Morgunblaðið - 27.09.1985, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. SEPTEMBER1985
B 11
Efnismikið armband úr tveimur 18 karata gull-
fléttum; hálskeðja af sömu gerð einnig fáanleg.
Til sýnis og sölu hjé Shreve, Crump & Low í
Boston, Kr. 185.000,-
Hálshringur úr 18 karata gulli,
skreyttur satírum og roöastein-
um; fæst hjá Baily, Banks &
Biddle, Kr. 1.025.000,-
gull
^erærnar
V J Síðari hluti
Skrautlegur
hringur úr 18
karata gulli með
demantaskreyt-
ingum í skart-
gripaverslun Jul-
es R. Schubot í
Troy, Michigan.
Kr. 230.000,-
Það rótgróna, hefðbundna fyrir-
brigði í skartgripagerð, sem allt-
af selst í stríðum straumum hjá
gullsmiöunum er hinn klassíski
einbaugur — giftingarhringur-
inn, tákn hins órjúfandi sam-
bands, sem karl og kona stofna
til, þegar þau hefja hjúskap. í
engum öðrum gullgripum er
salan meiri og jafnari en í gift-
ingarhringum, þessu sannkall-
aöa lífakkeri gullsmiðanna.
Keöjur, eyrnalokkar, men og
nælur
taka ekki nándar nærri eins
mikiö magn af gulli til sín og
framleiðslan á einbaugum. Aö
vfsu tók verulega aö draga úr
þeim líflegu viðskiptum, sem
jafnan tengjast giftingarhring-
um, þegar unga fólkiö fór í vax-
andi mæli að búa saman í
kommúnum á árunum um og
eftir 1960 og fram undir 1970,
þegar hipparnir voru upp á sitt
besta og blómabörnin blómstr-
uðu í breiðum.
En einbaugurinn hefur haldiö
velli og vel þaö, því aö eftirspurnin
virðist vera meiri en nokkru sinni
fyrr, og núna eiga hringarnir aö
vera gildir og gljáandi. Allt í einu
hafa málin snúist á þann veg, aö
ung hjónaleysi nú á dögum vilja
ekki eingöngu ganga i þaö heilaga
meö pomp og pragt í veglegu
brúökaupi, heldur vilja þau aftur
innsigla heitorö sitt meö gamal-
dags trúlofunar- og giftingarhring-
um, sem settir eru upp meö viö-
höfn. Engin furöa aö gullsmiöirnir
skuli hafa tekiö gleði sína á nýjan
leik. Annars má víst fullyrða aö hin
ævaforna hefö, sem býr aö baki
trúlofunar- og giftingarhringum,
hafi aldrei veriö í alvarlegri hættu á
aö lognast meö öllu út af, þrátt
fyrir þann timabundna afturkipp í
eftirspurn slíkra gripa, sem oröinn
var áberandi á árunum milli 1960
og '70. Allt frá mektardögum
Forn-Egypta hafa giftingarhringar
skipaö veglegan sess viö hjóna-
vtgslur og aö öllum líkindum er
þessi siöur ennþá eldri. Einbaug-
urinn hefur þannig veriö fastur
þáttur viö hjónavígslur í heiðnum
siö, og í kringum áriö 860 e.Kr. eru
giftingarhringar úr gulli orönir al-
gengir viö hjónavígslur kristinna
manna. Sá siöur aö bera giftingar-
hringinn á baugfingri vinstri hand-
ar er upprunninn hjá Forn-Egypt-
um, en á þeim tímum þótti nær
fullvíst, aö frá baugfingri vinstri
handar lægi ein merkileg æð, vena
amoria, beint upp til hjartans.
Segja má aö hinn gullni eöal-
málmur sé öllum efnum hæfari til
aö vera hin eina rétta ytri vísbend-
ing um tengslin viö hjartaö og
óforgengilega ást. Og fari svo, aö
ástin bregöist, kulni og deyi, þá
svipta menn einbaugnum af fingri
sér og helst á sem eftirminni-
legastan hátt. Á árunum kringum
1930 tíökuöu vonsviknir makar í
Bandaríkjunum aö skreppa til
borgarinnar Reno til þess aö slíta í
einum grænum mislukkuöum hjú-
skap; hvergi gekk þaö betur og
fljótar fyrir sig aö losna úr viöjum
stormasams hjónabands en ein-
mitt þar. Þegar lögskilnaöurinn var
fenginn eftir skamma viödvöl í
dómsal Renoborgar, þustu aöilar
gjarnan meö nokkrum fyrirgangi út
úr þinghúsinu og hóldu beint niöur
aö Truckee-ánni til þess aö
slöngva giftingarhringunum for-
smáöu út í straumiöuna.
