Morgunblaðið - 21.01.1984, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 1984
25
Fri fundi Seðlabankamanna með blaöamönnum, þar sem breytingar á vöxtum og staða efnahagsmála voru til umræðu.
F.v. Eiríkur Guðnason, hagfræðingur, Bjarni Bragi Jónsson, aðstoðarbankastjóri, dr. Jóhannes Nordal, seðlabankastjóri,
Guðmundur Hjartarson, seðlabankastjóri, og Björn Tryggvason, aðstoðarbankastjóri.
Skráning meðalgengis:
Miðad er við óbreytt meðal-
gengi landvogar frá 27. maí
Aflasamdrátt-
ur togara 22%
frá 1982 til 1984
— miðað við ákveðið aflamark þessa árs
EINNA skörpust skil frá fyrra
verðbólguskeiði koma fram í gengis-
þróuninni. Með gengisbreytingunni 27.
maí var ákveðið, að meðalgengi krón-
unnar skyldi haldið óbreyttu til ársloka,
og í framhaldi af því hefur verið mörk-
uð sú stefna, að það verði sem stöðug-
ast yfír þetta ár, og víki í mesta lagi 5%
til hvorrar áttar, segir m.a. í greinargerð
Seðlabankans um stöðu efnahagsmála.
„Þegar gengi gjaldmiðla breytist
mjög misjafnlega, er álitamál hvern-
ig reikna beri það meðalgengi, sem
halda skal föstu eða breyta um tiltek-
ið hlutfall. Til þess eru hér einkum
notaðar tvær vogir með mismunandi
samsetningu gjaldmiðla; landavog,
eftir vöruviðskiptu n einstakra landa
(og þá reiknað mef verðreiknings- og
greiðslugjaldmiðli vöruskiptaland-
anna í stað þeirra eigin), og myntvog,
eftir vægi hverrar myntar í gjaldeyr-
iskaupum og -sölu hérlendis (að með-
töldum lánabreytingum og öðrum
fjármagnsgreiðslum). Hvor þessara
voga greinist í tvennt: útflutnings- og
innflutningsvog og kaup- og söluvog
gjaldeyris. Myntvogin hefur nokkurt
gildi til skamms tíma, meðan við-
skiptaskilmálar í tilteknum
gjaldmiðlum halda, en landavogin
hefur meira grundvallargildi: út-
flutningsvogin fyrir rekstrargrund-
völl atvinnuvega og innflutningsvog-
in fyrir verðlag og kaupmátt svo og
rekstur samkeppnisiðnaðar.
Meginmunur voganna er sá, að
dollar er yfirgnæfandi með 62,7%
vægi í myntvoginni, en ekki nema
29,8% í landavog, og þá 46,24% í
meðaltali beggja. Framan af var talið
fullnægjandi, svo sem oftast áður, að
miða við heildarmeðaltalið, en með
vaxandi styrk dollars og með tilliti til
meiri grundvailarþýðingar landavog-
ar, hefur þótt æ vafasamara, að þetta
veiti þann gengisgrundvöll, sem að
var stefnt. Hefur því að undanförnu
verið miðað við óbreytt meðalgengi
landavogar frá 27. maí sl., enda þótt
við það rísi meðalgengi gjaldmiðla
skv. heildarmeðaltali nokkuð upp
fyrir þá viðmiðun. Gengisskráningin
í dag, 20. janúar, sýnir meðalgengi
gjaldmiðla 100,3 á landavog, en 102,5
á heildarmeðalvog landa og mynta.
Misgengi gjaldmiðla hefur verið
umkvörtunarefni, einkum af hálfu
þeirra, sem flytja út fyrir Evrópu-
gjaldmiðla eða keppa við innflutning
þaðan. Samtímis því, að dollar hefur
hækkað frá 27. maí um 8,8% og yen
um 10,5% gagnvart krónunni, hefur
sterlingspund fallið um 3,7%, dönsk
kr. um 3,6%, þýzkt mark um 2,5%,
franskur franki um 4,5%, ítölsk líra
um 5%, spánskur peseti um 4,9% og
portúgalskt escudo um 19,8%. Flestir
aðrir gjaldmiðlar hafa þó lækkað
minna en þetta eða hækkað lítið eitt.
