Morgunblaðið - 30.11.1986, Qupperneq 62

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1986
i
i
SVIKARAR
enn að
STÖRFUM?
Brezka stjórnin reynir að banna bók með
uppljóstrunum leyniþjónustumanns
BREZKA stjómin reynir að
fá dómstól í Sydney í Ástr-
alíu til að koma í veg fyrir
að fyrrverandi starfsmað-
ur leyniþjónustunnar MI5, Peter
Wright, gefí út endurminningar
sínar. Wright heldur því fram að
Sir Roger Hollis, yfírmaður MI5
1956-1965, hafí verið njósnari
Rússa og segir frá samsæri manna
úr leyniþjónustunni gegn Harold
Wilson þegar hann var forsætisráð-
herra Verkamannaflokksins.
Wright fullyrðir að leyniþjónust-
an hafí komið fyrir hlerunartækjum
f sendiráðum Frakka og Vestur-
Þjóðvetja í London, hlerað samtöl
sovézka leiðtogans Nikita Krúsjeffs
þegar hann var í London 1956 og
verið viðriðin samsæri um að myrða
Nasser Egyptalandsforseta 1956.
Peter Wright starfaði í 20 ár í
MI5 og fékkst þar við leit að „mold-
vörpum", þ.e. útsendurum Rússa,
líkt og George Smiley í bókum Le
Carré. Hann er sjötugur og heilsu-
vell, en kveðst staðráðinn í að koma
bók sinni á prent til að fletta ofan
af hjálparkokkum Rússa og koma
af stað hreinsun.
Hann segir að þar sem margra
ára mistök, njósnahneyksli og tor-
tryggni hafí grafíð undan orðstír
og hæfni MI5 séu afhjúpanir og
opinber rannsókn nauðsynlegar svo
að hreinsun geti farið fram. Hann
hafí ákveðið að koma fram í dags-
ljósið og leysa frá skjóðunni til að
knýja fram rannsókn, sem geti rétt
við orðstír MI5.
Bók Wrights, „Njósnaraveiðari"
(Spycatcher) er sfðasta ritið af
mörgum um brezk njósnahneyksli.
Einna kunnastar eru bækur Chap-
man Pinchers og Nigel Wests, sem
er höfundamafn Rupert Allasons.
Wright var heimildamaður þeirra,
en segir að sín bók verði einstök,
þar sem hann rannsakaði áhrif
Rússa í leyniþjónustunni í 15 ár og
var formaður nefndar „moldvörpu-
leitarmanna" í fjögur ár.
Brezka stjómin og yfírmenn MI5
hafa haft áhyggjur af skrifum
Wrights, þar sem hann var öllum
hnútum kunnugur í MI5 og hafði
aðgang að trúnaðarmálum um ára-
bil. Margaret Thatcher forsætisráð-
herra og helzti öryggisráðgjafí
hennar, Sir Robert Armstrong ríkis-
stjómarritari, telja eins og margir
fleiri að starfsmenn leyniþjón-
ustunnar séu bundnir þagnarskyldu
og eigi ekki að láta á sér bera, jafn-
vel þótt þeir séu hættir störfum.
Wright er sakaður um svik, en sjálf-
ur telur hann sig samvizkusaman
embættismann, sem leggi sig í
hættu til að vara við vanhæfni og
svikum í stofnunum, sem eigi að
tryggja öryggi ríkisins.
Wright er rafeindafræðingur að
mennt og gekk í leyniþjónustuna
1956. í bók sinni rekur hann mál
svikaranna Guy Burgess, Donald
Macleans, Kim Philbys og Anthony
Blunts, en kjami frásagnar hans
er „99% vissa" um að Sir Roger
Hollis, sem lézt 1975, hafí starfað
fyrir Rússa og að enn séu veikir
hlekkir í leyniþjónustunni. Margir
eru sammála honum um að Hollis
hafí verið föðurlandssvikari, aðrir
neita því og enn aðrir telja að þótt
Rússar hafí laumazt til áhrifa í MI5
hafí Hollis ekki verið „moldvarpan."
Nýjar sannanir?
Ásakanir gegn Hollis hafa víða
komið fram. Robert Lamphere,
starfsmaður bandarísku alríkislög-
reglunnar FBI og yfírmaður
rannsóknar á máli Macleans og
Philbys, sagði í bók, sem kom út í
sumar, að Hollis hefði tilkynnt
Rússum að Bandaríkjamönnum
hefði tekizt að ráða dulmálsskeyti
frá útibúi KGB í New York til aðal-
stöðvanna í Moskvu 1944-1945.
Dulmálsfræðingi tókst að lesa dul-
nefni nokkurra KGB-manna í
Bandaríkjunum, en ekki fékkst
nógu mikil vitneskja til þess að
hægt yrði að láta til skarar skríða.
