Morgunblaðið - 09.06.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JÚNÍ 1984
Reynsla af tandurfiskinum er
hvatning til sóknar í vöruþróun
Fyrri hluti ræðu Friðriks Pálssonar
framkvæmdastjóra Sölusambands
íslenzkra fiskframleiðenda á aðalfundi SÍF
Agætu saltnskrramleidendur og
aðrir áheyrendur.
Eins og fram kom í ræðu for-
manns hér áðan hefur margt farið
á annan veg en ætlað var frá því
við komum saman til aðalfundar
síðast. Þá bjuggust landsmenn
frekar við auknum afla en minnk-
andi og engan óraði fyrir því, að
við stæðum frammi fyrir öðrum
eins niðurskurði á afla eins og
raun ber vitni. Sú vitneskja, að
afli yrði skorinn niður um allt að
30% frá síðasta ári hafði að sjálf-
sögðu mikil áhrif á undirbúning
okkar við sölu á framleiðslu ársins
1984.
Eins og öllum er kunnugt, hafa
verið gerðir samningar við öll
fjögur aðalmarkaðslönd okkar í
blautfiski, Portúgal, Spán, Ítalíu
og Grikkland. Samtals höfum við
selt þessum fjórum löndum nú
19.000 tonn, auk tæplega 8.000
tonna, sem eftir var að afhenda
upp í eldri samninga. Framleiðslu-
spáin okkar er ekki hærri en svo,
að við reiknum með að mestur
hluti framleiðslu ársins 1984 sé
þegar seldur.
Við þær aðstæður, sem skapast
höfðu í upphafi árs, var eðlilegt að
nokkur bjartsýni væri i hugum
manna um að ná mætti hærra
markaðsverði heldur en ef við
hefðum mjög mikið magn að
bjóða, en við erum ekki einir í
heiminum og ýmsar aðrar fram-
leiðsluþjóðir hafa allt aðra sögu
að segja um ástand fiskistofna
sinna. Nægir þar að nefna Kanada
og Bandaríkin, sem í vaxandi mæli
hasla sér völl á fiskmörkuðum í
heiminum.
Gífurleg verðhækkun dollarans
undanfarin misseri, sem svo oft er
minnst á, hafði haft mjög lamandi
áhrif á viðskipti okkar og reyndar
svo illyrmisleg áhrif á alþjóða
viðskipti yfirleitt, að ýmsir þjóð-
arleiðtogar hafa látið hafa það
eftir sér, að efnahagsstefna
Bandaríkjanna, sem leitt hefur til
hágengis dollars, væri beinlínis
háskaleg fyrir heimsviðskiptin.
Við búum við það ástand að verða
að selja í Bandaríkjadollurum eða
einhverri annarri mynt, sem að
mestu fylgir honum að verðgildi,
til þess að dragast ekki aftur úr
hér heima fyrir í samkeppninni
um hráefnið við frysta fiskinn,
sem að mestu leyti er seldur í doll-
urum.
Dregið úr rýrnun
Okkur var það því ljóst, að mik-
ill vandi væri á höndum, að reyna
að ná viðunandi verði fyrir salt-
fiskinn í þvi árferði sem framund-
an virtist, þar sem ljóst var, að
samkeppnin um hráefnið yrði mun
harðari en áður hafði verið og
þrýstingur keppinautanna vax-
andi. Við brugðum því á það ráð,
að freista þess að reyna að tryggja
hag framleiðenda meira með öðr-
um hætti en beinum verðhækkun-
um og okkur tókst að semja við
kaupendur i öllum markaðslönd-
unum um, að þeir féllust á að taka
við vörunni strax og hún yrði full-
verkuð og draga þannig verulega
úr rýrnun, vaxtakostnaði og
geymslukostnaði, sem ávallt hafa
verið tilfinnanlegar tölur. Auk
þess samdist að meðaltali um 10%
hækkun í dollurum frá árinu á
undan og er það satt að segja
meiri hækkun heldur en við höfð-
um þorað að reikna með í upphafi.
Rétt er þó að undirstrika, að við
erum í línudansi og ekkert má út
af bregða. Markaðsverð okkar er
nú þriðja árið í röð svo miklu
óhagstæðara kaupendum okkar en
fiskur frá keppinautunum, að
mjög reynir á þolrif þeirra.
En hvers vegna hafa kaupendur
okkar greitt hærra verð fyrir ís-
lenskan fisk en frá keppinautum
okkar?
