Morgunblaðið - 21.09.1983, Blaðsíða 16

48 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. SEPTEMBER 1983
Guðjón F. Teiteson:
Nokkur orð um fjárfest
ingu og rekstur skipa
Skilgreining á rekstrarreikningi togarans Ottós N. Þorlákssonar 1982:
Gjöld kr. % af heild
Kaupgjald 8.896.646 14,38
Launatengd gjöld 532.265 0,86
Olíur 4.313.287 6,97
Veiðarfæri 1.374.594 2,22
Löndunarkostnaður 1.621.231 2,62
Tryggingar 1.156.742 1,87
Annar breytilegur kostn. 1.221.100 1,98
Viðhald 2.444.249 3,95
Fjármagnskostnaður Afskriftir 21.560.114 29.505.292 10.796.804 34,85 47,70 17,45
Tpkjiir: . , . 61.862.210 100,00
Seldur afli hérlendis Aðrar tekjur 24.788.947 2.507.409
Úthlutað úr sjóði gengis- hagnaðar af útfluttum sjávarafurðum Rekstrarhalli fyrir verð- breytingarfærslur eigna 27.296.356 2.640.618 31.925.236 44,12 4,27 51,61
61.862,210 100,00
í grein minni í Morgunblaðinu
28. júní 1981 undir fyrirsögninni:
„Miklar fjárfestingar þurfa
traustan grundvöll" greindi ég frá
misheppnuðum rekstri fiskiskips-
ins Silljo, sem smíðað var í Noregi
og hóf veiðar í mars 1979.
Skip þetta var 752/1596 nettó/-
brúttó lestir, 66,67 m að lengd,
13,62 m að breidd, djúprista með
fullri hleðslu 6,16 m, aðalvélar
voru tvær á einum skrúfuás, sam-
tals 4500 hestafla, og tvær hliðar-
skrúfur.
Silljo nefndist verksmiðjuskip og
var samkvæmt blaðaskrifum á sín-
um tíma talið fullkomnasta fiskiskip
að búnaði í eigu Norðmanna.
Upphaflega stundaði skipið
veiðar við Noreg í rúmlega eitt ár,
en þegar mikið tap varð á þeirri
útgerð leigði hinn norski eigandi
skipið til Máritaníu í Norðvestur-
Afríku. Sú útgerð misheppnaðist
samt einnig og tóku lánardrottnar
útgerðarinnar skipið í sínar hend-
ur í ársbyrjun 1981 og seldu það til
Færeyja, að mestu gegn skulda-
bréfum, fyrir 33,5 millj. norskra
kr. (f júní 1981 samsvarandi 41,2
millj. ísl. kr., norska krónan þá
aðeins 23% verðmeiri en sú ís-
lenska, en nú 207% verðmeiri. At-
hyglisverð þróun!)
Ekki sá ég þess getið hvað um-
rætt skip kostaði í upphafi, en lík-
legt er, að það hafi fallið nokkuð í
verði við hina slæmu rekstrarút-
komu, sem ekki síst var kennd
miklum fjárfestingarkostnaði.
Þegar ég skrifaði áður nefnda
grein mína, hafði umrætt skip, þá
undir nafninu Gullfinnur, stundað
veiðar við Færeyjar í nokkra mán-
uði, en slæm útkoma var sögð á
rekstrinum og útlit fyrir, að hinir
norsku lánardrottnar myndu taka
skipið til sín á ný.
Síðan hafði ég ekki fréttir af
skipi þessu fyrr en 28. júlí sl., þeg-
ar í Morgunblaðinu birtist mynd
af því við bryggju í Ólafsfirði, þar
sem verið var að rífa úr því mjöl-
vinnslubúnað, sem ólafsfirðingar
höfðu keypt. — Kom í ljós, að
skipið var þá enn í eigu Færey-
inga, og skildist mér af lauslegum
fréttum, að rekstrinum hefði verið
bjargað, aðallega með miklum
kolmunnaveiðum. En þar sem
mjölvinnslubúnaðurinn hafði lítið
verið nýttur, var ákveðið að selja
hann til aukins rýmis fyrir annað
og til að létta fjármagnskostnað,
sem að þessu leyti hafði reynst
óhagkvæmur.
