Morgunblaðið - 08.12.1983, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. DESEMBER 1983
Ólaföbók
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
ÓLAFSBÓK. Afmælisrit helgað
Olafi Jóhannessyni sjótugum. 519
bls. ísafoldarprentsmiðja hf. Rvík,
1983.
Þetta er mikil bók. Tuttugu og
sex þættir — ritgerðir og viðtöl
Þar að auki tabula gratulatoria —
ein sú iengsta sem sést hefur. Og
að lokum ritaskrá ólafs Jóhann-
essonar. Ekki fer á milli mála að
hér er vinsælum manni samfagn-
að á stórafmæli.
Bernskudagar og skólaár er yfir-
skrift viðtals, skráð af Gylfa
Gröndal. Þar segir ólafur frá hinu
helsta sem á daga hans dreif
heima í sveitinni og í Menntaskól-
anum á Akureyri. Faðir hans var
bóndi og barnakennari. Þar að
auki var honum falin umsjón með
bókasafni sveitarinnar. Snáðinn
hafði nóg að lesa, þar með talin
Alþingistíðindin. Og hann ákvað
að hefja langskólanám sem á þá
daga taldist til einsdæma meðal
bændasona í íslenskri sveit. — í
viðtali þessu kynnumst við manni
sem lætur ekki mikið yfir sér.
Síðar varð ólafur Jóhannesson
það sem kalla má opinber maður.
Slíkur maður á sér eigi að síður
sinn vinahóp eins og aðrir. Bekkj-
arbróðir ólafs úr MA, Eiríkur
Pálsson, ritar hér þáttinn: Farsæll
maóur úr Fljótum norður. Fram
kemur að þeir áttu, auk áratuga
kunningsskapar, samleið í pólitík-
inni. Fróðleg upprifjun!
Björn Bjarnason er ekki sam-
herji Ólafs. En hann var skrif-
stofustjóri í Forsætisráðuneytinu
þegar Ólafur varð forsætisráð-
herra 1978. Björn hafði þá meðal
annars haft það starf með hönd-
um að skrá fundargerðir á ríkis-
stjórnarfundum. Nú var komin að
völdum vinstri stjórn en hann
sjálfstæðismaður. Hann var að
vísu embættismaður. En ýmsir
munu hafa litið svo á að skipun
hans á sínum tíma hefði verið
pólitísk. »Ég ræddi það við Ólaf
Jóhannesson,* segir Björn, »hvort
hann vildi, að ég héldi áfram að
rita fundargerðir ríkisstjórnar-
innar. Hann taldi það eðlílegt.
Hvort hann héldi ekki, að ráðherr-
ar Alþýðubandalagsins að
minnsta kosti myndu mótmæla?
Við skulum sjá til, sagði forsæt-
isráðherra, og eftir það var málið
ekki meira rætt.«
Þannig kynntist Björn því af
eigin raun hvernig var að vera
embættismaður undir stjórn ólafs
Jóhannessonar. En skömmu síðar
sagði hann starfi sínu lausu og
gerðist blaðamaður. Og þá átti
hann eftir að hafa annars konar
skipti við Ólaf. Og sem slíkur segir
hann þetta um stjórnmálamann-
inn Olaf Jóhannesson: »Blaða-
menn koma aldrei að tómum kof-
unum hjá honum, og hann segir
álit sitt óhikað, þótt oft séu orðin
tvíræð. Jafnvel, þegar rætt er um
hin alvarlegustu mál, hefur hann
lag á því að hitta í mark með setn-
ingum, sem segja ekki mikið en
þykja þó fréttnæmar og höfða til
almennings.«
Ritstörf ólafs Jóhannessonar
standa vissulega i skugganum af
stjórnmálaferli hans. Mér skilst
að lögfræðirit hans séu mikils
háttar — sannkölluð undirstöðu-
rit. Ármann Snævarr, Þór Vil-
hjálmsson og Eiríkur Tómasson
skrifa hér um lögfræðinginn Ólaf
Jóhannesson, kennslustörf hans í
Háskólanum, ritstörf hans og lög-
gjafarstarf í ráðherratíð hans á
Alþingi.
Síðastur er þáttur sem Leó E.
Löve ritar og nefnist: Faðir vinar
míns — síðar vinur minn. Leó ólst
upp í sama hverfi og kom snemma
inn á heimili ólafs í fylgd með
syni hans, Guðbjarti. Fótboltinn
tengdi þá saman og annað sem
strákar taka sér fyrir hendur.