Þess ber þó að gæta, að sjávarútveg-
urinn selur einkum gegn dollurum, en
býr við mjög örðugan rekstrargrund-
völl, en aftur á móti kemur veiking
annarra gjaldmiðla einkum niður á
iðnaði, sem nýtur enn hagstæðrar
samkeppnisaðstöðu.
Raunveruleg þýðing gengisins fyrir
innlenda aðila kemur fram á einn
mælikvarða í svokölluðu raungengi,
sem reist er á hlutfallslegri verð-
lagsviðmiðun. Mismunandi raun-
gengi frá ári til árs skýrist einkum af
breytilegum skilyrðum útflutnings-
framleiðslunnar. Við gengisbreyting-
una í maí var óhjákvæmilegt að
raungengið væri ákveðið lágt. Miðað
við 100 árið 1978, telst það hafa verið
87 stig á árinu 1983 í heild, en í lok
ársins um 93.
MORGUNBLAÐIÐ hefur fengið
eftirfarandi atriði um stöðu sjávar-
útvegsins, veiða og vinnslu miðað
við horfur í ársbyrjun frá Jóni Sig-
urðssyni, forstjóra Þjóðhagstofnun-
ar:
Þjóðhagsstofnun hefur lagt
fyrir Verðlagsráð sjávarútvegs-
ins áætlanir um rekstrar- og
greiðslustöðu botnfiskveiða og
vinnslu í ársbyrjun 1984. Þessar
áætlanir sýna, að afkoma sjávar-
útvegsins er erfið um þessar
mundir. Þessir erfiðleikar stafa
fyrst og fremst af þverrandi
þorskafla, en einnig af því að á
síðustu árum hafa safnast miklar
vanskilaskuldir hjá hluta togara-
flotans. Greiðslubyrði af stofn-
kostnaði togaraflotans er útgerð-
inni ofviða í mörgum dæmum.
Þetta ástand sýnir m.a. að fiski-
skipastóllinn er stærri en núver-
andi afrakstursgeta fiskstofna
fær risið undir.
Á síðustu tveimur árum hefur
fiskaflinn minnkað mikið. Miðað
við það aflamark, sem sett hefur
verið fyrir árið 1984, lætur nærri,
að sjávaraflinn verði fimmtungi
minni 1984 en hann var 1981.
Samdrátturinn er mestur í botn-
fiskafla, sem dróst saman um
13—14% 1983 og verður enn
13—14% minni 1984 samkvæmt
því marki, sem sett hefur verið.
Meðalafli á hvern togara mun
minnka samkvæmt þessari áætl-
un um 22% frá 1982 til 1984, en
þar við bætist að lakari samsetn-
ing aflans eftir tegundum rýrir
meðalverðið um 6% til viðbótar.
Aflaminnkunin er minni hjá
bátaflotanum, eða um 16%
minnkun botnfiskafla frá 1982,
auk þess sem afli af öðrum teg-
undum, svo sem rækju, humar,
skelfiski o.fl. heldur tekjum báta-
flotans upp.
Rekstrarafkoma útgerðarinnar
er afleit við ríkjandi skilyrði.
Miklu varðar í þessu sambandi,
hvort útgerðarkostnaður lækkar
með tilkomu nýrrar fiskveiði-
stefnu. Sé reiknað með því, að ný
fiskveiðistefna haldi aftuc af
sóknartengdum kostnaði, a.m.k.
að því marki sem ætlað er að
dragi úr afla 1984, blasir við
10—16% rekstrarhalli á togur-
um, en rekstur bátaflotans stæði
í járnum. Botnfiskveiðar í heild
væru því með 7—10% tapi. í
þessum tölum er fjármagns-
kostnaður gerður upp með nýjum
hætti, sem enn er ekki útrætt
mál. Dragi ekki úr sókn 1984 yrði
tapið mun meira.
Rekstrarhallinn er þó aðeins
hluti vandans. Útgerðin er í van-
skilum með 1.100 m.kr. vegna
stofnlána í árslok 1983, en 500
m.kr. vegna viðskiptaskulda.