Fyrst og fremst kemur það til af
því, að viðskipti SÍF við alla helstu
kaupendurna hafa verið mikil og
trygg um árabil og samböndin
verið vel ræktuð. Það hefði þó
vafalaust ekki dugað til í þeim erf-
iðleikum, sem dunið hafa yfir
okkur síðustu árin, ef ekki hefði
komið til, að þeir hafa fundið, að
við vildum allt fyrir þá gera. Við
höfum að vísu sagt þeim hrein-
skilnislega, að við gætum ekkert
spornað við þvi, að dollarinn stigi
svona heiftarlega; við yrðum að fá
verð í líkingu við það, sem frysti
fiskurinn fengi, til þess að við
gætum hugsanlega lifað þetta
tímabil af. Á hinn bóginn höfum
við lagt okkur fram við að verða
við óskum þeirra og við höfum
jafnframt reynt að skera niður
kostnað, hagræða og endurbæta á
öllum sviðum, en fyrst og síðast að
vanda vöruna, þannig að hún væri
óaðfinnanleg og eftirsótt á mörk-
uðunum þó á töluvert hærra verði
SDR-ákvæði í
öllum samningum
Strax á vormánuðum 1981, þeg-
ar dollarinn fór að stíga í verði
fyrir alvöru, urðum við að lækka
verð í gildandi samningum á
Spáni. Allar götur síðan allt fram
á vormánuði ’84 höfum við smátt
og smátt þurft að lækka verð í
dollurum og síðast á árinu '83,
tengdum við söluverðið í mörgum
tilvikum við gengi sérstakra
dráttarréttinda eða SDR, eins og
þau eru nefnd, enda höfðum við
við verðlækkunarsamninga und-
anfarinna ára meira og minna
reynt að styðjast við þá viðmiðun.
Við samningana í ár höfðum við
það í huga öðrum þræði, að gengi
Bandaríkjadollars kynni að fara
lækkandi og þar sem við höfðum
reynslu af því, að hækkandi gengi
dollars í þeim mæli, sem við höf-
um búið við undanfarin misseri,
knúði okkur ávallt eftir á til að
lækka verð á gildandi samningum
Friðrik Pálsson, framkvæmdastjóri
Sölusambands íslenzkra fiskfram-
leiðenda, flytur ræðu sfna i aðal-
fundi SÍF.
þótti okkur rétt að semja að öllu
leyti með SDR viðmiðun þannig,
að samningsverð færi hækkandi í
Bandaríkjadollurum, ef gengi
dollarsins félli. Sumir kaupenda
okkar voru nokkuð tregir til að
verða við þessum óskum okkar, en
svo fór þó að lokum, að SDR
ákvæði er f öllum samningunum.
Það er ekki langt síðan að við luk-
um samningum á þessu vori en
þrátt fyrir það hefur verulega
reynt á þetta ákvæði samning-
anna og enda þótt sú staðreynd, að
við miðum við SDR þýði í reynd,
að dollarahækkunin leggist aðeins
af hálfum þunga á kaupendur, eru
þeir órólegir yfir verðhækkun
dollarans síðustu vikur og kvarta
sáran. Við teljum þó, að samning-
arnir muni allir standa og eins og
við gátum um áðan, þá þökkum við
það fyrst og fremst þeim auknu
gæðum og bættu þjónustu sem
náðst hefur með samstilltu átaki
allra, sem að þessum málum
vinna.
Vöruvöndun
Tilkoma og gott starf eftirlits-
deildar SÍF, góð samvinna við
Framleiðslueftirlit sjávarafurða,
brettavæðing, tilkoma pappa-
kassa, fræðslustarfsemi,
hugmyndaríkir flutningsaðilar,
handbók um saltfiskverkun og
fleira mætti til nefna, hefur haft
mjög mikil áhrif í þá átt, að auka
vöruvöndun og meðferð alla. En
fyrst og fremst teljum við, að hug-
arfarsbreyting hafi orðið hjá
framleiðendum og starfsfólki
þeirra, sem hefur skilað feikilega
góðum árangri.
En við eigum verk að vinna og
allir þeir þættir, sem að ofan eru
nefndir auk allra annarra, sem
ekki voru nefndir, þurfa að vera í
stöðugri endurskoðun og þróunin
má aldrei taka enda.
Erfítt aö kenna fólki
að borða nýjan mat
Því hefur stundum verið haldið
fram, að íslenskir saltfiskfram-
leiðendur væru einkar íhaldssam-
ir, en við höfum rekið okkur á það,
að kaupendur og neytendur í
markaðslöndunum eru ennþá
íhaldssamari. Það er jú ósköp
skiljanlegt, því fátt er jafn
íhaldssamt og bragðlaukarnir.
Það er erfitt að kenna fólki að
borða nýjan mat, sér i lagi jafn
bragðsterkan og bragðeinkenn-
andi mat eins og saltfiskur er. All-
ar umræður sem við höfðum átt
við kaupendur okkar í markaðs-
löndunum höfðu yfirleitt ein-
kennst af því að þeir sögðu: „Reyn-
ið að framleiða fiskinn á þann
hátt, sem gert var f gamla daga og
þá komið þið til með að skila af
ykkur bestu vörunni." Flest öllum
tilraunum okkar til að breyta þar
um hafði verið tekið einkar fálega.
Áður hefur verið rakið, hve langan
tima það tók að fá kaupendur til
að fallast á að taka við fiski í
pappakössum enda þótt þeir yrðu
fljótir að taka við sér, þegar þeir
sáu hvaða þýðingu það hafði. Það
sama hefur átt sér stað með
brettavæðingu, en nú getur enginn
hugsað sér útflutning á saltfiski í
stórum stíl í strigapokum. Sumum
finnst jafnvel að þetta hljóti að
hafa gerst fyrir mörgum árum, en
misserin eru fá síðan við pökkuð-
um öllum fiski í gömlu strigaum-
búðirnar.
