:
„Guð, þú sem skýldir ættjörð vorri áður,
alvaldi guð sem vilt að hún sig reisi.
Lít þú í náð til lýðsins sem er hrjáður,
lagður í fjötra jafnt í höll sem hreysi.
Guð, heyr vort óp er hrelldir þig við biðjum,
heyr vora bæn ogfrelsa oss úr viðjum."
Líklegt má þykja, að þessi söngur sé enn þjóðsöng-
ur Pólverja, þó að hann sé líklega aðeins sunginn á
laun og ekki mjög upphátt.
III.
Danir eignuðust þjóðfána sinn með þeim hætti, að
hann sveif á örlagastundu af himnum ofan og féll í
skaut þjóðar sinnar. Mundi ekki mega segja, að lík-
legt sé að margar þjóðir hafi eignast sinn þjóðsöng
með ekki ósvipuðu móti?
Það vill svo til að við vitum, hvernig þjóð okkar
tók á móti íslenska þjóðsöngnum í fyrsta skipti sem
hann var sunginn opinberlega. Amerískur rithöf-
undur, sem skrifaði stutta bók um ferð sína til ís-
lands árið 1874, segir svo frá:
„ ... það er ekki sízt Lofsöngur Matthíasar Joch-
umssonar undir lagi Sveinbjarnar Sveinbjörnssonar
— fyrsta innlenda tónskáldsins, að mér er sagt —
sem hafði afarsterk áhrif. í hvaða átt, sem ég horfði,
sá ég augu full af tárum. Endurtekning viðlagsins:
íslands þúsund ár — hljómaði um alla dómkirkjuna
í tónum, sem voru hátíðlegir fremur en stórlátir, og
túlkuðu fullkomlega þá trúarlegu alvörugefni, sem
ríkti í hug og hjarta fólksins." (Samanb. Islandsbréf
1874 eftir Bayard Taylor, útgefandi Almenna bóka-
félagið.)
Þessi frásögn mætti munast sem lengst, því að
hún geymir minninguna um eina fegurstu stund í
liðinni þjóðarævi. Og gott er til þess að vita og einna
líkast miklu fyrirheiti, að lítilsmetin og fátæk þjóð
skuli hafa frá öndverðu skilið og metið þá guðsgjöf,
sem henni var færð á fyrstu þjóðhátíð sinnar lands-
byggðar.
Kristján Albertsson er í níræðisaldri. Hann er einn af helstu
mcnningarfrömudum samtímans, alkunnur rithöfundur og
stjórnarerindreki um langt skeid.
Morðmálið á Kleppsvegi í janúar:
Akærður fyrir að hafa stungið hinn
látna 4 stungum í bakið af ásetningi
ÁKÆRUVALDIÐ krafðist þess, að Þórður Jóhann Eyþórsson, 25 ára gamall
hifreiðastjóri, yrði dæmdur til þyngstu tímamarkaðrar refsingar samkvæmt 211.
grein hegningarlaganna fyrir að hafa orðið Óskari Áma Blomsterberg, til heimilis
að Selásbletti lla í Reykjavík, að bana með því að stinga hann fjórum stungum í
bakið, þar af hefðu þrjár gengið á hol og ein á kaf í hægra lunga og leiddi Oskar
heitinn til dauða á skammri stundu. Atburður þessi átti sér stað í íbúð á 4. hæð í
fjölbýlishúsi númer 42 við Klcppsveg í Reykjavík aðfaranótt 1. janúar síðastliðinn.
Bragi Steinarsson, vararíkissak-
sóknari, sótti málið, en verjandi
ákærða er Sveinn Snorrason, hrl.
Bragi krafðist og þess, að ákærði
yrði dæmdur til greiðslu sakarkostn-
aðar, en gæzluvarðhald ákærða frá
1. janúar kæmi til frádráttar refsi-
vist.
