Tíminn - 15.09.1965, Blaðsíða 9

MH>VIKTTDAGUR 15. scptember 1965
TÍMIWN
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
Eftir syndafallið
eftir Arthur Miller - þýðandi: Jónas Kristjánsson - leikstjóri:
Benedikt Árnason - leikmynd: Gunnar Bjarnason.
ÞjóSleikhúsið færist mikið í
fang á nýbyrjuðu leikári, eins og
þegar hefur verið kunngert. Verk-
efnaskráin ber vott um, að borft
er til margra átta, hún virðist einn
ig bera vott um sannan stórhug,
og vonandi á það ef tir að sýna
sig, að sá stórhugur hefur haft
við nægjanlega þekkingu á gsta
leikhússins að styðjast.
Geta leikhúss er þó vissulega
enginn bjargfastur veruleiki, sem
unnt er að sannfærast um, ekki
fremur en takmarkanir þess, sem
eru í rauninni eitt og hið sama.
— Og það er vissulega réttmætt
að krefjast mikils af Þjóðleikhús-
inu, krefjast þess, að svo sé um
hnútana búið í þessari stofnun, að
hún geti valdið flestum þeim verk
efnium, sem leikhús nálægra menn
ingarmiðstöðva færast í fang, —
með þeirri aðstoð, sem kann að
reyníist nauðsynleg, erlendis frá.
Verkefnaval slíkrar stofnunar
hlýtur hins vegar að byggjast á
þekkingu á starfskröftum hennar
hverju sinni. Forráðamenn leik-
húss verða að þekkja sitt fólk,
ætlast á um getu, eða takmarkan-
ir hvers einstaklings, og það sem
meira er: þekkja til hlítar þann
anda, sem rfkir bak við tjöldin í
leikhúsinu, fara nær um það allt
með tilliti til ákveðinna verkefna,
haga vali sínu og hlutverkaskipan
með tilliti til þessa.
Fyrsta viðfangsefni Þjóðleik-
hússins á þessu leikári er hið marg
umtalaða verk Arthurs Millers,
Eftir syndafallið. Leikritið var
frumsýnt s. 1. sunnudagskvöld, en
í uppfærslu þess var sitt hvað,
sem bendir til, að fyrmefnd atriði
hafi tæpast verið nægilega ljós,
þegar í það var ráðizt.
Sú vangá, sem hér virðist hafa
átt sér stað, er að minni hyggju
ekki fólgin í ofmati á þeim krötft
um — einstaklingum — sem teflt
er fram. Tveir, einhverjir fremstu
leikarar hússins, fara með aðal-
hlutverkin. Og Þar eru gamal-
kunnir, já, þaulvanir leikarar í
nokkrum meiriháttar hlutverkum,
fólk sem menn hafa séð vinna
afrek á sviðinu ár eftir ár. Það
er fjarri mér að ætla leikverk
Millers svo torvelt, persónur þess
svo vandleiknar, að þetta fólk sé
ómegnugt að valda hlutverkunum,
hver um sig. Hitt er mér nær að
halda, að hin flókna, brothætta
rökfærsla verksins útheimtí sam-
stillingu, sem ekki er fyrir hendi.
Einfaldast er að skella skuld
inni á leikstjórann: Leikstjórinn
hefur ekki tekið verk sitt réttum
tökum, leikstjóra hefur ekki tek-
izt að laða fram rétt, samstillt
viðbrögð til að rök verksins fengju
notið sín. Hann hefur ekki nálg-
azt leikarann á réttu plani. En
spurningin er þá líka þessi: gáfu
þeir færi á sér. Voru þeir nægi
lega fúsir til samstarfs við leik
stjóra, og hver við annan?
Þessum spumingum verður ekki
svarað. Til þess skortir mig kunn
ugleika á því andrúmslofti sem
ríkir innan hópsins sem hér á
hlut að méli- Atriði sem forráða
menn stofnunarinnar verða að
þekkja og taka með í reikninginn.
Hitt er augljóst: uppfærsla á sviði
er spurning um meira en það
sem gerist milli sirkuspiskarans
og villidýranna — hún er spurn
ing um samstarfsvilja, einbeitt
samstarf.
