Morgunblaðið - 07.03.1984, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. MARS 1984
57
50 ár liðin frá
dauða Sandinos
— en Sandino lifir
lífskjör þjóðarinnar bera glöggt
dæmi um.
Kostir húsnæðis-
samvinnufélaga
Mér hefur orðið tíðrætt um
ókosti húsnæðissamvinnufélaga.
Er það að vonum, því kostirnir
hafa verið kynntir allrækilega í
áróðursherferð, sem hver auglýs-
ingastofa gæti verið stolt af. En
þetta eignarform á húsnæði er
ekki bara slæmt. Það hefur vissu-
lega nokkra kosti. Fyrir það fyrsta
er húsnæðið miklu öruggara en
leiguhúsnæði er í dag. (Hvers
vegna leiguhúsnæði er svo ótryggt
er efni í heila grein.) í annan stað
er eitthvað auðveldara að skipta
um húsnæði þar sem einungis þarf
að skila búseturéttinum og fá nýj-
an annars staðar. Og Félagið sér
um það. Viðhald eignanna verður
hugsanlega eitthvað betra, þar
sem einn aðili skipuleggur það.
Margir húseigendur ráða nefni-
lega ekki við viðhald á eignum sín-
um vegna skorts á lánsfé eða
vegna þess að þeir ráða ekki við
eignirnar. En viðhaldið verður
miklu dýrara, eins og bent er á hér
að framan. Aðrir kostir við hús-
næðissamvinnufélög, svo sem lág-
ar mánaðargreiðslur og mjög lág
útborgun (5%) eru ekki raunveru-
legir kostir vegna þess að þeir
grundvallast á forréttindum, og ef
jafnrétti á að gilda á milli eignar-
forma á húsnæði, þá gætum við
veitt almennum íbúðarkaupanda
þau sömu kjör. Og hann á íbúðina
eftir 30 ár, sem er meginmálið að
mínu mati.
Niðurlag
Jón lýkur grein sinni með því að
tilkynna að nú felli hann niður
orðaskipti sín við mig. Þykir mér
leitt að ónáða hann með þessum
greinum mínum, en vonandi fæ ég
engu að síður svör við þeim spurn-
ingum, sem ég hefi varpað hér
fram. En sérstaklega mundi það
gleðja mig að fá viðbrögð fleiri en
þeirra Búsetamanna við því máli,
sem hér hefur verið til umræðu.
Ég er nefnilega enn ekki sann-
færður um að stór hluti íslendinga
vilji búa í leiguhúsnæði.
Dr. Pétur H. Hlöndahl er trygg-
ingastærðíræðingur og formaður
Húseigendafélags Reykjavíkur.
— eftir Sigurlaugu S.
Gunnlaugsdóttur
Hinn 21. febrúar síðastliðinn
voru 50 ár liðin frá því að her-
menn úr Þjóðvarðliði Anastasios
Somoza í Nicaragua tóku Augusto
Cesar Sandino af lífi. Það gerðist
árið 1934, og nafn hans hvarf af
síðum dagblaðanna um stund. En
hann gleymdist ekki í Nicaragua.
Þjóðfrelsisfylking Sandinista, sem
rak harðstjórann Somoza á flótta
árið 1979, ber einmitt nafn hans.
Hver var þessi Sandino? Hann
fæddist árið 1895 í smábæ nálægt
Managua, höfuðborg Nicaragua.
Faðir hans var jarðeigandi, móðir
hans vinnukona á bænum. Þótt
hann væri óskilgetinn tók faðirinn
hann til sín, en þar óx hann úr
grasi og gætti sín mest sjálfur.
Tvítugur að aldri yfirgaf hann
heimili föður síns til að leita sér
að atvinnu. Hann stóð fyrir því að
skipuleggja samvinnubú svo að
bændur stæðu sterkar að vígi
gagnvart 'okrurum og stórkaup-
mönnum. Það voru sennilega
fyrstu stjórnmálaafskipti hans.