Minnist Leó margs frá bernsku-
heimili vinar síns. En skugga
dauðans--þyrmdi skjótt yfir —
Guðbjartur lést aðeins nítján ára
að aldri.
Ekki er vandalaust að skrifa um
viðkvæm mál af hreinskilni jafnt
og nærgætni. Þáttur Leós býr þó
TÖLVUR
Bókmenntlr
Sigurður Haukur Guðjónsson
Tölvur
Höfundur: Ian Graham.
Þýðing: Lárus Thorlacíus.
Tölvusetning og umbrot texta:
Prisma, Hafnarfirði.
Bókin er prentuð í Belgíu.
Útgefandi: Setberg.
Vart hefir önnur bylting farið
hraðar yfir en tölvuvæðingin,
inná æ fleiri svið mannlegs lífs
nær hún, og fá munu þau ís-
lenzku heimilin þar ,sem hún
hefir ekki þegar komið sér fyrir.
Stingir þú þvotti í vél, þá er hún
þar, leggir þú saman á vasa-
reiknivélina þína, þá er hún þar,
hjá sumum stjórnar hún mats-
eld, hjá öðrum sér hún um að
færa sjónvarpsefni á myndbönd,
og til eru þeir sem vaktir eru
hvern morgun fyrir tilstilli
hennar. Þetta hefir skeð hljóð-
lega, nærri því án þess að við
tækjum eftir. Við þessi gömlu
erum hrædd, því við skiljum
ekki þennan galdur allan. Þó
vitum við, að þetta er árroði nýs
dags, nýrrar aldar, æskunni jafn
sjálfsagður hlutur og síminn
okkar, og við munum, að gegn
honum rumdi ellin hrum hér
fyrir nokkrum árum. Nei, öld
tölvunnar er runnin upp, og
fleiri og fleiri kunna á þessum
fræðum skil, geta hagnýtt sér
þau til betra og sælla lífs. Ein
sér er tölvan aðeins málmur og
plast, en í þjónustu þess er kann
á því skil, hverjum lögmálum
hún lýtur, er hún undratæki.
Bókin er ætluð til þess að
auka skilning okkar á þessum
lögmálum, gerð tölvunnar og
getu hennar. Firnafróðleik er
þjappað saman, og með alþýð-
legum orðum og myndum er um
galdratækið rætt. Skýrð eru for-
rit og gögn, stórtölvur, millitölv-
ur og örtölvur, lýst hvert gagn
má af þeim hafa; tengsl þín við
tölvur skýrð, og að lokum er
orðasafn, lykill að máli tölvu-
fræðanna. Ég hika ekki við að
telja þetta góða bók, því svo
hræddur sem ég var við tölvur,
fyrir lestur bókarinnar, þá lang-
ar mig núna, eftir lesturinn, að
kynnast þeim nánar.
Þýðing LáruSar er góð, ör-
sjaldan gægist þó frumtextinn í
gegn: „Nemendur sem læra flug-
umferðarstjórn nota tölvur,
ámóta þeirri sem er á þessu
safni, við starfsþjálfun." (9);
„Strax við fæðingu hefst ganga
okkar á opinberum skrám, ...
„(32). Slíkar setningar eru und-
antekningar, og ég veit, að þýð-
anda hefir verið mikill vandi á
höndum að snara svo saman-
þjöppuðu máli. Verk hans er því
vel unnið.
Enn ein prýðisbókin frá Set-
berg.
Úlafur Jóhannesson
yfir hvoru tveggja og sómir sér vel
í heiðurssæti þessa rits.
Margir unnu að undirbúning og
gerð þessarar bókar. Ritnefnd
skipuðu: Þór Vilhjálmsson, Björn
Sveinbjörnsson, Halldór E. Sig-
urðsson, Leó E. Löve og Stein-
grímur Jónsson; hinn síðastnefndi
jafnframt ritstjóri.
Þó rit þetta sé saman tekið í
þakklætis- og viðurkenningar-
skyni og deilumálum sé sópað til
hliðar ber ekki svo að skilja að hér
sé ekki hlutlægt á málum haldið.
Þetta eru ekki lofræður. Hitt fer
ekki á milli mála að hér er rætt
um mann sem notið hefur trausts.
ólafur Jóhannesson er í hópi
þeirra sem markað hafa svipmót
íslensks þjóðlífs á þessari öld.
Góður kennari
var pabbi ...
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Faðir minn, kennarinn:
Auðunn Bragi Sveinsson bjó til
prentunar.
Útg. Skuggsjá 1983.