Tandurfískur
Við sendingar á smáfiski í
pappakössum til Spánar lukust
upp augu Spánverja fyrir því, að
þar væri um nokkuð öðruvísi vöru
að ræða heldur en þeir voru vanir
ÚTFLUTNINGUR ÓVERKAÐS SALTFISKS.
MIÐJARÐARHAFSLÖND.
PORTÚGAL
SPÁNN
ÍTALlA
GRIKKLAND
TONN
20000
1973 1974 1975 1979 1977 1979 1979 1990 1991
að fá frá okkur. Spánverjar höfðu
verið allra manna kröfuharðastir
um það, að fiskurinn væri vel
staðinn svo ekki yrði um undirvigt
að ræða í flutningi til Spánar. En
í þeirri kröfugerð hafði þeim yfir-
sést, að við það að pressa fiskinn
svo mikið sem gert var, komu
fram annars konar ágallar, sem
hentuðu markaðnum á Spáni verr
heldur en minna pressaður fiskur.
Er skemmst frá því að segja, eins
og ykkur er öllum kunnugt, að til-
raunir með svokallaðan tandur-
fisk, sem er mun minna pressaður
heldur en venjulegur saltfiskur,
hafa gefið mjög góða raun og
heildarsamningurinn við Spán-
verja á þessu vori, um 4.500 tonn,
var allur gerður um tandurfisk og
frá því að sú verkun og sala hófst
hafa engar gæðakvartanir borist
um fiskinn og heldur ekki undir-
vigtarkrafa, sem mörgum mætti
þó þykja undarlegt. Upphaflega
bjuggumst við við því að tandur-
fiskur yrði allur að fara í pappa-
kössum til þess að verja hann
hnjaski og þrýstingi, en hann virð-
ist geymast fullt eins vel eða betur
á brettum en í pappakössum. Hér
er um að ræða mikinn mun eins og
allir þekkja og enda þótt við höf-
um þegar sent úr landi um 5.000
tonn af tandurfiski, þá er reynslan
af honum aðeins nokkurra mán-
aða gömul og því ef til vill full-
snemmt að telja öll ljón úr vegin-
um, en svo sannarlega hefur þetta
verið ánægjuleg tilraun.
Vöruþróun
Kostirnir við þessa verkunarað-
ferð eru margir og enda þótt við
höfum selt tandurfisk á lægra
verði en fullstaðinn fisk, eðli
málsins samkvæmt, þá á það eftir
að skila sér síðar og víst er um
það, að enginn árangur er jafn
tryggur eins og aukin nýting.
Þessi nýja verkunaraðferð, tand-
urfiskur, hefur að sjálfsögðu boðið
þeirri hættu heim eins og ljóst var
í upphafi, að margir framleiðend-
ur vildu líta svo á, að hér væri
komin lausn á öllum vanda og aðr-
ir markaðir hlytu að vilja sömu
vöru, ef Spánverjum líkaði fiskur-
inn svona vel. Við teljum ástæðu
til að ætla, að Ítalía og Grikkland
fylgi fast í kjölfarið þó ef til vill
taki einhvern tima að kenna þeim
átið, en á hinn bóginn virðist fátt
benda til þess að nokkur breyting
verði í Portúgal, þar eð allur fisk-
urinn, sem þangað fer, er ennþá
þurrkaður áður en hann er sendur
til neytenda og um hann gilda aðr-
ar reglur bæði í innflutningsreglu-
gerðum og reglum um þurrkun
fisksins áður en honum er dreift
til neytenda. Því er rétt að undir-
strika það hér, að á engan hátt
hefur verið slakað á kröfum um
fullstöðu fisks, sem til Portúgals
fer. Því fer víðs fjarri.
Sú reynsla, sem fengist hefur af
tandurfiskinum á Spáni, er gífur-
leg hvatning til sóknar í vöru-
þróun. Tandurverkunin hefur vak-
ið svo margar spurningar, að lang-
an tíma mun taka að finna viðhlit-
andi svör við þeim öllum. Við hóf-
umst þegar handa, bæði með
starfsmönnum okkar og í sam-
vinnu við Rannsóknastofnun fisk-
iðnaðarins, að leita svara við ýms-
um þeim spurningum, sem upp
komu, og auk þess höfum við ný-
lega ráðið matvælafræðing til að
reyna að skjóta fleiri stoðum und-
ir þá tilraunastarfsemi sem við
stöndum í. Rétt er að vara menn
við of mikilli bjartsýni í þessum
efnum. Eins og svo oft áður hefur
komið fram, þá eru matvælamark-
aðir yfirleitt afskaplega hefð-
bundnir og neysluvenjur sterkar
og enda þótt svo virðist sem mjög
vel hafi tekist til við þessa nýju
afurð, sem við seljum til Spánar,