Bara föðurlandssvikari
Fljótlega varð hann að flýja
land, og framfleytti sér sem far-
andverkamaður í Guatemala og
Mexíkó. Dag nokkurn sat hann og
las dagblað í matarhléi í olíunámu
í Mexíkó. Bandaríkjaher hafði
gert þriðju innrás sína í Nicar-
agua.
„Það er spurning hvort maður
ætti ekki að fara heim og berjast
við innrásarliðið," sagði Sandino
við sjálfan sig. Vinnufélagi hans,
Mexíkani, svaraði að bragði:
„Ættirðu að fara? Þið frá Nicar-
agua eruð ekki annað en föður-
landssvikarar.
Sandino
Sagan segir að þá hafi Sandino
tekið ákvörðun um að snúa heim.
Það er að minnsta kosti staðreynd
að Sandino var kominn til Nicar-
agua um vorið 1926, stuttu eftir
innrásina.
Hershöfðingi hinna frjálsu
Það sem gerst hafði var, að
borgaraflokkarnir tveir höfðu far-
ið í hár saman. íhaldsflokkurinn
gerði „kúpp“ til þess að losa sig við
tvo ráðherra frjálslyndra. Frjáls-
lyndi flokkurinn hóf nú vopnað
stríð gegn íhaldsflokknum. Því
var það, að bandarískir sjóliðar
gengu á land til þess að koma á
lögum og reglu. Þeir studdu
íhaldsflokkinn.
Sandino safnaði liði og hóf að
berjast við íhaldsmenn og banda-
ríska innrásarliðið. Hann beið
ósigra. Reynslunni ríkari fór hann
til fundar við Moncada, hershöfð-
ingja frjálslyndra, einkum til að
afla vopna.
Hershöfðinginn ætlaði ekki að
vilja tala við Sandino. Svona far-
andverkamann sem leyfði sér að
kalla sig hershöfðingja. „Hver
hefur útnefnt þig hershöfðingja?"
spurði hann Sandino. „Mínir
menn,“ svaraði Sandino.
í þessu svari fólst einmitt mun-
urinn á Sandino og hershöfðingj-
um frjálslyndra. Venjulegir hers-
höfðingjar í Nicaragua voru stór-
jarðaeigendur að verja hagsmuni
sína. Þeir skipuðu liði sínu út og
suður, oft í opinn dauðann.
Sandino var aftur á móti leið-
togi í her verkamanna og bænda
og barðist með þeim fyrir hags-
munum sinnar stéttar. Það voru
fleiri af hans tagi. En Sandino
varð þekktastur því hann samein-
aði þessa heri.
Ekki falur
„Frelsi eða dauði" var kjörorð
Sandinos. Svartur og rauður fáni
hans, upphaflega fáni mexíkönsku
verkalýðshreyfingarinnar, undir-
strikaði samstöðu hans með lág-
stéttum annarra landa Rómönsku
Ameríku.
Það kom á daginn að frjálslynd-
ir og íhaldsmenn urðu sammála
um að leggja niður vopn. Þeir und-
irrituðu samkomulag. Samkvæmt
því átti bandaríska innrásarliðið
að vera um kyrrt í landinu þangað
til nýr her hafði verið þjálfaður.
Það varð hið illræmda þjóðvarðlið.
Því ákvað Sandino að halda bar-
áttunni áfram gegn bandaríska
innrásarliðinu. Hvorki fé né loforð
um áhrif í nýrri ríkisstjórn fengu
hann ofan af þeirri ákvörðun. I
september 1927 var stofnaður
„Her til varnar þjóðlegu sjálf-
stæðu Nicaragua".
Frelsishctja þess tíma
Nú hófst stríð sem gerði Sand-
ino frægan. Bandaríkjamenn og
Stormiir í bjórglasi
— eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson
Ég skildi það ekki fyrst. Hvers
vegna mátti ég ekki fyrir nokkurn
mun vera þeirrar skoðunar að bjór-
inn — þcgar loks hann kemur —
eigi að vera dýr?
