Morgunblaðið - 19.08.1983, Blaðsíða 2

/ fylgd með Kjartani Magnússyni skurðlækni á Landakotsspítala
í bók sinni Lækningar og saga skrifar Vilmundur Jónsson landlæknir svo um fyrsta læknaprófið á íslandi: „Á fyrsta
læknaprófinu hór á landi (20. júlí 1763) vekur ein prófspurning Bjarna Pálssonar athygli... Var það ekki einmitt fyrir
sullaaðgerðir sínar, að honum þykir hlýða að víkja sórstaklega að kviðristu (gasterotomia, þ.e. laparotomia), sem þá var
annars svo lítið iðkuð, að hér gat varla komið til greina: Gasterotomia quid? (Hvað er kviðrista? innsk. Mbl.)“
Bjarni Pálsson landlækn-
ir ritar í dagbók sína 20.
desember 1755 útdrátt
úr bréfi til Gríms bónda
Eiríkssonar í Njarðvík,
en hann átti stúlku „lited stalpada
sem hafe nilega feinged fylle fyrer
lifed med mikillre herdslu er geing-
ur þvers yfir umm regionem umbil-
icalem og tutnar so ut naflenn”.
Stúlkan mun aö líkindum hafa
þjáöst af sullaveiki og segir Bjarni
einasta ráðiö vera „gasterotomia
og eingenn innvortes medol".
Þá segir bandartski sagnfræö-
ingurinn Will Durant I bók sinni
Grikkland hiö forna: „Skurölækn-
ingar voru aö mestu leyti í höndum
venjulegra lækna af skárra taginu,
en ekki sérgrein. Þó höföu her-
stjórar skurðlækna í liði sínu. f
Hippókratsritum er lýst höfuö-
skuröi, og liöhlaup á öxl eöa kjálka
er lagaö meö „nútíma“ aöferöum,
nema hvaö deyfinguna vantar.
Helgitafla úr musteri Asklepíosar i
Aþenu sýnir eski meö skuröarhníf-
um af ýmsum geröum. Litla safniö
í Epídáros sýnir oss fornar sára-
tengur, kera, skuröarhnífa, þvag-
pípur og iöraspegla (specula) sem
eru nauöalík þeim áhöldum sem
notuö eru á vorum dögum. Ritgerö
ein í Hippókratssafni sem nefnist
„Um lækninn" segir nákvæmlega
fyrir um útbúnaö skuröstofunnar:
hversu dagsbirta og Ijós skuli falla,
hvernig þvo skuli hendur og hiröa
áhöld og beita þeim, hversu leggja
skuli sjúklinginn til hæfis og binda
um sár hans o.s.frv."
Myndir frá skuröstofu sjúkra-
húss eru sjaldséöar í blööum á is-
landi. Landsbúum er þó stundum
boöiö upp á slíkt i sjónvarpi, auk
frásagna í tímaritum eins og
Læknablaðinu og Heilbrigöismál-
um. Ef fjallaö er um aðgerðir í ís-
lenskum dagblööum, þá kemur
efniö venjulega erlendis frá. Þaö
skal játaö, aö slíkt er talsvert
þægilegra og e.t.v. hugnanlegra
fyrir þann blaöamann, sem verkiö
á aö vinna. En aö skrifa um eigin
reynslu er þó einmitt þaö, sem
flestir blaöamenn sækjast eftir.
Til aö svipta hulunni af leynd-
ardómum skuróstofunnar, ákváó-
um viö Ragnar Axelsson Ijósmynd-
ari Mbl., betur þekktur sem Rax,
aö reyna aö fá leyfi til heimsóknar
á skuröstofu Landakotsspítalans
viö Túngötuna í Reykjavík. Viö
ræddum viö Kjartan Magnússon
skurölækni, en hann hefur almenn-
ar skurölækningar sem sórgrein
auk þess, sem hann er kvensjúk-
dóma- og fæöingarlæknir.