Vararíkissaksóknari reifaði málið
í munnlegum málflutningi fyrir
Sakadómi Reykjavíkur í gær. Klukk-
an 05.25 aðfaranótt 1. janúar var
kallað á lögreglu og sjúkrabifreið að
Kleppsvegi 42. Um aðkomu segir í
lögregluskýrslum, að mikið hefði
blætt frá vitum Óskars heitins og
heyrðust kokhljóð og átti hann í erf-
iðleikum með andardrátt. Ekkert
lífsmark hefði verið með Óskari
heitnum þegar sjúkrabifreið bar að
skömmu síðar og úrskurðaði læknir,
sem kallaður var til, hann látinn.
Ákærði var meðal fólks í íbúðinni og
viðurkenndi hann að vera valdur að
dauða Óskars. Ásamt honum voru
sex manns, sem í íbúðinni voru,
fluttir til yfirheyrslu á lögreglustöð.
Rannsóknarlögreglumenn voru
þegar kallaðir á vettvang. Við leit
fannst blóðugur brauðhnífur í
skúffu i eldhúsi. Hann mældist 29,3
sentimetrar á lengd; hnífsblaðið 14,9
sentimetrar á lengd og 1,5 senti-
metrar á breidd. Talsvert blóð var
við enda sófa í stofu og var slóð
þvert yfir íbúðina að símakróki, þar
sem Óskar heitinn lést. Þá fundust
sex hnífsstungur í borðplötu í sófa-
borði og auk þess þrjú stungugöt á
framanverðum frakka hins látna og
eitt undir ermi. Ákærði og hinn látni
voru báðir ölvaðir er atburðurinn
átti sér stað. Áfengismagn í blóði
hins látna mældist 2,62 prómill og
2,83 prómill hjá ákærða.
I máli ákæruvaldsins kom fram,
að báðir voru mennirnir staddir
fyrir tilviljun í íbúðinni þar sem
voðaatburðurinn átti sér stað.
Ákærði kom til áramótagleðskapar í
íbúðina um tvöleytið um nóttina og
hinn látni um eða skömmu eftir
klukkan fjögur. Þeir tóku þegar að
deila og nefndi ákæruvaldið tvær
meginástæður, sem hugsanlega
orsök fyrir deilum þeirra. Annars
vegar ber ákærði, að sem næst 10
árum fyrir voðaatburðinn hafi
Óskar heitinn látið 3 til 4 menn
ganga í skrokk á sér við veitingahús-
ið Þórscafé. Hann hafi hlotið áverka
á höfði. Atburður þessi var aldrei
kærður. Ósannað er að þessi atburð-
ur hafi átt sér stað.
Hin orsökin, sem nefnd var, er að
3 vikum fyrir voðaatburðinn hafi
ákærði komið með kjöt á vinnustað
Óskars. Þar hafi orðið ýfingar þeirra
í milli um pappaábreiðu undir kjöt-
inu.
Deilur upphófust nánast strax og
Óskar heitinn kom á Kleppsveginn
og féll nærvera hans ákærða lítt í
geð. Ákærði beri að sér hafi gramist,
að Óskar heitinn taldi sig ekki
þekkja hann og taldi sér lítilsvirðing
sýnd.
Tvö vitni bera, að í eldhúsi hafi
ákærði látið þau ummæli falla, að
hann ætlaði sér að drepa Óskar.
Vitnin munu ekki hafa tekið þessi
ummæli alvarlega, en báðu unnustu
ákærða að reyna að afstýra deilum.
Það næsta, sem vitni hafi séð, var
þegar ákærði hafði stungið hinn
látna og kastaði hnífnum í sófaborð-
ið með eftirfarandi orðum: Þennan
hníf snertir enginn — kallið á lögg-
una. Taldi vararíkissaksóknari full-
komnar sönnur færðar á, að ákærði
hefði vegið að yfirlögðu ráði. Ekki
síst þegar sú staðreynd blasti við, að
ákærði hefði sótt hnífinn í eldhús og
falið í klæðum sér eða skóm í því
skyni að nota í átökum við hinn
látna. Sú skýring ákærða, að hann
hafi ætlaö að berja hinn látna með
hnífsskaftinu sé ekki sannfærandi.