Stööug umsetning
á gulli
Þaö er jafnan álitlegt magn af
gulli, sem árlega kemur á markað
víöa um heim í mynd gamalla
skrautmuna og alls konar skart-
gripa, sem ekki þykja lengur hafa
nægilegt gildi vegna breyttrar
tísku og tíöaranda. Forngripaversl-
anir eru oft troöfullar og uppboös-
salir mjög ásetnir af margvís-
legum, ríkulega útflúruöum skraut-
munum úr gulli, sem fjárhagsfélög,
miöur ánægöir erfingjar, úttaugaö-
ir leikarar eöa landflótta hertoga-
ynjur hafa skellt á sölulistann.
Þessir gömlu gripir segja oft á tíö-
um langa og litríka sögu um forna
frægöardaga, glys og prjál geng-
inna kynslóða. Ekki er óalgengt aö
slíkir munir seljist á geysiháu verði,
og má nefna sem dæmi að gull-
armband, sett emeröldum og
demöntum, sem prins Albert hinn
þýski haföi gefiö heitkonu sinni
Victoríu, síöar Englandsdrottn-
ingu, áriö 1839, var nýlega selt hjá
uppboðsfyrirtækinu Christie’s í
New York fyrir dálaglega fjárupp-
hæö. Obbinn af slíkum gullmunum
fer þó fyrir fremur lágt verö enda
afar misjafnir aö gæöum.
Þaö er óneitanlega nokkuö
áleitin spurning, hvort gull sé fyrir
hendi í óþrjótandi magni í jöröu.
Þaö gefur jú augaleiö, aö þessi
góömálmur héldist alls ekki í
svona háu verði, ef ekki væri svo
lítiö til af honum í heiminum —
karlar mundu þá ekki fara rænandi
og ruplandi tii aö afla sér gulls og
konur mundu þá ekki eggja þá til
framgöngu. Starfsmenn Intergold
eöa Alþjóöa sölumiöstöövar gull-
framleiöenda (International Gold
Corporation Ltd.) — en þaö er
sölu- og dreifingaraöili fyrir hin
risavöxnu gullnámafyrirtæki í
Suður-Afríku — eru öllum mönn-
um fróöari um allt þaö sem viö-
Armspöng í laginu eins og
brönugrasalauf úr 18 karata
gulli. Gripurinn er hannaður af
W. Kalich og fæsl hjá H. Stern
í New York. Kr. 108.650,-
kemur gulli og benda þeir á aö
þótt einungis sé litiö á þaö magn af
gulli, sem þegar er vitað um í þeim
námum ofanjaröar og neöan sem
núna eru starfræktar, auk annarra
þekktra gullsvæöa, þar sem náma-
rekstur er enn ekki hafinn, þá sé
þar fyrir hendi alveg nægilegt
magn af gulli til aö fullnægja eftir-
spurninni í heiminum langt fram
eftir 21. öldinni. I þessu dæmi eru
þá heldur alls ekki taiin meö öll
þau feikn af gulli, sem vitaö er aö
finnast í jarölögunum á botni út-
hafanna, enda þykir ennþá allt of
kostnaöarsamt aö reyna aö grafa
gull úr neöansjávar jarölögum.
Ofan á þetta bætist svo þaö gífur-
lega magn af gulli, sem vísinda-
menn gera fastlega ráö fyrir aö
vinna megi úr jarölögum á öörum
reikistjörnum úti í geimnum.
Gullþorsti og gullæði
Karl II. Englandskonungur gaf
enskum gullgeröarmönnum
stranga skipun um aö „búa til gull“
og þeir lögöu nótt viö dag á vinnu-
stofum sínum undir svefnsal kon-
ungsins við aö streitast í gullgerð.
„Útvegiö gull,“ hljómaöi skipun
hins mun raunsærra konungs
Spánverja, Ferdinands II., þegar
hann skipaði þegnum sínum áriö
1511 aö svífast einskis í viöureign-
inni viö Azteka og Inka í Mið- og
Suöur-Ameríku til þess aö komast
yfir sem mest af gullforða þessara
þjóöa og færa heim í fjárhirslur
spænska heimsveldisins.
„Þetta er víst einhvers konar
málmur," áleit lúinn og slitinn
verkamaöur í Sutter’s Mill í Kali-
forníu árið 1848, alls óvitandi um
aö þessi gulleiti málmklumpur,
sem hann var aö hjakka á meö
skóflunni sinni, ætti eftir aö hleypa
af staö ofboöslegu gullæöi þar um
slóöir. Um þaö bil hálfri öld síöar
voru Bandaríkjamenn aftur gripnir
stjórnlausu gullæöi í Klondike, þar
sem slagurinn um gulliö náöi sín-
um dramatíska hápunkti vestan-
hafs.
En eins og svo margt annaö er
gullforöi jaröar takmörkunum háö-
ur. Viti nokkrir menn hve mikiö gull
só raunverulega aö finna í hæöum,
hólum og árfarvegum hér á jöröu,
þá eru það helst sórfræöingarnir
meöal starfsmanna Intergold.