Þessi vanskil eru ákaflega mis-
jöfn, t.d. eru 8 togarar með um
helming vanskila minni togar-
anna 85. Þannig er hér að hluta
um afmarkað vandamál að tefla.
Greiðsluhallinn er þó einnig al-
mennt vandamál togaraflotans.
Bátaflotinn stendur í heild skár
hvað vanskil varðar, þótt dæmi
séu um annað.
Hagur fiskvinnslunnar er mis-
jafn. Frystingin stendur þokka-
lega, og sýna áætlanir nokkurn
hagnað, eða 7—9% af tekjum.
Mikið tap blasir hins vegar við
saltfiskverkun. Án greiðslu úr
verðjöfnunarsjóði virðist stefna í
12—16% tap miðað við tekjur í
saltfiskverkun. í verðjöfnunar-
sjóði saltfiskverkunar eru um 70
m.kr., sem hrökkva skammt til að
brúa þetta bil.
Af þessu er ljóst, að svigrúm til
fiskverðshækkunar er takmark-
að. Markaðshorfur sjávarvöru
eru einnig verulegri óvissu háðar,
m.a. vegna óvissu um stöðu
Bandaríkjadollars. Lausnir á
vanda sjávarútvegsins hljóta þvi
að beinast m.a. að fjárhagslegu
skipulagi hans og fiskveiðistefnu,
sem hvetur til sparnaðar í út-
gerðarrekstri, því ekki virðist
ráðlegt að sækja þann aflafeng,
sem leyfður er, með sömu sókn og
í fyrra.
meira en helminginn í húsinu og
þvottahúsinu þar með. Þá sagði
konan hans, að ég gæti auðvitað
fengið að þvo í vaskahúsinu en ekki
gamla konan, hún ætti ekkert
heima í þessu húsi og í tvíbýlishúsi
ættu ekki að vera þrjár íbúðir."
Upphaf deilnanna
í vaskahúsinu
— Þetta var upphaf deilnanna.
Hvenær fórst þú að kvarta við lög-
regluna?
„Þegar ég gat ekki annað. Hvað
átti ég að gera? Ég var ein þarna,
gömul manneskja. Ég ansaði þeim
aldrei og reifst aldrei við konuna.
Þau vildu til dæmis fá keyptan
kjallarann eða leigðan, en það vildi
ég ekki. Það var aldrei hægt að tala
neitt við þau .. “
Örn Smári Arnaldsson, yfirlækn-
ir á röntgendeild Borgarspítalans
og sonur Grímu, var viðstaddur
samtal okkar. Hann skaut inn í:
„Áður en kom til málaferla var búið
að reyna sættir á marga vegu.
Lögfræðingar voru búnir að koma
frá Reykjavík og gera tilraun til að
fá þau hjónin til að skrifa undir
eðlilegar sambýlisreglur, en við það
var ekki komandi. Þau vildu bara
hafa þetta eins og þeim sýndist
sjálfum."
Gríma: „Ég fór einhverntíma og
talaði við þá hjá fógetaembættinu á
Akureyri og spurði þá hvað ég ætti
eiginlega að gera. Ég var alltaf
ráðalaus .. Þá sagði einn mér það,
að ég yrði bara að fara í mál og fá
þau færð úr húsinu ef ástandið lag-
aðist ekkert."
— Var eitthvað eitt atvik öðrum
fremur, sem varð til þess að fylla
mælinn?
Örn Smári: „Það var bruninn,
sem varð í kjallaranum, og ásakanir
mömmu og Dúsínu gömlu í kjallar-
anum um að það hefði verið frúin á
neðri hæðinni sem olli honum. Eftir
það var aldrei hægt að ræða málið."
Gríma: „Ja, þeir sögðu það bara
hreint út, slökkviliðsmennirnir, að
þetta hefði verið íkveikja. Ég vissi
auðvitað ekkert um það með vissu."
Á sleggjuhausinn
til minja
— Stafaði ekki hávaði frá íbúð
þeirra að verulegu leyti af endur-
bótum, sem þau voru að gera á hús-
næðinu?
„Ég hef aldrei kvartað yfir því að
þau gerðu við. En það var ekki hægt
að gera neinar endurbætur á sam-
eigninni vegna þess að þau vildu
ekki taka þátt í því. Eignin er öll í
hættu, öll að hrynja vegna þess.“
— Hefðir þú ekki getað farið ein-
faldlega og talað við þau í stað þess
að hringja á lögreglu?"