„Sú staðreynd, að ákærði sótti
hnífinn fram í eldhús og faldi svo
enginn varð hans var, bendir ótví-
rætt til ætlan ákærða," sagði Bragi
Steinarsson og bætti við: „Af þessu
getum við aðeins dregið þá ályktun,
að ákærði hafi vegið Óskar heitinn
að yfirlögðu ráði með því að stinga
hann með eldhúshnífi fjórum stung-
um, sem leiddu til dauða á skammri
stundu.
Ásetningur myndaðist þegar
ákærði tók hnífinn með leynd úr eld-
húsi og faldi innan klæða eða i skóm.
Þetta sýnir ásetning ákærða, enda
hafði hann áður sagst ætla að drepa
Óskar heitinn," sagði Bragi.
Hann taldi að refsivist bæri að
ákvarða 16 ár og nefndi fjóra dóma
máli sínu til stuðnings. Verknaður-
inn hefði verið gjörsamlega tilefnis-
laus, framinn af ásetningi og átt sér
nokkurn aðdraganda. Hann taldi
engar refsilækkunarástæður koma
til greina.
Sveinn Snorrason, hrl., skipaður
verjandi ákærða gerði þær dómkröf-
ur að skjólstæðingur sinn yrði
dæmdur samkvæmt 215. grein hegn-
ingarlaganna í stað 211. greinarinn-
ar; að atburðirnir þessa örlagaríku
nótt yrðu virtir sem gáleysisbrot. Til
vara krafðist hann þess, að skjól-
stæðingur sinn yrði dæmdur til
lægstu refsingar er lög leyfðu og að
4. til 9. töluliðir 74. greinar hegn-
ingarlaganna og 75. grein um refsi-
lækkun yrðu teknar til greina við
ákvörðun refsingar. Þá fór hann
fram á að gæzluvarðhaldsvist
ákærða yrði dregin frá refsivist.
Hann sagði að í hnotskurn væru
voðaatburðirnir röð ófyrirsjáanlegra
óhappa. Þeir hefðu hist að tilviljun í
veislunni. Skjólstæðingur sinn hefði
verið þreyttur og ölvaður eftir að
hafa neytt áfengis sleitulaust í um
sólarhring. Þeir hefðu deilt. Skjól-
stæðingi sínum hefði þótt lítilmann-
legt að Óskar heitinn hefði ekkert
viljað við sig kannast. Viðstöddum
hefði þótt þetta pex, enda báðir ölv-
aðir. Hann vildi leggja áherzlu á eitt
atriði, og harmaði, að það hefði ekki
komið fram á fyrri stigum rann-
sóknarinnar, en það var, að í skýrslu
geðlæknis vegna geðrannsóknar,
sem fram fór á ákærða, hefði komið
fram að ákærði hefði talið sig sjá
Óskar standa upp með flösku að
vopni og hefði hann álitið Óskar
heitinn ætla að berja sig. Ákærði
hefði staðið upp og þeir tekist
fangbrögðum og hefði ákærði ætlað
að slá hinn látna með hnífsskaftinu
til þess að losa sig. Hann hefði ekki
áttað sig á, að hnífsoddurinn snéri
öfugt við það sem hann ætlaði. Hann
mótmælti því, að ákærði hefði flutt
hnífinn í stofuna til að beita honum
til þeirra verka sem þar urðu.
Dómari í málinu er Birgir Þormar,
sakadómari.
Frá málflutningi við Sakadóm Reykjavíkur í gær, Bragi Steinarsson, Birgir Þormar, dómari, þá réttarritari og til
hægri Sveinn Snorrason, hrl. Mynd Mbi. rax
H. Halls.