Togari Bæjarútgerðar
Reykjavíkur Ottó
N. Þorláksson
f framhaldi af upplýsingum um
áður greint fiskiskip, Silljo/Gull-
finn, vék ég í áður nefndri grein
minni í júní 1981 að rekstrarhorf-
um í sambandi við nýjasta togara
Bæjarútgerðar Reykjavíkur, Ottó
N. Þorláksson, sem tekinn var í
notkun fyrr í sama mánuði. Var
upplýst, að skip þetta hefði kostað
frá íslenskri skipasmíðastöð 65
millj. ísl. kr. (þá samsvarandi 52,5
millj. norskra kr.), og var skipið
þó ekki nema 196/485 nettó/-
brúttó lesta (26—30% af tilsvar-
andi stærðarmælingum Silljo),
lengd 53,99 m, breidd 10,33 m og
með 2200 hestafla aðalvél (tæp-
lega 50% miðað við vélarorku
Silljo).
Lauk ég áður nefndri grein með
eftirfarandi orðum:
„Hlýtur því að vakna sú spurning,
hvort nokkrar líkur bendi til þess,
að hægt verði að gera út hinn nýja
togara Bæjarútgerðarinnar nema
með stórkostlegri afskrift stofnverðs
á kostnað skattborgaranna, því að
spariféð, að mestu geymdur óetinn
vinnuarður fjöldans, borgar nú ekki
lengur niður í jafnríkum mæli og
áður hvers konar fjárfestingar út á
lánsfé.“
sannleiksgildi greindrar athuga-
semdar samkvæmt reikningum
Borgarsjóðs Reykjavíkur og stofn-
ana fyrir árið 1981, þar sem rekst-
ur nefnds togara á hinu fyrsta
heila ári (1982) er skilgreindur á
eftirgreindan hátt að undanskildu
því, að ég hefi tilfært hvað hver
gjaldaliður er mikill hundraðs-
hluti af heild og hvað til jöfnunar
kemur tekjumegin. Einnig hefi ég
á reikningnum aðgreint frá „öðr-
um tekjum" úthlutun úr sjóði
fyrir gengishagnað af útfluttum
sjávarafurðum, sem ekki getur
beinlínis fallið undir aflatekjur.
Samkvæmt ofangreindri skil-
greiningu á reikningi togarans eru
kr. 5.736.242 eða rétt rúmlega 21%
miðað við aflatekjur til ráðstöfun-
ar upp í fjármagnskostnað og af-
skriftir, en þegar þau atriði hafa
verið tekin inn í myndina, snýst
dæmið heldur betur við, því að áð-
ur en eignir hafa verið endur-
metnar með hækkun, vantar kr.
34.565.854 eða 126,63% upp á afla-
tekjur til að mæta gjöldum.
Athyglisvert er, að laun skipverja
og tengd gjöld eru ekki nema rúm-
lega 15% af heildargjöldum. Yfir-
gnæfandi hæsti gjaldaliðurinn er
fjármagnskostnaður og vegur
47,70%. í öðru sæti er afskrift, sem
er í raum og veru einnig beinn fjár-
magnskostnaður, en vegur sérstak-
lega talinn 17,45%.
Miðað við 8% afskrift, virðist
reiknað með uppfærslu hins upp-
haflega verðs togarans í nærri 135
millj. kr., og má sjálfsagt réttlæta
þá uppfærslu, m.a. með tilvísun til
hinna hroðalegu gengisfellinga ís-
lensks gjaldmiðils, sem nokkuð er
að vikið í kaflanum um norska
skipið Silljo. Sömuleiðis má e.t.v.
segja, að hinu mikla rekstrartapi
sé óbeint að mestu eða öllu leyti
mætt með verðhækkun skips og
fylgibúnaðar, en það fær þó ekki
staðist nema sala fari fram og hið
nefnda endurmatsverð fáist bein-
línis greitt.
Hér er um það að ræða, að borgar-
félagið blandar sér í veigamikinn
þátt almenns atvinnurekstrar, sem
er og verður löngum að mestu leyti í
höndum einstaklinga og félaga ein-
staklinga vítt um byggðir landsins.
Virðist því eðlilegast að rekstur
borgarfélagsins á umræddu sviði lúti
sömu eða svipuðum lögmálum og
hinn almenni atvinnurekstur í land-
inu, sem þarf að halda áfram og yfir-
leitt bera sig án opinberra styrkja.