Samkvæmt dulmálsskeyti síðla
árs 1948 útvegaði njósnari í sendi-
ráði Breta í Washington 1944-1945,
sem var kallaður „Hómer", KGB í
New York afrit af leyniskeytum
Churchills og Roosevelts. MI5 var
tilkynnt þetta, svo að rannsókn
gæti farið fram. í marga mánuði
spurði Lamphere fulltrúa MI5 í
Washington hvernig rannsóknin
gengi, en fékk aðeins það svar að
ekkert væri að frétta. Grunur Breta
hafði þó fljótlega beinzt að Maclean
og nokkrum öðrum.
Síðan komust Bandaríkjamenn
að því að Hómer hefði hitt fulltrúa
KGB í New York nánast vikulega
þegar hann fór þangað að heim-
sækja konu sína, sem var bams-
hafandi. Lamphere lét MI5 þegar
vita og var viss um að þessi vísbend-
ing mundi afhjúpa svikarann. M15
komst fljótt að því að Hómer væri
Maclean. Bandarísk kona hans var
ólétt og bjó hjá móður sinni skammt
frá New York.
Bandaríkjamönnum var ekkert
sagt um Maclean fyrr en hann flúði
ásamt Burgess föstudaginn 25.maí
1951. MI5 sagði að staðið hefði til
að yfirheyra Maclean þremur dög-
um síðar og hann hefði greinilega
verið varaður við. Lamphere og J.
Edgar Hoover, yfírmaður FBI, urðu
öskureiðir og sökuðu MI5 um svik.
Lamphere hefur eftir háttsettum
starfsmanni MI5, Arthur Martin,
að brezka utanríkisráðuneytið hafí
krafizt þess að FBI yrði ekki sagt
að Maclean væri e.t.v. njósnarinn í
sendiráðinu.
Chapman Pincher hefur eftir fv.
starfsmönnum MI5 að ekki hafí
verið ætlunin að lögsækja Maclean.
Ef hann hefði játað allt hefði hann
fengið að fara á eftirlaun af heilsu-
farsástæðum til að fírra utanríkis-
ráðuneytið vandræðum.
Upplýsingar Lampheres benda
til þess að Philby, sem var í Wash-
ington, hafi ekki aðvarað Maclean
í London, eins og almennt hefur
verið talið. Pincher telur að þar sem
ákveðið hafí verið að láta Banda-
ríkjamenn ekki vita sé ólíklegt að
Philby hafí vitað nokkuð. Lamphere
er einnig viss um að KGB hafí ver-
ið sagt frá ráðningu dulmálsskeyt-
anna mörgum mánuðum áður en
Philby gat vitað um þau.
“Ég er nú í litlum vafa um að
það var Roger Hollis, sem veitti
KGB fyrstu upplýsingamar um að
FBI hefði ráðið skeytin 1944-45,“
skrifar Lamphere. Pincher segir í
grein um bók hans að hafi Hollis
greint KGB frá dulmálsráðningunni
Wright: harðskeyttur „moldvörpuletarmaður"
hafí hann einnig getað tilkynnt
Rússum að til stæði að yfírheyra
Maclean. Hann hafi verið í mjög
góðri aðstöðu til þess.
„Ónægar sannanir“
Philby játaði að hafa starfað fyr-
ir Rússa 1963 og Blunt ári síðar
(hann var ekki nefndur opinberlega
fyrr en 1979). Hollis fýrirskipaði
rannsókn til að kanna hvort fleiri
“moldvörpur" væru starfandi og
nefnd manna undir forystu Wrights,
sem voru kallaðir „Ung-Tyrkir“,
fékk það verkefni og vann að því
1965-1969. Frá þessu segir m.a. í
nýútkominni bók eftir Phillip
Knightley.
Hollis hafnaði tillögu „Ung-
Tyrkja" um að þeir semdu skrá um
misheppnaðar aðgerðir MI5, þar
sem skýringamar gætu verið mann-
leg mistök og ýmsar aðrar ástæður.
Hollis var kuldalegur og fáskiptinn
og snerist svo harkalega gegn
„Ung-Tyrkjum“ að þeir fylltust
grunsemdum í hans garð. Hjá þeim
vaknaði sú spuming hvort hann
kynni að vera „moldvarpan", sem
þeir leituðu að, og þeir fóru að viða
að sér upplýsingum um hann.
Þeir komust að þeirri niðurstöðu
að Hollis hefði starfað lengi fyrir
Rússa og grafíð á skipulegan hátt
undan baráttu brezku leyniþjón-
ustunnar gegn þeim. Þá hafði Hollis
látið af störfum, en eftirmaður
hans, Martin Fumival Jones, leyfði
að hann yrði yfírheyrður, þótt hann
væri tregur til þess.
Hin opinbera niðurstaða var sú
að Hollis hefði ekki starfað fyrir
Rússa og rannsóknamefndin var
leyst upp. „Ung-Tyrkir“ töldu að
annað hvort væri reynt að hylma
yfír með honum til að afstýra
hneyksli, eða að aðrar moldvörpur
Armstrong: málsvari krúnunnar
Sir Roger Hollis, forstöðumaður MI5, 1956-1965:
ásakanirnar hverfa ekki