Ekki man ég í svipinn, hversu
margar bækur Skuggsjá hefur
gefið út, þessari skyldar, en þær
eru orðnar æði margar og æði
keimlíkar margar, enda er hér
verið að skrifa um fólk á áþekkum
aldri sem elst upp við áþekk kjör
svo að það er vitanlega nokkrum
takmörkum háð, hvað getur verið
af nýmeti í frásögnum á borð við
þessar. En höfundarnir skrifa þó
sjálfir, það er mesti munur og þar
með fæst verulegur blæbrigða-
munur á frásagnir sem eru ansi
líkar, þegar að er gætt. Höfundum
að slíkum köflum eru svo auðvitað
mislagðar hendur, en það einkenn-
ir þessa bók sem fyrri sem ég hef
lesið, að þar er fjallað af vinsemd
og hlýju um þann sem í hlut á.
Vilji svo ótrúlega til að einhverjir
ókostir, að ekki sé nú minnst á
galla, hafi verið í fari viðkomandi,
hefur tíminn sléttað allt út og gert
gallana svo viðfelldna og sjálf-
sagðan hluta af persónunni, sem
er verið að skrifa um.
Auðunn Bragi Sveinsson hefur
séð um útgáfuna og skrifar for-
mála. Hann rekur þar hlutverk
kennarans í íslenzku þjóðfélagi og
segir meðal annars:
„Fá störf krefjast jafn margra
mannlegra þátta og kennslan.
Sem starfsmaður er kennarinn
þjónn margra og sundurleitra
afla. Fyrst og fremst er hann þó
fræðari og leiðtogi barnanna sem
hann hefur yfir að segja í skóla-
stofunni. Hann er undir stöðugri
smásjá foreldranna gegnum börn
sín. Þar er kennarinn í óhægri að-
stöðu, því að börnin ein eru oftast
til frásagnar um það, sem gerist í
skólanum. Kennarinn liggur afar
vel við höggi úr ýmsum áttum auk
þessa. Hann er undirmaður skóla-
stjóra, yfirkennara, fræðslustjóra,
menntamálaráðuneytis. Hann er
sem sagt ekki eins og lús milli
Úti er ævintýri
Bókmenntír
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Ólafur Haukur Símonarson:
VÍK MILLI VINA, skáldsaga,
210 bls. Mál og menning.
Það er rithöfundurinn Pétur
sem segir eða skrifar þessa sögu
um sig og kunningja sína og vini.
Allt er þetta fólk af kynslóðinni
sem tók þátt í þeirri „æskulýðs-
byltingu" sem kennd er við árið
1968 og heyrir nú, eins og það, for-
tíðinni til. Á sjöunda áratugnum
var hagvöxtur mikill og vænn á
vesturlöndum og unga fólkið gat í
krafti auðmagns foreldra sinna
leyft sér að iðka aðskiljanlega
isma og ævintýri á gönguför undir
rauðum fánum verkalýðsins um
nokkurt skeið.
Svo liðu árin, börnin fæddust og
allt í einu var ævintýrið orðið fullt
af tómum tékkheftum og ógreiddri
húsaleigu og enginn tími til að
gera byltingu. Bárujárnshús, pan-
ell og Alþýðubandalag kom í stað-
inn. Sósíalismi fyrir augað. Úti er
ævintýri.
Það er snjallt að láta rithöfund
segja söguna. Það veitir nefnilega
höfundinum frelsi til að gera sam-
ræður fólksins ósennilega gáfu-
legar á köflum. Pétur lætur þess
líka sums staðar getið að þetta og
hitt hafi e.t.v. ekki verið sagt, þótt
hann hafi skrifað það svona. Þetta
kemur sér líka sérlega vel í þessari
sögu, því hún er að mestu leyti í
formi samræðna. Aðalpersónurn-
ar eru auk rithöfundarins Péturs,
Halldór arkitekt og kona hans
Guðrún leikkona, Ingunn leikkona
og maður hennar, Marteinn
enskukennari, Kári Breiðfjörð
arkitekt, vinnuveitandi Halldórs.
Hjördís kona Péturs (þau eru nán-
ast skilin að skiptum) og Aðal-
björg vefari, viðhald Halldórs. Öll
eru þau gamlir vinir frá Höfn.
Ýmis ástasambönd hafa verið
reynd innan hópsins. Hin núver-
andi eru í molum.
Eins og eðlilegt er þegar kúlt-
úrkommar eiga í hlut þá er mikið
talað, allmikið drukkið og annað
veifið er blandað í pípu. Sagan
gerist að mestu á tveimur sólar-
hringum. Hún hefst á því að Pétur
kemur til landsins frá Höfn eftir
Olafur llaukur Símonarson
að hafa dvalið þar um nokkurt
skeið við skriftir, sem reyndar
urðu ekki miklar þegar til kom.
