Morgunblaðið - 11.07.1987, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 1987
19
Roger Woodward
Úr
tónlistarlífinu
Sigrún Davíðsdóttir
Dúr og moll
Frank Shipway
áberandi, en auk þess ensk tónlist
eftir velþekkt tónskáld, en sem íiafa
sjaldan heyrst hér. Þar má nefna
Vaughan-Williams, Walton, Delius
og Elgar. Og svo er ekki sízt for-
vitnilegt að eiga eftir að heyra
klassíska tónlist frá þessari öld eft-
ir menn eins og Sjostakovitsj,
Prokoffieff og síðast en ekki sízt
Lutoslavsky hinn pólska. Einhvem
veginn verður tónleikaskráin alltaf
meira spennandi þegar í henni sjást
einhveijar línur, ekki bara tilvilj-
anakennt samsafn af þekktri tón-
list... þó góð sé .. .
ÞESSAR vikurnar standa yfir
í Skálholti árlegir sumartón-
leikar. Núna um helgina verða
flutt kórverk eftir Hjálmar H.
Ragnarsson og meðal annars
eitt frumflutt. Það er söng-
hópurin Hljómeyki sem syngur.
Þessir tónleikar verða kl. 17,
en á fyrri tónleikunum kl. 15
flytur hópurinn kór- og orgel-
verk eftir Bach, ásamt Birni
Steinari Sólbergssyni. Seinni
tónleikarnir eru endurteknir á
morgun kl. 15 að hætti sumar-
tónleikanna.
Það er alltaf sérlega tilhlökk-
unavert þegar Manuela Wiesler
blæs í flautuna sína hér og það
gerir hún um næstu helgi í Skál-
holti. Einar G. Sveinbjömsson
fiðluleikari spilar með henni. Á
fyrri tónleikum laugardagsins 18.
júlí spila þau verk eftir Telemann,
en á þeim síðari barokk- og
nútímaverk og þeir tónleikar eru
endurteknir daginn eftir.
Um verzlunarmannahelgina
leikur barokksveit sumartónleik-
anna Bach-kantötur og þau
Margrét Bóasdóttir og Michael
Clarke syngja, en á öðrum tónleik-
um verða flutt verk eftir Hándel.
Konsertmeistari sveitarinnar er
sænskur fiðluleikari, Ann Walls-
tröm. Hún er rúmlega tvítug en
er þegar orðin kunn heima fyrir.
1985 komu tónlistarmenn frá öll-
um Norðurlöndunum fram á
sumartónleikunum í Skálholti og
hún var þá ein þriggja landa sinna,
sem vom valdir til þátttöku. I
fyrra hélt hún fiðlu- og sembaln-
ámskeið ásamt Helgu Ingólfs-
dóttur og í ár verður hún með
fíðlunámskeið í Skálholti 20.—25.
júlí. Wallstöm leikur jöfnum hönd-
um á barokk- og nútímafiðlu, en
að þessu sinni mundar hún þá
gömlu. Vægast sagt áhugavert
tækifæri fyrir íslenzka fiðlu- og
víóluleikara til að sökkva sér ofan
í barokktónlist... og ekki að efa
að tónleikagestir eiga eftir að
njóta afrakstursins lengi og
vel...
Roy Samuelsen er sjálfur ötull
við íþróttaiðkanir, hvað með þetta
viðkvæma hljóðfræði röddina ...
þolir hún slíkt?
RS: „Já, það er ekki aðeins að
það geti komið sér vel að skírskota
til íþróttaiðkana, þegar söngtæknin
er útlistuð. Líkamlegt atgervi er
söngvara nauðsynlegt. Áður var
gjama sagt, að söngvarar þyrftu
að vera þungir, þyrftu að hafa
myndarlegan hljómbotn. En þetta
er mesta firra og aðeins slæm af-
sökun fyrir aðhaldsleysi í matar-
málum. Ef söngvari þyngist er það
bara af taugaveiklun, sem stafar
af pressu við að standa sig eða af
óreglulegum matmálstímum, eins
og oft vill verða hjá leikurum líka.
Flestir góðir söngvarar, til dæm-
is Nicolai Gedda og James King,
fylgja strangri líkamsæfingafor-
skrift. Sjálfur skokka ég og lyfti
lóðum þrisvar í viku, vakna þá
klukkan 5.30 og hina tvo virku
dagana leik ég „bracketball“.“
I sumum listgreinum þykir kost-
ur að fara milli kennara, koma sem
víðast við. Hvað með söngnám, er
gott að vera hjá sem flestum kenn-
urum?
RS: „Öldungis ekki. Það er til
aldargömul saga af söngspíru, sem
kom til Lambertis, sem var þekktur
ítalskur tenór á sínum tíma. Sá
ungi sagði hreykinn við Lamberti
að hann hefði sko verið hjá 10 kenn-
urum. Lamperti svaraði að bragði,
að það væri of mikið.