Hvers vegna fór Halldór Krist-
jánsson bókstaflega hamiorum þeg-
ar ég minntist á dýran bjór? Hlýtur
hann þó að hafa vitað að ég er fylgj-
andi strangri verðstýringu áfengis.
Svo rann það upp fyrir mér. Ef
bjórinn er dýr hrynja til grunna öll
þau „rök“ sem Halldór og sú fá-
menna klíka sem hann er sendi-
sveinn fyrir hafa byggt á um ára-
tugaskeið.
Gegn dýrum bjór fyrirfinnast
nefnilega engin rök, hvorki félags-
leg, sálarleg né læknisfræðileg.
Með dýrum bjór eru hins vegar
ótal rök á öllum þessum sviðum.
Og auðvitað skil ég Halldór vel.
Og félaga hans. Það er ekki gaman
að standa eins og þvara eftir ára-
tugastarf og átta sig á að óvinur-
inn var tilbúningur ... vindmylla.
Áfengi og verðstýring
Þetta á sér allt nokkra forsögu
sem ég verð að rekja í fáeinum
orðum: Reynsla allra þjóða sýnir að
stjórna má áfengisneyslu almenn-
ings með verðstýringu: því hærra
verð því minni neysla.
Fáar þjóðir hafa meiri og lengri
reynslu af þessu lögmáli en íslend-
ingar. Hér er áfengið með því dýr-
asta á byggðu bóli og hér er mcðal-
neyslan með því lægsta sem þekkist
í heiminum.
Þetta lögmál kemur skýrt fram á
myndinni hér á síðunni sem sýnir
hið ótrúlega nána samband milli
verðs og neyslu í einu fylki í Kan-
ada; Ontaríó: Því hærra verð því
minni neysla.
Það skiptir auðvitað ekki
minnsta máli um hvaða gerðir
áfengis hér er að ræða: þetta sama
lögmál gildir um þær allar. Og það
gildir að sjálfsögðu um bjór jafnt
sem brennivín.
Með því að fella bjórinn inn í það
verðstýringarkerfi sem reynst hcfur
svo vel hér á landi er hægðarleikur
að halda meðalneyslu áfengis niðri
héðan í frá sem hingað til.
Þetta vita Halldór og félagar
hans mætavel. En þeir mega ekki
til þess hugsa að þessi stefna verði
að raunveruleika. Slíkt mundi í
einu vetfangi gera allt þeirra starf
að engu.
Það er nefnilega eitt að vita
uppá sig sökina og heyra aðra
skýra frá því. En það er annað að
horfa upp á þegar blekkingin er af-
hjúpuð í verki ... fyrir augum al-
þjóðar.
Svo Halldór og félagar hans
eiga alla mína samúð. Ég vildi
gjarnan að þetta mál mætti leiða
til lykta án þess að þeirra hlutur
yrði fyrir borð borinn. En ég sé
enga leið til þess.
Lokaorð
Áfengi er engin venjuleg
neysluvara. það er hættulegur
vímugjafi. Mótun áfengisstefnu
má því aldrei falla í hendur fúsk-
urum, heldur verður hún ávallt að
vera vísindaleg.
Því miður hefur núverandi
áfengisstefna ekki verið mótuð
með þessi sjónarmið í huga.
Reynslan hefur líka sýnt að hún er
háskaleg. Ekki bara á pappírnum,
heldur einnig í reynd.
Það er stórkostlegt að jafn lítið
land skuli hafa eignast svo öflug
samtök sem SÁÁ til að annast
meðferð á þeirri sýki sem mis-
notkun áfengis leiðir af sér.
En hitt er jafnvel enn mikilvæg-
ara að í landinu sé mótuð fyrir-
byggjandi áfengisstefna sem
stuðli að því að koma í veg fyrir að
svo margir ánetjist Bakkusi sem
raun ber vitni.
