Morgunblaðið - 28.02.1986, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. FEBRÚAR1986
B 11
ELLIN
OGN EÐA ANÆGJA? — S2ÐARIHLUTI
Athyglisverd grein eftir Mary Scott, rithöf-
und, er starfað hefur sem blaðamaður í Bret-
landi í 60 ár
Mín eigin
reynsla af
að eldast
Hvenær gengur ellin I garð? Við sextugt, þegar f lestar konur
búast við því eða reiknað er með því, að þær hætti störfum?
Eða þá við 65 ára aldur, þegar karlmenn láta af störfum (nema
auðvitað démarar, laeknar, stjérnmálamenn og aðrir slíkir for
réttindahépar)? Eða er það kannski við sjötugt?
egar ég varð sextug, var
ég ennþá í fullu starfi og
var þá enn nægilega
spræk og liðug til að geta
sjálf klifrað upp í stóra
eplatréð okkar á hverju einasta
hausti til þess að tína þessi líka
hnullungs-epli, sem það bar.
Þegar ég var orðin 65 ára, hófst
ég handa við að skrifa mína fyrstu
bók, en þar var ég að státa mig af
því, að ég gæti þó ennþá elt litlu
dótturdóttur mína á harðaspretti um
allthús.
Þegar ég var orðin sjötug, tók ég
á mig rögg og hóf afskipti af opin-
beru lifi með þvi að gerast meðlimur
i framkvæmdanefnd minniháttar
baráttusamtaka, sem störfuðu um
allt land, og það leið ekki á löngu
unz ég var kosin formaður samtak-
anna. En ég var þá hins vegar
hætt að hlaupa á eftir strætisvögn-
um, þótt ég héldi áfram að grafa
og róta í garðinum mínum, reyta
arfa og gróðursetja af kappi, mér
til hinnar mestu ánægju.
Og svo allt í einu
„Gamair var það sem átti við
annað fólk, ekki mig. Þegar mér
barst í hendur boð um að tala um
„skoðanir aldraðra" á námsdegi hjá
félagsráðgjöfum og starfsfólki við
félagslega aðstoð, gat ég ekki að
mér gert að reka upp skellihlátur,
Ég, gömul?
En núna, aðeins örfáum árum
siðar, verð ég að viðurkenna, að ég
er ekki bara orðin mjög roskin,
heldur gömul. Ég veit.að ég er orðin
öldruð, finn það núorðið. Hvað hefur
gerzt? Núna er ég farin að gera
mér grein fyrir því.að með hverju
árinu, sem líður, tekur smátt og
smátt að draga úr áreiðanleika skiln-
ingarvitanna fimm: Starfsemi heil-
ans er aðeins tekin að dofna, og
viljastyrkurinn, þetta dularfulla afl,
hefur glatað einhverju af fyrri krafti
sínum við að gefa boð um snögg
viðbrögð.
Og hvað skilningarvitin varðar,
þá getur vel verið að bragðskynið
sé — eða sé ekki — eins næmt og
áður. Ég hefði annars ekkert á móti
því, að það tæki aðeins að sljóvg-
ast, því þá þætti mér kannski alls
konar matur, sem núna er svo mikið
i tízku, eins og grænn pipar, hvít-
laukur og karríréttir, ekki alveg eins
bragðvondur.
Það er ekki eins hættulegt lengur
að missa næmt þefskyn eins og
það var, þegar kolagas var notað
til eldunar og upphitunar. Samt er
það satt eins og unga fólkið á stund-
um til að minna okkur á, að við hin
öldruðu finnum það ekki lengur,
þegar farinn er að verða þefur af
okkur.
Snertiskyn? Þetta skilningarvit
virðist í flestum tilvikum endast út
ævina. Hætta fingurnir nokkurn
tima að greina á milli loðskinns og
fjaðra, milli málms og viðar, pappírs
og glers? Það efast ég stórlega um.
Það er hnignun þeirra tveggja
skilningarvita, sem eftir er að telja
upp, er verður meiriháttar vandamál
fyrir flest okkar. Eru það kannski
vissar hliðar á hinum siðmenntuðu
þjóðfélögum okkar, sem eiga sök á
þessu? Er það ef til vill ofnotkun á
augunum okkar við lestur og við að
greina hluti, sem svo veldur því að
þau taka að bregðast svo mörgum
okkar strax á miðjum aldri? Og allur
sá feiknahávaði, sem dynur nær
látlaust í eyrum okkar, allt frá um-
ferðarskarkala og upp i þotuhvin,
hefur ef til vill ofboðið heyrninni og
dregið úr næmleika hennar?
Fyrstu viðbrögð:
Undrun og ótti
Hnignun sjónar og heyrnar gerist
hægt og sígandi — í fyrstu stendur
maður sjálfan sig að því að vera
farinn að halla sér fram til að heyra
betur, hvað fólk er að segja, farinn
að velja helzt fremstu raðirnar í
fundarsal eða í kirkju, farinn að
segja í símann „Æ, viltu ekki tala
örlítið hærra, sambandið er svo
slæmt. „En svo færir maður kannski
tóliö frá vinstra eyranu yfir að hinu
hægra og kemst þá að raun um,
að það er alls ekki sambandið sem
er slæmt, heldur vinstra eyrað. Það
fer að verða æ erfiöara að lesa
götuheitin á skiltunum, númerin á
strætisvögnunum og eins að þekkja
kunningjana, fyrr en þeir eru komnir
alveg í seilingar nálægð við mann.