Það er bezt að hafa einn góðan
kennara og helzt ekki skipta, því
það fer of mikill tími í kynnin. Þeg-
ar kennarinn er búinn að kenna
eftir beztu getu á nemandinn að
vera tilbúinn til að fara að vinna
sjálfur. En söngnámið er ekki búið
í eitt skipti fyrir öll. Það er hollt
og þroskandi að syngja fyrir góða
menn og fá skynsamlegar ábend-
ingar.
En til að vel takist í upphafi
þarf að vanda valið og það er erf-
itt. Ég vel nemendur eftir áheym,
ef ég heyri eitthvað áhugavert í
röddinni og sýnist að mér muní
lynda við nemandann. Mér hefur
tekist ágætlega með tenóra, þó ég
sé sjálfur bassbarítón, ég veit ekki
af hverju. En ég er líka með stúlk-
ur. Það segir sig sjálft þegar 75%
nemenda em stúlkur og meira en
50% kennara karlkyns. Núna er ég
með 10 nöfn á lista fyrir haustið.
Það losna líklega 2—3 pláss í haust
og ég er eiginlega þegar búinn að
ráðstafa tveimur, svo ég veit ekki
hversu mikið ég get saxað á list-
ann.“
Roy Samuelsen hefur tekið
nokkra söngvara, sem em með
skemmdar raddir, raddgalla og
hjálpað þeim til að ná tökum á rödd-
inni. Hvað hefur þá gerst og hvað
er til ráða?
RS: „Það er gömul saga og ný,
að kennarar geta auðveldlega
skemmt raddir nemenda sinna.
Þetta gerist þegar nemendur em
látnir syngja ranga tónlist, tónlist,
sem hæfír ekki rödd þeirra eða
getu, röddin til dæmis pínd meira
en góðu hófi gegnir. Hér er meðal-
vegurinn vandrataður, því nemandi
vex ekki nema hann fái smám sam-
an þyngri og þyngri viðfangsefni,
en það má aldrei ofgera eða pína,
svo hann hrökkvi undan og stytti
sér leið með rangri raddbeitingu.
Ég hef tekið fólk með skemmda
rödd. Þá á ég við að langvarandi
röng raddbeiting leiði til þess, að
vöðvarnir í hálsinum verði stífir,
sem aftur verður til þess að söngv-
ari hefur lítið úthald í söngnum,
verður fljótt sár og aumur í hálsi
eða fær önnur líkamleg óþægindi í
hálsinn. Ég reyni þá að útskýra
eftir beztu getu, hvað sé að og spyr
hvort þeir séu tilbúnir til að fylgja
mér eftir í einu og öllu. Öðm vísi
gangi það ekki. Það dugir ekki
annað en að segja þeim sem greini-
legast frá, af fullkomnum heiðar-
leika.“
En er þá hægt að kenna öllum
að syngja og getur söngkennsla
gagnast fleimm en söngvumm?
RS: „í raun er hægt að kenna
öllum, sem hafa einhveija lág-
marksgreind og vilja til námsins.
Það kom einu sinni til mín starfs-
bróðir minn. Sá fékkst meðal
annars við að fara í stórfyrirtæki
og halda fyrirlestra um gildi þess
að ganga til verks með jákvæðum
huga. Hann var eftirsóttur og hélt
ijöldann allan af fyrirlestmm, en
það háði honum hvað hann þreytt-
ist fljótt að tala. Og svo var hann
vita laglaus, en langaði til að geta
fylgt lagi í nokkmm sálmum, þegar
hann færi til kirkju. Röddin í honum
var hás og klemmd og mjög ósöng-
leg.
Hann kom til mín vikulega í einn
og hálfan vetur og fannst sér létt-
ast mjög um tal og nokkmm
sálmum náði hann, þó ég heyrði
nú kannski ekki stórlegan mun.
Eftir þessa kennslu held ég já, að
líklega sé hægt að kenna næstum
hveijum sem er að syngja.
En góður söngvari þarf að geta
meira en bara sungið. Hann þarf
að túlka og miðla og til þess þarf
hann að hafa eitthvað í sér. Éitt-
hvað, sem verður ekki kennt eða
lært.“
Tetradrakma, slegin af Demeritusi (205-185 f.Kr.) Á framhlið er
mynd konungs með filshúð á höfði. Bakhliðin sýnir Herakles krýna
sjálfan sig með laufkransi. Hann heldur á kylfu og ljónshúð.