Að hækka sífellt verð á atvinnu-
tækjum og tilheyrandi mannvirkj-
um, sem fyrnast til ónýtis innan eðli-
legra tímamarka, bjargar ekki neinu
í áframhaldandi rekstri, og er því
óraunhæft. Afli á miðum eykst ekki
við slíkt né möguleikar til hærra
verðs fyrir seldar afurðir á erlendum
mörkuðum þjóða, sem telja sér
óskylt að kynda undir verðbólgu-
kötlum íslendinga.
Ekki er ein báran stök
Hér hefir nokkuð verið rætt um
fjárfestingu og rekstur í sambandi
við tvö fiskiskip, annað erlent og
hitt íslenskt, en tilsvarandi og
ekki síður athyglisverð dæmi eru
einnig hér á landi í sambandi við
annars konar skip, og skal hér
drepið á hvernig koma muni út
rekstrardæmi fyrir hið nýja strand-
ferðaskip Esju, smíðað í Bretlandi,
sem kosta mun, án yfirvofandi frek-
ari gengisbreytinga, kringum 150
millj. kr. En tekjuhæsta strandferða-
skipið, sem að þarflitlu var m.a. beitt
í kísilgúrflutningana frá Húsavík og
naut að áliti kunnugra forgangs um
afgreiðslu í Reykjavíkurhöfn, hafði á
sl. ári (1982) alls 13,5 millj. kr. flutn-
ingatekjur til að mæta öllura gjöld-
um. Allar flutningatekjur fjögurra
skipa, sem þátt tóku í flutningum á
vegum Skipaútgerðar rikisins 1982,
námu hins vegar samtals 33,2 millj.
kr.
Ástæða er til að ræða nánar um
sölu strandferðaskipanna Heklu
og Esju (smíðaár 1970/71) og kaup
á norskættuðu skipunum Lynx (nú
Öskju) og væntanlega einnig Velu
(smíðaár þeirra skipa 1975/74).
Nefnd skip frá 1970/71 voru sem
kunnugt er smíðuð á Akureyri sér-
staklega til strandferða hér við
land, og má hiklaust halda því
fram, að eftir lagfæringar á
nokkrum byrjunarmisfellum í
smíði hafi skipin verið örugg,
vönduð og vel hæf til sinna nota;
hófleg að stærð og með notalegu
farþegarými og frystilestum al-
gerlega umfram hin norsku skip.
Askja er sögð keypt í apríl 1982 að
mestu eða öllu leyti fyrir erlent
lánsfé að upphæð 14,6 millj. norskra
kr., en sú upphæð hefir frá 27. maí
sl. leikið á 55 til 55,4 millj. ísl. kr.
Þykir Ifklegt að Vela verði keypt
fyrir svipaða upphæð.
En Esja og Hekla eru sagðar seld-
ar fyrir 17 millj. ísl. kr. hvor nú í
sumar, þannig að andvirði rúmlega
þriggja skipa þeirrar gerðar myndi
þurfa á móti einni Öskju eða Velu,
sem virðist algerlega fráleitt og
hreint hneyksli.
íslenskri lausung í fjármálum
verður flest að vopni um þessar
mundir.
Guðjón F. Teitsson
Ábendingar til fjáreig-
enda á riðusvæðunum
eftir Sigurð Sigurð-
arson dgralækni
1. Fylgist vel með fé í högum við
smalamennsku og í réttum og
látið héraðsdýralækni vita
strax um allar grunsamlegar
kindur. Þegar um rökstuddan
riðugrun á nýju svæði er að
ræða getur fjáreigandi kallað
til riðunefndarmann eða hér-
aðsdýralækni sér að kostnað-
arlausu. Einnig til grunsam-
legra kinda sem aðrir eiga.
Grunsamleg einkenni eru:
Hræðsla eða fælni, titringur
eða skjálfti, skjögur í gangi
eða brokki, stundum eru lam-
anir eða þróttleysi í fótum og
kindurnar rekast illa, liggja
mikið. Á sumum svæðum
landsins er kláði mjög áber-
andi einkenni, á öðrum stöðum
sést kláði aldrei. Ullin verður
þófin eða reytt, hárlausir
blettir sjást á haus eða síðum,
baki, mölum eða fótum, stund-
um víðs vegar en oftast þó á
einum stað aðeins og þar
nuddar kindin eða nagar sig
til blóðs. Kindurnar leggja af
þrátt fyrir það að þær eti vel
eða sæmilega. Stundum er að-
eins eitt þessara einkenna, á
öðrum kindum mörg, en
sjaldnast öll.