Jú, þaó kom nú aldeiiis til
greina, aö viö fengjum aö vera
viöstaddir uppskurö hjá Kjartani
og starfsfólki skurödeildar. Hann
ætlaöi aó fá leyfi hjá Ólafi Erni Arn-
arsyni yfirlækni og öörum yfir-
mönnum sjúkrahússins fyrir okkur
og ígrunda, hvaöa dagur væri
hentugastur. Þetta var á fimmtu-
degi. Strax næsta mánudag
hringdi síminn á blaöinu. Kjartan
haföi ekki veriö lengi aö útvega
okkur nauðsynleg leyfi og baö
okkur koma strax næsta morgun.
Hann átti fyrst aö skera upp viö
kviösliti, þá æxli í móöurlífi og loks
leggjasári.
Aðfaranótt þriðjudags varö ég
vansvefta. Ég haföi aldrei þurft aö
leggjast inn á sjúkrahús og þegar í
æsku veriö hálfsmeykur viö þau,
nokkuö sem farió er aö eldast af
mór. Mig dreymdi hinn hroða-
legasta draum, er fjallaöi í grófum
dráttum um einhverja voöalega
aðgerö. Til aö bæta gráu ofan á
svart dreymir mig í lit, svo allt varö
þetta snöggtum verra.
Viö Rax hittumst í anddyri
Landakots korter yfir átta
þriöjudagsmorguninn og fórum
upp á skurödeildina, sem er á
fjóröu hæó Landakotsspítala. Þar
tók deildarritarinn, Lllja Sigrún
Jónsdóttir læknanemi, á móti
okkur. Heldur var lágt á okkur ris-
iö, er við sögöumst vera frá Morg-
unblaöinu og Kjartan skurðlæknir
ætti von á okkur. Þaö kom líka í
Ijós síöar, aö Rax haföi verió hálf-
skelkaöur um nóttina.
Lilja vissi greinilega ekki hvernig
hún átti aó bregöast viö þessum
skringilegu gestum, sem komu
hundvotir inn úr sumarrigningunni,
brynjaöir myndavélum og segul-
böndum, og geröu sig líklega til
stórræðanna. Hún brá því á þaö
ráö aö vísa okkur á deildarstjór-
ann og láta skurölækninn vita af
blaöamönnum, í meira lagi undar-
legum.
Soffía Níelsdóttir deildarstjóri
vissi um hvaö máliö snerist og tók
okkur strax tveim höndum. Hún
sagöi okkur þurfa aö fá viöeigandi
klæönaö og fór meö okkur upp á
næstu hæö, þar sem búningsklefar
starfsfólksins eru. Þar skildi hún
sem snöggvast viö okkur á meöan
hún reyndi aö útvega okkur mátu-
leg föt. Á meöan leit stúlka frá
þvottahúsinu inn til okkar og
spuröi hvort viö værum búnir aö
skrá okkur í bók, er lá á boröi í
herberginu. Eitthvað fór okkur aö
gruna, aö hór væri ruglingur á ferö
og sögöumst því vera blaöamenn.
Stúlkan brást brosmild viö og baö
okkur ekki taka þaó illa upp þótt
hún teldi okkur læknanema. „Þetta
er oröiö svo margt fólk, aö maöur
veit ekki lengur upp né niöur. Og
svo rífa þeir allt og tæta hver frá
öörum og býsnast síðan yfir því,
aö ekkert skuli vera á réttum staö.
Þiö sjáiö aö maöur veröur aö hafa
auga meö því, hvort þeir skrifa í
bókina."
Soffía færöi okkur klæönaö og
brátt vorum viö reiöubúnir, klædd-
ir hvítum buxum, sokkum og
grænum serkjum auk slopps og
skóhlífa. Þaö var ekki laust viö, aö
maöur geröi sór grein fyrir ýmsum
staöreyndum lífsins, þegar maöur
sá letrað oröiö „krufning" í háls-
máliö á öörum serknum, sem
okkur var fenginn.
Á skurödeildinni hittum við
Kjartan Magnússon. Bauö hann
okkur velkomna og sagöi okkur
koma rétt mátulega. Sjúklingurinn,
ungur karlmaöur, hefði veriö
svæföur og nú væri allt tilbúið. Viö
Rax tókum af okkur sloppana,
settum spólu í segulbandstæklö