Hann heilsar upp á vinina og kon-
una (fyrrverandi). Við fylgjumst
þó ekki aðeins með fólkinu í gegn-
um Pétur. Það lifir sínu sjálfstæða
lífi í sögunni.
í öllum þeim samtölum sem eiga
sér stað í sögunni er oft komist
skemmtilega að orði. Halldór er til
dæmis alltaf með dæluna í gangi,
misjafnlega edrú. Texti hans er
yfirleitt það skemmtilegur að
hann virðist ótrúlega snjall mað-
ur. Reynsla mín af alvöru Hall-
dórum er ekki sú að þeir séu svona
klárir og skemmtilegir, heldur að
þeim finnist þeir svona klárir og
skemmtilegir. En eins og ég sagði
í upphafi þá færir Pétur sögumað-
ur allt í stílinn, enda hefði verið
óþolandi að lesa raunverulegt
fyllirísrövl. Ein af skemmtilegum
ræðum Halldórs er sú er hann
heldur yfir hausamótum Marteins
enskukennara og margir geta ugg-
laust tekið til sín í meginatriðum.
Þar segir hann meðal annars:
„Grimmilegar eru staðreyndir
málsins. Grimmilegar og dapur-
legar! Eftir glæstan byltingarferil
í Kína, Kúbu, Víetnam og Nikar-
agúa að enda sem biluð plata í
Hamrahlíðarskólanum!" Og eftir
nokkrar setningar í viðbót getur
Aðalbjörg vefari ekki orða bund-
ist: „Hlustaðu ekki á þetta röfl í
honum Halldóri, biður Aðalbjörg,
hann heldur ennþá að róttækni sé
að nota meira en 2000 orð á mín-
útu.“ (Bls. 180.)
Þótt „Vík milli vina“ einkennist
öðru fremur af samtölum að ytri
byggingu jafnvel svo að manni
dettur útvarpsleikrit ósjálfrátt í
hug, þá eru nokkrar myndrænar
lýsingar eða atriði inn á milli, auk
frásagna um fortíð persónanna.
Myndrænu atriðin komu mér
reyndar á óvart að því leyti, hvað
þau eru bíóleg, jafnvel reyfaraleg.
Á ég þar við nokkrar stuttar kyn-
athafnalýsingar, kýlingar, flótta
undan lögreglu yfir garða og girð-
ingar í Þingholtunum og fleira í
þeim dúr. Þessi atriði eru þó ef-
laust af hinu góða fyrir söguna,
því þau gæða hana lífi. Fólkið í
sögunni eignast mannslíkama og
holdlegar fýsnir og viðbrögð, en
hefði kannski ella verið dálítið
eins og gáfaðir svampar.
Þessi saga Ólafs Hauks á ugg-
laust mest erindi við hið „glæsi-
lega, velmenntaða og andríka
bráðum miðaldra únga fólk“ svo
notuð sé skilgreining Halldórs í
sögunni sjálfri. Fyrir aðra er
söguefnið kannski ekki eins
spennandi, en þeir geta þó stytt
sér drungalegar stundirnar í
skammdeginu með því að lesa
skemmtilega og dramatíska sögu
um ástir, örlög og æskumissi
hinnar menningarlegu yfirstéttar
á íslandi, þess fólks sem helgar-
viðtölin eru tekin við í blöðunum.
Þessi saga segir frá því sem gerist
á milli blaðamannaheimsókna og
gefur af því skýra og afdráttar-
lausa mynd. Og sú mynd er ekki
jafn smart og þær sem eru í blöð-
unum. Mjög tímabær myndbirt-
ing.
Það er athyglisvert varðandi
persónusköpunina, að allir karl-
arnir eru meiri eða minni ruddar
og rembusvín, þrátt fyrir allt jafn-
réttishjalið í fortíðinni. Konurnar
virðast mun heilli á sönsum, en
eru þó veikar fyrir hinum úrræða-
lausu, málglöðu og ofbeldis-
hneigðu körlum. Þetta er sjokk
fyrir okkur sem lesum helgarblöð-
in.
Það þarf töluvert hugrekki til
að skrifa sögu af þessu tagi. Ég
óska ólafi Hauki til hamingu með
að hafa haft það hugrekki. Svo er
að sjá hvernig jafnaldrar hans og
samferðamenn bregðast við. Það
gæti orðið gaman.