í sýningu Þjóðleikhússins voru
nokkrar eyður, dauðar stundir,
einkum í fyrra þætti. Þar mistókst
jafnvel að viðhalda nauðsynlegri
forvitni í áhorfendasal, og að sýn
ingu lokinni imdrast maður mest,
hve lítið hún tekur á mann, þrátt
fyrir góða frammistöðu nokkurra
einstaklinga.
Mig uggir að hópurinn sé ekki
nægjanlega samvirkur, en hvað
veldur?
Leikskáldið mætti muna sinn
fífil fegri á sviði Þjóðleikhússins,
og hefur enda — að dómi undir
ritaðs — samið merkari verk,
sem þar hafa verið sýnd.
Verk hans, Eftir syndafallið
(AFTER THE FALL), hefur þó
farið um heimsbyggðina, vakið
míkla athygli, mikið umtal. Megin
ástæðan er kunn- Því er slegið
föstu, að leikritið sé skrifað um
hjónaband höfundar og leikkon
unnar Marlyn Monroe. Um það
virðist heldur engum blöðum að
fletta. En höfundinum er legið á
hálsi fyrir að notfæra sér hjóna
band sitt og leikkonunnar sem
efnivið. Svo fáránlegt er það
almenningsálit sem frægðarfólk
á stundum að mæta. Leikritaskáld
sem opinberar sjálfan sig, persónu
leika, sinp hugrenuingar og viðhorf
eins og hver skapandi listamatjur
hlýtur að gera, hann fær bágt fyr
ír að opinbera lífsreynslu sína í
hjónabandi við tiltekna konu þótt
sú hin sama hafi verið bitbein
slúðurdálkahöfunda um heim allan
— lífs og liðin, og þótt hjónaband
Þeirra hafi verið hálf-opínbert
eins og flest hjónabönd frægðar
fólks í Bandaríkjunum virðast
vera. Sú kenning virðist láta á
sér bera, að Miller hafi skrifað
leikritið tíl að réttlæta sig gagnvart
minningunni um leikkonuna sál-
uðu, en hvað sem henni má til
sanns vegar færa, verður ekki ann
að séð en höfundur taki efnið
þeim tökum, sem slá niður allar
viðkvæmnislegar mótbárur mór-
alskra farísea.
Og ef nokkur vafi leikur á því,
hvort höfundur hefur rétt til að
notfæra sér annað fólk í viðleitní
sinni til leikritunar eða skáld-
sagnagerðar, hlýtur eiginkona
hans sjálfs að vera sú persóna,
sem er sízt undanþegin þeim rétti.
Um hitt má deila, hvort svo
nærtækur efníviður er heppilegur
að sama skapi, hver áhrif það hef
ur á verk manna að höggva jafn
nærri sjálfum sér og Miller hefur
gert. Má gera sér í hugarlund, að
slík aðferð hafi í för með sér
meiri nærfærni og fleiri bláþræði
en nokkur önnur?
Athafnasvið þessa leiks er í
hugáí meðvitund og mínningum
aðálpersónunnar, Quentins lög-
manns. í leikskránni stendur:
Herdfs Þorvaldsdóttir sem Maggí og Rúrik Haraldsson sem Quentin.
Rúrik Haraidsson sem Quentin, og Bryndjs Pétursdóttir seni Louise, fyrri
kona hans.
„Höfundurinn hefur lýst leiknum
sem leit manns-, að einhverjum
lykli, sem gæti sameinað höfuð
þætti þeirrar reynslu, er heim
urínn leggur honum á herðar —
„til þess að finna þau augnablik,
þegar val hans grundvallaðist á
framkvæmd, sem var fullkomlega
hans eigið framtak.““
Skilgreiningin er spakleg,
kannski full spakleg með tilliti tíl
þess, að viðleitni Quentins færir
honum aðeins heim sanninn um,
að maðurinn á ekki annars úr-
kosta en horfast í augu við ófull
komleíka sín sjálfs, og „taka líf
sitt í faðminn."
En Quentin leitar að „lykli“ sín
um, einkum í samskiptum við for
eldra sína, bróður sinn og þrjár
konur sem hann hefur elskað.
Atriði og persónur .fylgja hinum
dimmu öngstigum minninganna
inn á óvænt samanburðarsvið.“
Og það er einmitt á þessum sam
anburðarsviðum, sem leikurinn
gerist hvað nærfærnastur og brot
hættastur, þar sem sannfæring
áhorfandans er kcunin undir leik
rænní samstilling, jafnvel meir en
orðanna hljóðan.