2. Handsamið ókunnar kindur,
hverja í sínu landi og tilkynnið
eiganda en leitið þó upplýs-
inga hjá riðunefnd hvar og
hvenær heimtaka er bönnuð.
Hafið sama í huga þegar þið
sækið eigið fé til annarra.
3. Hýsið ekki ókunnugt fé með
heimafé. Látið það í annað hús
(t.d. hesthús). Mesta smit-
hættan er á húsi, athugið það.
4. Hver haldi sínu fé eftir
fremsta megni þar sem það á
að vera og má vera og forðist
að láta það ganga á grunsam-
legu landi eða veita átroðning
að óþörfu ef ykkar fé er grun-
samlegt eða sýkt. Lógið fé sem
fer út fyrir eiginlega sumar-
haga, fíækingskindum. Þær
gætu flutt með sér smithætt-
una að eða frá bænum eða þá
að þær geri það næsta eða
næstu árin.
5. Sendið líffæri til rannsóknar,
haus og garnasýni, úr kindum
sem lógað er heilbrigðum
(heimaslátrun). Grafið djúpt
eða brennið hræjum af sjálf-
dauðum kindum og veikum
kindum sem lógað er og hafið
samráð við héraðsdýralækni
vegna skoðunar, sýnatöku og
sendingar. Lógið ekki grun-
samlegum kindum án skoðun-
ar héraðsdýralæknis eða riðu-
nefndarmanns.
6. Notið ekki á fleiri bæjum en
einum áhöld og tæki, sem
óhreinkast hafa af sauðfé eða
sauðataði fyrr en héraðsdýra-
læknir hefur skoðað tækið eft-
ir hreinsun. Sérstaklega eru
rúningsklippur og lyfjadælur
varasamar og ætti helst ekki
að nota þær á fleiri en einum
bæ, en leyfa má notkun t.d. á
haugsugum eftir rækilega
hreinsun, nema sérstakur
riðugrunur sé eða staðfest riða
á bænum. Banna má slíka
notkun með stoð í lögum nr.
23/1956 og nr. 12/1967. Spyrjið
héraðsdýralækni eða riðu-
nefnd í vafatilfellum.
7. Þeir sem ekki hafa merkt fé
sitt með lituðum eyrnamerkj-
um eru hvattir til þess ein-
dregið að merkja það allt á
komandi vetri. Riðunefndir
munu aðstoða þá, sem þess
óska við pantanir. Litakort og
listi með áletrunum er í
markaskrá.
8. Verslun með fé og sýningar á
fé er óheimilt, einnnig aðrir
líffjárflutningar nema með
leyfi riðunefndanna og vitund
og samþykki héraðsdýralækn-
is eða sauðfjárveikivarna. Sér-
stök eyðublöð vegna hrúta-
kaupa fást en bent er á sauð-
fjársæðingar til að draga úr
verslunarþörf.
9. Smithætta getur stafað af
heyi frá riðusvæðum. Sama
gildir um túnþökur, húsdýra-
áburð og allt sem óhreinkast
hefur af sauðfé, taði úr sauðfé,
blóði þess og vessum, ull,
óverkuðum sláturafurðum,
sláturúrgangi, hræjum o.fl.
10 Forðist að taka heim úr slát-
urhúsum ósviðna hausa eða
lappir eða óverkaðar sláturaf-
urðir nema kannski af eigin fé.
Látið hreinsa heila úr sviða-
hausunum við svíðinguna.
Fylgist með smithættu frá
sláturhúsunum og reynið að
draga úr henni (sláturflutn-
ingabílar, stígvél og hlífðarföt
starfsfólksins eða fjáreigenda
sem koma í sláturhúsið eða
upp á fjárflutningabílinn).
11. Haus af grunsamlegri kind má
alls ekki frjósa og alls ekki
loka volgan ofan í poka. Kælið
hausinn fyrir sendingu, látið
10% formalín eða spritt (vín-
anda) síga niður um mænu-
gatið á hausnum ef ekki er
hægt að senda hausinn sama
dag eða þann næsta.