Morgunblaðið - 17.01.1987, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1987
*B
Fylgiskjal I
Minnispunktar
um eftirlit með
rekstri Hafskip
Minnispunktar um eftirlit Út-
vegsbankans með rekstri og
efnahag Hafskips hf. frá miðju
ári 1984 til hausts 1985.
Þegar mat er lagt á eftirlit og
athuganir Útvegsbanka íslands á
gögnum um rekstur og efnahag
Hafskips hf. á fyrrgreindu tímabili,
er mikilvægt að hafa ríkt í huga,
að gjaldþrot fyrirtækisins — og þar
með tap bankans vegna þess — staf-
aði fyrst og fremst af þrennu:
1. Tapi á hreinum tekjum vegna
samdráttar flutninga fyrir varn-
arliðið. Þetta tap var talið nema
85 m.kr. á árinu 1984 að mati
forráðamanna Hafskips (banda-
ríska skipafélagið hóf siglingar
1983) og auk þess álíka upphæð
árið 1985.
2. Stórfelldum taprekstri á árinu
1985 vegna svonefndra Atlants-
hafssiglinga þvert ofan í
áætlanir um verulegan hagn-
að. Ákveðið var að hefja þessar
siglingar m.a. vegna þess að
vamarliðsflutningarnir brugð-
ust. Þetta tap nam 79,6 m.kr.
fyrstu átta mánuði ársins 1985,
skv. milliuppgjöri endurskoð-
anda.
3. Mjög slæmri eiginfjárstöðu fyr-
irtækisins frá fyrri tíð í hlutfalli
við (erlendar) skuldir. Raun-
veruleg eiginfjárstaða fyrirtæk-
isins versnaði auk heldur vegna
verðlækkunar tiltölulega gam-
alla skipa félagsins á heims-
markaði, einkum síðari ár.
Útvegsbankinn hefur undanfarin
ár fengið íjögurra mánaða milliupp-
gjör fyrir Hafskip hf. frá endur-
skoðanda fyrirtækisins, Helga
Magnússyni, löggiltum endurskoð-
anda auk venjulegra ársreikninga.
Uppgjör fyrir fjóra fyrstu mánuði
ársins 1985 barst bankastjórninni
í júlí í fyrra og fyrir fyrstu átta
mánuðina um miðjan nóvember.
Þetta gerðist á mjög hliðstæðum
tíma og milliuppgjör bárust fyrir
árið 1984. Ársreikningur fyrir 1984
barst í maí 1985. í honum er sem
fyrr sérstaklega getið um mark-
aðsverð skipanna í áritun
endurskoðandans.
Bankastjórnin hefur sjálf athug-
að framangreind uppgjör með
aðstoð hagdeildar og endurskoð-
anda bankans, eftir því sem þörf
var talin á þar sem reikningar voru
gerðir upp af löggiltum endurskoð-
anda félagsins.
Við gerð ársreiknings bankans
fyrir 1984 í janúar og febrúar 1985
ræddu þeir Olafur Helgason og Ingi
R. Jóhannsson um stöðu Hafskips
hf. gagnvart bankanum á grund-
velli ársreiknings félagsins fyrir
árið 1983.
Það var álit þeirra að þrátt fyrir
veika eiginfjárstöðu Hafskips hf.
væri ekki ástæða til sérstakra af-
skrifta hjá bankanum vegna útlána
til félagsins. í þessu sambandi var
horft til góðrar framlegðar hjá fé-
laginu 1983 og þess að bankinn
hugðist óska eftir að hluthafar
greiddu inn aukið hlutafé.
Haustið 1985 athugaði Ingi R.
Jóhannsson einnig reikninga Haf-
skips hf. fyrir árið 1983 og 1984.
Áxel Kristjánsson, aðstoðar-
bankastjóri, hefur haft milligöngu
um upplýsingaöflun og fundi
bankastjómarinnar með forráða-
mönnum Hafskips. Honum var ekki
falið að kanna tölulega rekstur fyr-
irtækisins en hann hefur Qallað um
tryggingar bankans vegna þess.
Mikilvægustu greiðslu og rekstr-
aráætlanir, sem bankastjórnin
fjallaði um frá miðju ári 1984, voru
annars vegar áætlun um rekstraraf-
komu fyrirtækisins út það ár og
hins vegar greiðslu og rekstraráætl-
un um Atlantshafssiglingarnar árið
1985.
Bankastjórnin og hagdeildin
könnuðu framangreind gögn og
áætlanir. Bankastjórnin gerði
stjómendum Hafskips grein fyrir
afstöðu sinni á grundvelli þeirra
athugana, m.a. á sl. vetri þegar
synjað var um mikla fyrirgreiðslu-
beiðni án aukins eiginfjárframlags.
Til glöggvunar verður hér fjallað
sérstaklega um athuganir á áætlun-
um um Atlantshafssiglingar annars
vegar og almennan rekstur og efna-
hag Hafskips hins vegar.