Rúrik Haraldsson leikur Quent-
in, afarstórt hlutverk. í honum
gerist leikurinn, ef svo mætti að
orði komast, og Rúrik hverfur
ekki af sviðinu allan þann tíma,
sem sýningin stendur. Frammí-
staða hans er lofsverð, og Herdís
Þorvaldsdóttir, sem fer með hlut
verk Maggí (M. M.), verðskuldar
aðdáun fyrir leik sinn. Með þeirri
dirfsku, að takast hlutverkið á
hendur, og með frammistöðu
sinni, hefur leikkonan raunveru
lega sýnt að hún er fær um að
túlka hvaða hlutverk, sem vera
skal. Samleikur þeírra Rúriks var
með ágætum, þótt hann nægði
ekki til að drepa í skörðin, „þétta“
sýnínguna í heild en Quentin
kemur ekki að Maggí fyrr en í
síðara þætti.
Með önnur meiriháttarhlutverk
fara þau Helga Valtýsdóttir og Val
ur Gíslason (foreldrar Quentins),
Bríet Héðinsdótttr (ástkona hans),
Bryndís Pétursdóttir (fyrri eigin-
kona hans), Jón Júlíusson (bróð
irinn), Þóra Friðriksdóttir, Ævar
Kvaran og Baldvin Halldórsson
(ailt fornvinir Quentins) og
Brynja Benediktsdóttir (tíður gest
ur í hugskoti lögmannsins — enn
ein viðmiðun) Nokkrir fleiri leik
arar koma við sögu Flest þetta
fólk leikur sæmilega, hver um
sig .En hitt er í sannleíka sagt
undarlegt, hvað flestir hér virð
ast gera sér lítið far um að halda
leiknum saman, skapa hin mikils
verðu tengsl, sem reynsla áhorf
andans byggist á. Þær kröfur
virðist mega gera, einnig til hínna
Þaulvönu og fullhörðnuðu í þess
um hópi, að þeir leggi sig fram
þótt viðfangsefnin teljist ekki til
aðalhlutverka. En „lágmarkskrafa“
sem þessi gæti strandað á lítt við-
ráðanlegum. tilfinningum. Slík
blindsker verður að sjá fyrir. Sem
jákvætt dæmi má nefna, að Ævar
R. Kvaran virtist taka á hlutverki
sínu með fullri einurð og hnit-
miða stöðu sína innan leikslns. En
hvað stoðar viðleitni eins og ann
ars ef heildin nær ekki fram til
samstilltra átaka?
Benedikt Árnason hefur leik
stjórn með höndum og á þar sinn
veigamíkla þátt í því, sem fer
betur og verr. En hlutdeild leik
stjóra er þáttur. Hann getur ekki
leikið hlutverk pískarans, en verð
ur í starfi sínu háður hverjum
leikara sem leikarinn honum. Þó
situr hann uppi með ábyr.gðina.
Jónas Kristjánsson magister
gerði þýðinguna, sem virðist trú-
verðug; málfar gott.
Hin einfalda leikmynd Gunnars
Bjarnasonar féll Vel að efninu
sem nokkurs konar „terrassb" lífs
ins í hugarheimi aðalpersónunnar.
Baidur Óskarsson.
Fundur í Samvinnu
fél. útgerðarmanna
Fundur í Samvinnufélagi
útgerðarmanna, Neskaupstað. hald
inn 7. sept. 1965 skorar á ríkis
stjórnina að gera þegar í stað
náuðsynlegar ráðstafanir til þess.
að Jakob Jakobsson fiskifræðing
ur, geti hið allra fyrsta hafið á
ný síldarleit og fiskifræðilegar at-
huganir á síldarmiðunum við
Austur-, Norð.-Austur- og Norður
land á vel útbúnu síldarleitarskipi,
sem ekki sé lakara tii slíkrar þjón
ustu en Ægir- Fundurinn telur
mjög miður farið að hin þýðingar
miklu störf Jakobs Jakobssonar
fyrir síldyeiðiflotann skuli hafa
verið látin niður falla og Ægi
ráðstafað til annarra starfa
Ástandið á síldarmiðunum hefir
verið þannig, að sérstök ástæða
hefir verið til að nákvæmar og
stöðugar vísindalegar athuganjr
væru látnar fara fram. Hafa verð
Framhald á bls i -