Skásti — raunar eini kosturinn
— er að leyfa hér áfengan bjór,
fella hann undir nákvæmt verð-
stýringarkerfi og beina svo smám
saman neyslunni frá sterku
drykkjunum yfir á þá veiku.
Jafnframt þarf að koma fræðslu
á þessu sviði í hendur nýrra aðila
þar sem vísindi eru látin koma í
stað fúsks og þar sem hófsemin
leysir ofstækið af hólmi.
Hitt má þó ekki gleymast að
bjór er engin „patentlausn" á
áfengisvandanum. Áfengisvanda-
mál munum við glíma við meðan
land er byggt. En við getum haldið
honum í skefjum.
Dr. Jón Óttar Ragnarsson er mat-
rælafræðingur og dósent rið Há-
skóla íslands.
Afengísneysla og verö á áfengi í Ontario, Kanada 1928—1964.
Sigurlaug S. Gunnlaugsdóttir.
„Sandino var aftur á móti
leiðtogi í her verkamanna
og bænda og barðist með
þeim fyrir hagsmunum
sinnar stéttar. Það voru
fleiri af hans tagi. En
Sandino varð þekktastur
því hann sameinaði þessa
heri.“
ráðandi stétt í Nicaragua kölluðu
hann stigamann og reyndu allt
hugsanlegt til þess að sverta hann.
En stuðningur við Sandino óx
stöðugt. í her hans voru mest 6000
manns, en þeir börðust við her-
styrk stjórnarinnar og 5000
bandaríska hermenn.
1 árslok 1932 myndaði hann
bráðabirgðastjórn í Sego-hérað-
inu. Samkvæmt minnisbókum
hans sjálfs taldi hann frelsisher-
inn þá ráða yfir um helmingi
landsins.
Bandaríkin gátu ekki sigrað
Sandino. Árið 1933 urðu þau að
draga her sinn til baka frá Nicar-
agua.
Ósigurinn
Þegar innrásarherinn dró sig til
baka, undirritaði Sandino sam-
komulag. í því fólst að her Sandin-
os skyldi láta öll vopn af hendi.
Sandino leit á brottför banda-
rísku hermannanna sem afgerandi
sigur. Hann afvopnaði her sinn og
hófst handa við uppbyggingu hins
stríðshrjáða lands, ásamt stuðn-
ingsmönnum sínum.
Hinn 21. febrúar 1934 var hann
myrtur ásamt nánum samstarfs-
mönnum sínum samkvæmt skipun
frá yfirmanni Þjóðvarðliðsins,
Somoza. Daginn eftir morðin réðst
Þjóðvarðliðið á stærstu samyrkju-
búin og lagði þau í rúst. Það myrti
yfir 300 bændur.
Lærdómarnir
Sandino trúði á sigur hins rétt-
láta og eilíft líf. Hugmyndir hans
voru ekki skýrar. Hann barðist
gegn yfirráðum bandarískra hags-
muna í Mið-Ameríku. Hann trúði
á alþjóðlega samstöðu lágstétta og
félagslegt réttlæti. Hann var líka
óraunsær draumóramaður.
Hugmyndir hans hafa öðlast
eilíft líf og raunverulegt gildi.
Ótaldir ósigrar alþýðu manna i
Rómönsku Ámeríku kenndu Sand-
inistum í Nicaragua að vera
raunsæir.
Brottrekstur Somoza frá völd-
um 19. júlí 1979 og myndun stjórn-
ar Sandinista var hápunktur
fjöldauppreisnar. Það var ekki
endanlegur sigur. Valdataka
Sandinista markaði þáttaskil i
stríðinu gegn yfirráðum Banda-
rikjanna í Rómönsku Ameríku.
Hún varð fyrirmynd annarra.
Reykjavík 28.02.84
Sigurlaug S. Gunnlaugsdóttir.
Sigurlaug S. Gunnlaugsdóttir er fé-
lagi í lyikingunni og á sæti í mið-
nefnd Samtaka herstöðraandstæð-
inga.