I. Athuganir upplýs-
inga um Atlantshafs-
siglingar:
Reglulegar siglingar Hafskips hf.
til og frá Evrópu og Bandaríkjunum
hófust í október 1984. Undirbúning
þessarar starfsemi má rekja til
stofnsetningar dótturfélaga fyrir-
tækisins erlendis árið 1982 og síðar.
Ákvörðun um þessar áætlunar-
siglingar var ekki síst tekin vegna
samdráttar vamarliðsflutninganna
árið 1984 ogjafnframt stóðu vonir
til að þessir flutningar hæfust að
nýju árið 1985 og yrðu viss kjöl-
festa Atlantshafssiglinganna.
Allar upplýsingar um Atlants-
hafssiglingarnar sem banka-
stjórninni voru látnar í té fyrir
miðjan júlí 1985 sýndu hagnað á
þessari starfsemi árið 1984 og
að hagnaður yrði áfram, á árinu
1985.
Sú niðurstaða er byggð á eftir-
farandi gögnum og upplýsingum:
1. Upphaflega var áætlað að þessir
flutningar skiluðu 25 m.kr.
hagnaði til áramóta 84/85.
2. Staðfest var að hagnaðurinn
væri í raun 25,5 m.kr. í fylgi-
skjali með ársreikningi félagsins
sem lagður var fram í maí 1985.
3. Með áðurnefndum ársreikningi,
sem birtist í maí 1985, fylgdi
einnig áætlun um afkomu vegna
Atlantshafssiglinga fyrstu 4
mánuði ársins 1985. Niðurstað-
an var sú, að hagnaðurinn yrði
35 m.kr. á þessu tímabili eða
lítið eitt minni en fyrri áætlun
gerði ráð fyrir.
4. Á aðalfundi í byijun júni vom
þessar upplýsingar og áætlanir
til staðar og almennt staðfestar.
5. Um áætlanir vegna Atlants-
hafssiglinga sem byggt var á
fyrri hluta ársins 1985 er einnig
rétt að benda á eftirfarandi:
í bréfi Hafskips til bankastjórnar
Útvegsbanka íslands dags. 3. okt-
óber 1984 segir svo orðrétt.
„Áætlanir sýna að hreinn hagnaður
ætti að nema USD 1—3 millj. á ári
eftir nýtingu skipa og samsetningu
fraktarinnar".
Samkvæmt skýrslu frá stjórn
Hafskips sem bankastjórninni barst
í janúarlok (29. janúar 1985) var
gert ráð fyrir 146 m.kr. hagnaði á
Atlantshafssiglingum 1985. Á hlut-
hafafundi litlu síðar (9. febrúar
1985), þegar ákvörðun var tekin
um allt að 80 m.kr. hlutafjáraukn-
ingu (úr 15 m.kr. í allt að 95 m.kr.)
lögðu sijórnendur félagsins sér-
staka áherslu á hagnaðarvon og
aukningu umsvifa félagsins, sem
hlytist af Atlantshafssiglingun-
um.
Stjómarmenn og hluthafar juku
eigið áhættufé í fyrirtækinu um
75—80 m.kr. í framhaldi af þessum
fundi og lögðu þessa fjármuni inn
í bankann í formi sjálfskuldar-
ábyrgðarbréfa í mars, apríl og mai
á sl. ári.
Engin ástæða sýnist því til að
draga í efa að traust eigenda og
stjórnenda fyrirtækisins byggð-
ist á haldgóðum upplýsingum
sérstaklega um þennan þátt
rekstrarins.
Hafa verður í huga vegna Atl-
antshafssiglinganna að dregið var
úr tapáhættu vegna þeirra með því
að nota skip, gáma o.fl., sem leigt
var til skamms tíma. Rétt er að
undirstrika að reynslutölur voru
fyrstu mánuði ársins 1985 ekki fyr
ir hendi nema fyrir 2‘/a mánuði frá
fyrra ári um þennan rekstur, sem
var þann tíma í mótun.
Aðstaða til úttektar af hálfu
bankastjórnar og hagdeildar Út-
vegsbanka íslands á áætlunum um
þennan þátt rekstrarins á grund-
velli raunupplýsinga var því ekki
til staðar fyrr en milliuppgjör fyrir
4 mánuði ársins lá fyrir í júlí.
Þegar þetta uppgjör kom fram
17. júlí og verulegt tap (28,5 m.kr.)
fyrstu 4 mánuðina á þessum rekstri
var orðin staðreynd var samtímis
lögð fyrir bankastjórnina áætlun,
sem sýndi mikinn hagnað síðari
hluta ársins og 100 m.kr. rekstrar-
afgang á öllu árinu. (sjá fskj.)
Bankastjómin ákvað þá að hag-
deildin gerði úttekt á áætlunum og
reikningum félagsins, sérstaklega
m.v. rauntölur vegna Atlantshafs-
siglingajanúar—apríl 1985. Skýrsla
um þá úttekt liggur fyrir dags. 27.