„Talað við þau? Nei, það þýddi
aldrei neitt. Einu sinni kom sleggju-
haus í gegnum gat á vegg í kjallar-
anum. Hann var rétt lentur í gömlu
konunni. Ég á þennan haus ennþá
Gríma Guðmundsdóttir: Hef ekkert
samviskubit út af minni framkomu í
þessu máli ... Morgunblaðift/ KEE
og ætla að geyma hann til minja.
Nei, það var ekkert hægt að tala við
þau, hvorugt þeirra. Þau eru óhæf
nálægt öðru fólki í sambýli. Ef
eitthvað bar út af varð ég að hringja
í lögregluna og segja þeim að þetta
væri nú sisvona, hvort þeir vildu
koma. Þeir gerðu það, en gátu ósköp
lítið gert.“
— Þú hefur ekki viljað selja þinn
hluta hússins og flytja burtu?
„Mér var sagt að ég gæti ekki selt.
Ef ég ekki vildi fara, þá væri ekki
um annað að ræða fyrir mig en að
fara í mál. Börnin mín, sem búa öll
fyrir sunnan, vildu að ég seldi húsið
og flyttist til Reykjavíkur eftir að
maðurinn minn dó, en ég hef alltaf
kunnað svo vel við mig á Akureyri
að ég hef viljað vera þar áfram. Ég
á þar mína vini, frændgarð, systur
og góða granna ..."
— Hefurðu aldrei haft samúð
með sambýlisfólki þínu?
„Jú, ég hef alltaf kennt í brjósti
um þau fyrir að láta svona. Ég vil
bara að þau átti sig og reyni að vera
eins og manneskjur. Æ, ég er búin
að líða svo mikið fyrir þetta — og
þá börnin litlu, skelfing hef ég oft
vorkennt börnunum. En ég vil nátt-
úrlega ekki hafa þetta eins og það
hefur verið undanfarin sjö eða átta
ár.“
Hefðu gott af
því að fara ..
— Finnst þér að þau hefðu
kannski gott af því að fara?
„Já, það held ég. Ég held að þau
hefðu gott af því að fara og átta sig
á því, að yfirgangur af þessu tagi
getur ekki gengið í sambýli með
öðru fólki. Fólk hefur gott af því að
láta bremsa sig af — er það ekki
þannig í uppeldi á börnum til dæm-
is?“
— Og þú ert ákveðin í að fara
heim með vorinu?
„Ja, ég vona að ég frískist það
mikið, að ég komist heim aftur,
hvenær sem það verður."
Örn Smári: „Sjúkdómurinn er
ekki af þeirri stærðargráðu, að hún
eigi ekki að geta verið heima. Það
má reikna með að meðferðin taki
talsverðan tíma, kannski út mars,
og þá ætti hún að geta farið heim
um páska .. “
— Geturðu hugsað þér að selja
núna?
„Það fer alveg eftir heilsu. Ég er
nú komin á áttræðisaldur og hef
lent í mjaðmaaðgerð — svo er hin
mjöðmin að gefa sig. Þetta verður
auðvitað erfiðara eftir því sem mað-
ur verður meiri garmur. En ég er
rótgróin á Akureyri og vill helst
vera þar.“
— Hefur sterk trú þín haft áhrif
á þig í þessu máli, Gríma?
„Já, það er rétt að ég hef alltaf
verið trúuð. Og það var kannski þess
vegna, að ég var lengi í vafa um
hvað ég ætti að gera í þessu. Mér
fannst það Ijótt, jafnvel ósiðlegt, að
vera að fara í mál við fólk, sem átti
heima í sama húsi og ég. En svo
komst ég að þeirri niðurstöðu, að
það væri ósanngirni að láta þetta
viðgangast. Kristur rak þá nú út úr
musterinu, eins og þú manst.“ Hún
hló léttilega. „Svo ég tók þá ákvörð-
un að það væri ekki rangt að gera
þetta. Og ég hef oft sagt sisvona við
sjálfa mig: Guð hjálpi manneskjun-
um að láta svona."