Annar stjórnarformanna fyrirtæk-
isins, Eugene J. Sherman, hag-
fræöingur og framkvæmdastjóri
fjárfestingardeildar, skýrir svo frá
aö allt það gull sem fram til vorra
daga hafi verið grafiö úr jöröu í
heiminum, sé samtals eitthvaö rétt
innan viö 93.000 tonn, og af þess-
um gullforða heimsins hafi um
80.000 tonn verið grafin úr jöröu
eftir aö hinu alræmda gullæöi í
Kaliforníu lauk, sem hófst viö Sutt-
er’s Mill áriö 1849.
Eins og málum er háttaö nú á
tímum er þaö Suður-Afríkulýðveld-
iö sem framleiöir og selur árlega
nærri því helming alls þess gulls,
sem kemur á heimsmarkaðinn —
og þá er meötaliö það gull, sem
framleitt er í ríkjum Austur-Evrópu.
Til margra hluta
nýtanlegt
Allt frá því aö menn fundu fyrstu
skínandi gullmolana í Suöur-Afríku
árið 1886, hefur þaö land veriö hiö
sannkallaöa El Dorado gullfram-
leiöslunnar í heiminum. Suður-Afr-
ika er langsamlega stórvirkast i
gullgreftri og útflutningi á gulli af
öllum löndum heims og hefur veriö
þaö allt frá síöustu aldamótum.
Rússland er næststærsta gullút-
flutningslandiö meö um þaö bil
23% árlegrar heildarframleiöslu
góömálmsins; hiö þriöja í rööinni
er svo Kanada meö 5%, Brasilía og
Bandaríkin deila svo fjóröa sætinu
meö 3,5% af gullframleiðslunni, en
fimmta sætiö skipa svo í samein-
ingu Filipseyjar og Ástralía meö
innan viö 3%.
Af öllum gullforöa heimsins eiga
ríkisfjárhirslur og alþjóölegar pen-
ingastofnanir um þaö bil 42% og
liggur um einn þriöji alls þessa
gulls í háum stöflum af 27 punda
þungum stöngum í geymslurými
Alríkisvarasjóösins bandariska,
sem staösett er 29 metrum undir
akbrautunum á Nassau Street í
New York; geta má þess aö gulis-
ins er vel gætt.
Næstur á eftir ríkisfjárhirslunum
í gullnotkun kemur svo skartgripa-
iönaöurinn, sem tekur til sín um
750 tonn af gulli árlega; því næst
koma tannlækningar, og til notk-
unar í alls konar iönaöarfram-
leiöslu í heiminum fer svo nokkru
minna magn af gulli árlega en
tannlæknarnir nota. Vegna ýmissa
góöra eiginleika, sem gull býr yfir
eins og til aö endurvarpa hita og
leiöa rafmagn betur en flestir aörir
málmar, er þaö mikiö notaö viö
gerö búninga handa geimförum, í
tækjaklefa geimfara og í sérstakt
rúöugler í stórar skrifstofubygg-
ingar. Þaö er notaö til þess aö
auövelda ýmsar læknisaögeröir, til
finustu skreytinga á postulini, til aö
klæöa bókstafi á skiltum stönd-
ugra fyrirtækja og sem efsta lag
þakklæóningar á turnspirum og
hvolfþökum ýmissa glæsibygg-
inga. Gull er klofiö í þræöi sem svo
eru ofnir í gull-lamé-dúka til viö-
hafnarkjóla og sundbola handa
hinum kröfuhöröustu konum; úr
þvi eru steyptir verðlaunapeningar
Ólympíuleikanna og annarra meiri-
háttar íþróttaviöburöa; og allt frá
því aö Krösus konungur fann upp
á því í kringum 550 f.Kr. aö láta slá
ríkistryggóa gullpeninga til þess aö
hann ætti auöveldara meö aö
kaupa hvaóeina sem hugur hans
girntist, hefur gull megnaö aö
heilla mannkynið sem hiö allra
ákjósanlegasta reiöufé í viöskipt-
um.
Krösus var aó visu upphafsmað-
ur gullpeninga i verslun og viö-
skiptum, en 2500 árum síöar höföu
hinir hugmyndaríku starfsmenn viö
Intergold gert enn betur meö því
aö koma meö á markaöinn hina
gífurlega eftirsóttu 22 karata krug-
errand-gullpeninga. Á tveimur ár-
um uröu krugerrendurnar svo
vinsælar, aó þær seldust betur en
nokkur önnur gullmynt í heiminum.
Nú er svo komiö aö krugerrand er
nánast aö veröa alþjóölegt sam-
heiti fyrir gullpening. Á sióasta ári
nam salan á nýslegnum krugerr-
öndum hvorki meira né minna en
2,6 milljónum únsa, svo auóvelt
var heljarstökkiö hjá geithafrinum,
sem pryöir aöra hliö þessarar eftir-
sóttu suöur-afrísku gullmyntar.
(Úr Town & Country)