ágúst 1985. Þar kemur m.a. fram
að hlutfallsleg skipting kostnaðar
er allt önnur í áætluninni fyrir síðari
hluta ársins en reynslutölur gáfu
til kynna.
i samræmi við þetta reyndist
verulegt tap á Atlantshafssigling-
unum skv. milliuppgjöri 31. ágúst.
II. Athuganir á al-
mennum rekstrará-
ætlunum og
eiginfjárstöðu Haf-
skips hf.
í ársreikningum félagsins fyrir
árið 1983 kom fram að eiginfjár-
staða var mjög tæp sem fyrr en
þó jákvæð um 62,8 m.kr. eða 10,3%
af eignum miðað við það markaðs-
verð sem endurskoðandi taldi á
skipum þess.
Upphafleg áætlun fyrir árið 1984
gerði ráð fyrir 20—30 m.kr. hagn-
aði af rekstrinum.
Mikil röskun varð á öllum ytri
aðstæðum í rekstri fyrirtækisins á
árinu.
Afleiðingarnar komu að nokkru
ljós síðari hluta ársins 1984 en
þó ekki endanlega fyrr en í endur-
skoðuðu uppgjöri fyrir árið, sem
barst seint í maí 1985.
Samkvæmt fskj. með reikningum
er skýring þessarar röskunar talin
felast í 1) samdrætti flutninga
vegna varnarliðsins, 2) lækkun
flutningstaxta, 3) verkfalli BSRB
og 4) gengisbreytingum umfram
stefnumörk stjórnvalda.
Milliuppgjör fyrir 4 fyrstu mán-
uði ársins 1984 lá fyrir í júlí.
Hagnaður varð 6,5 m.kr. (Reiknað-
ar tekjur v/verðbreytinga námu 7,4
m.kr. og gengistap 10,8 m.kr.).
í lok október barst milliuppgjör
frá endurskoðanda fyrir janúar—
ágúst. í því kom fram 5,8 m.kr. tap
(Tekjur v/verðbreytinga 20,2 m.kr.
og gengistap 32,9 m.kr.).
Rúmum mánuði síðar þ.e.a.s. 12.
desember fékk bankastjórnin í
hendur áætlun um afkomu ársins.
Þá var tapið áætlað 55,2 m.kr.
(Verðbreytingatekjur 80 m.kr. og
gengistap 102 m.kr.).
Með bréfi dags. 11. desember
1984 óskuðu forráðamenn Hafskips
eftir láni að upphæð USD 2 millj.
til greiðslu lausaskulda og til skuld-
breytinga á erlendum lánum sem
skyldu vera afborgunarlaus í 2—3
ár. Með bréfinu fylgdi greinargerð
um „rekstrarvanda Hafskips, or-
sakir og leiðir til úrlausnar.“
Bankastjórnin taldi slíka fyrir-
greiðslu fráleita nema að breytt-
um forsendum m.a. aukningar
eiginfjár.
Á fundi með bankastjóm 17.
desember ræddu forráðamenn fé-
lagsins um að ekki væri réttlætan-
legt að halda rekstrinum áfram að
óbreyttu. Þá var ákveðið að þeir
myndu heQa viðræður við Eimskip
um samstarf eða kaup á fyrirtæk-
inu.
Laust eftir áramót var banka-
stjórninni skýrt frá því að framan-
greindum viðræðum væri slitið að
sinni. Nú væri stefnt af hálfu stjórn-
enda félagsins að verulegri aukn-
ingu hlutafjár, hagræðingu í rekstri
og eflingu Atlantshafssiglinganna.
í lok janúar var lögð fyrir banka-
stjórnina rekstrar- og greiðsluáætl-
un fyrir árið 1985 (bréf dags. 29.
janúar). Þar var gert ráð fyrir 136
m.kr. hagnaði á fyrirtækinu (Atl-
antshafssiglingar með 146 m.kr.
hagnaði en íslandssiglingamar með
11 m.kr. tapi).
Fram kom á fundi með banka-
stjóminni frá hálfu Hafskipsmanna
að „Rainbow“-málið svonefnda
myndi leysast í mars. Það var talið
bæta afkomuna enn um 100
m.kr., ef varnarliðsflutningar
kæmust í fyrra horf.
Bankastjórnin athugaði gögn um
rekstur og eiginfjárstöðu Hafskips
hf. um þetta leyti. Rætt var m.a.
við endurskoðanda bankans um eig-
infjárstöðu félagsins.
Tap ársins 1984 var áætlað (skv.
bréfi 29. janúar) 50—60 m.kr. Mið-
að við markaðsverð skipa skv.
reikningum virtist eigið fé því orðið
neikvætt um 40—50 m.kr.
Eftir hlutafjáraukningu, sem
stefnt var, að þ.e.a.s. 80 m.kr. yrði
eiginfjárstaða jákvæð um 30—40
m.kr., enda lán sem rætt var um
að félagið fengi með tryggingu í
skuldabréfum hluthafa ætlað til
greiðslu á skammtímaskuldum.
Miðað við þá óvissu ytri aðstæðna