Yngri meðlimir fjölskyldunnar
taka gjarnan að hugsa sem svo,
að það sé andlegur sljóleiki en ekki
heyrnin eða sjónin, sem gerir það
að verkum að maður heyrir ekki
strax til þeirra eða er fær um að
greina þá og þekkja aftur þegar í
stað. Ef maður fer svo að muldra
einhverja afsökunarbeiðni þar að
lútandi, segja þau gjarnan hressi-
lega: „Já, en af hverju læturðu þá
ekki bara hreinsa upp á þér eyrun
eða færð þér heyrnartæki?"
Þau gera sér ekki alltaf grein fyrir
því, að óttinn er að gera mann að
dæmalausum hugleysingja, að ótt-
inn fer þannig með okkur öll.
Frú Anna, sem verið hefur vin-
kona okkar alla ævi, er svo heyrn-
arsljó, að án heyrnartækisins heyrir
hún bókstaflega ekki neitt, og þegar
hún notar það, verður hún algjör-
lega rugluð í ríminu út af öllum
umferðarhávaðanum eða af kliði
margra radda, sem berast að úr
öllum áttum í einu, auk tónlistarinn-
ar, ef hún er stödd einhvers staðar
í boði hjá vinum. Blanche, einhleyp
vinkona okkar, fer allra sinna ferða
af mesta hetjuskap, þótt hún verði
að nota sterkar linsur; hún veit þó
að hún verður alveg óhjákvæmilega
blind innan tíðar.
Óttinn leggur lamandi hönd á
allar framkvæmdir. Ef við bara
aðhöfumst ekki neitt, hverfur veik-
leikinn ef til vill, hvarflar frá, gufar
upp. Það sem við þörfnumst er að
lífsförunauiur okkar sjái um að
panta tíma, fylgi okkur svo þangað,
telji kjark í okkur og sýni stuðning
sinn, á meðan við erum að takast
á við vandann.
Reyndin er hins vegar sú, að í
hópi kvenna, sem komnar eru yfir
sextíu og fimm ára aldurinn, er
önnur hver kona þegar orðin ekkja,
og af körlum í þessum aldurshópi
er einn af hverjum sex orðinn ekkju-
maöur; svo eru það aðrir aldraðir,
sem eru einhleypir og sumir eiga
bara alls enga ættingja.
Næstum allt felur í
sér áhættu
Algengasti líkamlegi kvillinn, sem
tekur að þjá þá, sem eru hnignir á
efri ár, er sennilega þessi stirðleiki,
sem fer að gera vart við sig í öllum
liðamótum, það, hve mjög fer að
draga úr vöðvaaflinu og eins hvað
beinin fara að verða stökk og brot-
hætt.
Þegar ég var oröin rúmlega sjö-
tug, varð mér það eitt sinn á að
misstiga mig lítilsháttar á þrepi í
myrkrinu, við það rak ég mig dálitið
ónotalega utan í vegg, en það var
nóg til þess, að ég varð að fara á
spítala með brotinn upphandlegg.
Það gerðist svo aftur fyrir tveimur
eða þremur árum, og þá var það
hinn handleggurinn. Svona lítilfjör-
leg högg með svona sársaukafull-
um og óskemmtilegum afleiðingunv
Því er það, að þegar ég fer núna
eitthvað út fyrir hússins dyr í hálku,
þá staulast ég þetta áfram í kulda-
stígvélum og horfi alltaf niður fyrir
mig, þegar ég set annan fótinn
varfærnislega en ákveðið fram fyrir
hinn. Ættingjarnir eru liklegir til að
segja við mann: „Þú mátt nú til með
að fara eitthvert út i þessu veðri."
Svo Rann stundum að virðast, að
við hin aldurhnignu séum dæmd til
þess að brjóta annað hvort í okkur
bein við að fara út undir bert loft
eða þá að verða að algjörum kveif-
um við sífelldan stofuhita og kyrrset-
ur.
Ég held, að maður geti orðið fyrir
þvi að fara að þjást af eins konar-.
djúpstæðum innri kulda, sem hálf
lamar viljann og veldur dofa í líkam-
anum — eins og tilfinningin hverfi.
En ennþá háskalegri en nokkur af
þessum hættum er þó sú hætta
sem felst í þvi að láta svarnasta óvin
ellinnar, aðgerðarleysið, ná tökum
á sér. Þegar maður hefur einu sinni
gert upp hug sinn, að þetta eða
hitt „skipti svo sem engu máli", þá
er maður raunverulega búinn að
vera að meira eða minna leyti.
Elliglöp
Það sem menn hræðast þó allra
mest í ellinni er að fá slag, sem
gerir það að verkum, að maður
getur ekki lengur hreyft sig. Og
ógnvænleg er líka þess háttar heila-
skemmd, sem svo grimmdarlega
er kölluð elliglöp. Samkvæmt opin-
berum skýrslum er það tölfræðilega
séð aðeins mjög lág prósenta
meöal okkar aldraðra, sem verður
fyrir þess háttar heilaskemmdum,
er eiga eftir að eyðileggja fyrst
hæfni okkar til að hugsa á skipuleg-
an, rökréttan hátt og setja orðin
fram í eðlilegu samhengi, en verður
svo siðar til þess að rugla tímaskyn
okkar og staðarskyn og getur að
lokum umbreytt óvenju gáfuðum
manni með afar sterkan persónu--
leika nánast í skeytingarlausa,
hugsanavana, hryggðarmynd.
Hver sú aldurhnigin kona eða
aldraöur karlmaður, sem hefur séð
ástvin sinn verða fyrir þessum
hörmulegu umbreytingum, hlýtur
stundum að verða gripinn skyndi-