BAKTRIA
hinfoma
__________Mynt_____________
Ragnar Borg
Ég sagði frá því fyrir nokkmm
ámm í einum myntþátta minna, er
ég fregnaði af Sasamska heims-
veldinu, sem stóð frá því árið 242
e.Kr. til um 650, er islam trúar-
hreyfingin hmndi því. Nýlega hefi
ég svo heyrt af ríkinu Baktria, sem
var til frá 330 f.Kr. og næstu 200
árin þar á eftir. Það er sammerkt
með þessum ríkjum, að þeirra var
ógetið í sögubókum, er ég lærði í
skóla, og svo hitt að saga þeirra
konunga, sem stýrðu þeim, hefir
að mestu leyti verið rakin af mynt,
sem fundist hefir á undanfömum
ámm. Mun hér rakin saga Baktriu:
Elstu heimildir um Baktriu em
frá Akkmenum en þetta var þá
hérað í ríki þeirra. Alexander mikli
sigraði Darius þriðja konung Akk-
mena árið 330 og héraðið var
innlimað í makedóníska heimsveld-
ið. Ekki leið þó á löngu þar til
Bessus landstjóri gjörði uppreisn,
sem varð til þess að Alexander
mikii hélt með her sinn inn í Baktr-
iu. Lét hann víggirða borgir og
byggði nýjar svo sem Alexandria
Bactra og Alexandria Oxus. Er
landið var orðið friðað hófst bygg-
ing grískra borga og nýlendna í
Baktriu og meðal þeirra var höfuð-
borgin Baktra. Ríkið var undir
stjóm Alexanders mikla þar til hann
leið, árið 323 f.Kr., en kom þá und-
ir stjóm tveggja sona hans, Alex-
anders fjórða og Filippusar þriðja.
Þeir voru þó báðir fljótlega myrtir
og skiptist ríkið þá milli nokkurra
herforingja Alexanders. Fomsagan
geymir litlar upplýsingar um fram-
vindu mála eftir þetta, en bæði
grískir og rómverskir sagnaritarar
rituðu um þennan eða hinn konung-
inn, þótt ekki væri hægt að fella
söguna alveg saman.
Það er vegna þess að þúsundir
mynta hafa fundist í Afghanistan,
Pakistan og á Indlandi, að hægt
er nokkurn veginn að rekja sögu
Baktriu, en þarna hafa orðið miklar
sviptingar. Fyrstu stjómendur ríkis-
ins notuðu myntkerfi það, sem
þróast hafði á Attíkuskaga á
Sýnishorn af niynt Baktriu frá
síðara tímabilinu er indversk
áhrif segja til sín. Myndin er af
20 rati peningi sem sleginn var
á dögpim Apollodotusar (115—95
f.Kr.).
Standandi fíll er á framhlið en
hnúfuxi er á bakhliðinni.
Grikklandi eða Aþenu. Myntin hét
drakma, 4,2 grömm, silfurpeningur
um 20,3 mm að þvermáli. Aðrar
mynteiningar voru tetradrakma,
obol og stater. Tetradrakman jafn-
gilti fjórum drökmum, 33 mm
silfurmynt er vó 16,9 grömm. Obol
var líka silfurmynt og jafngilti ein-
um sjötta úr drökma, 10,2 mm í
þvermál en aðeins 0,7 grömm. Stat-
er var gullmynt, 8,3 grömm gulls
og jafngilti 20 drökmum. Á síðara
skeiði ríkisins breytti mjög. Voru
þá indversk áhrif sterkari í mynt-
kerfinu. Var þá farið að miða
myntina við þyngt á rati, sem er
fijókorn úr ganja-beijum og vegur
0,1 gramm. Myntin var nú slegin
úr silfri, kopar, nikkel og billon, en
billon heitir það þegar silfri og
óæðri málmi er blandað saman, svo
sem kopar. Mynteiningamar nefnd-
ust nú 20 rati (2,3 grömm), 80
rati (9,2 g), 100 rati (11,3 g) og
140 rati (16 g).
Peningar slegnir að hætti Aþen-
inga báru grískan stíl. Á framhlið
var mynd konungs með spöng,
hjálm eða fílaskinn sem höfuð-
skraut. Algengast var að bakhliðin
sýndi gríska guði eða hetjur, svo
sem Zenus, Herakles, Poseidon,
Aþenu eða Nike, til að nefna
nokkra. Á bakhliðina var ritað á
grísku BASILEOS, sem þýðir kon-
ungur, ásamt skýringu á hvaða
konungur hefði látið slá myntina.
Konungar á seinni stjórnarárum
Baktriu notuðu indverskan staðal,
en í stað grískra mynda voru nú
indverskar. Fíll, úlfaldi, tígrisdýr,
maður á hesti. Textinn á framhlið
gat verið á grísku, en bakhliðin á
Pakrit máli og rituð með Kharthosi
letri.
Eitt er víst: Án rannsókna á
mynt frá Baktriu hefði ekki verið
hægt að skrá, og það í réttri tíma-
röð, nema 10% af kóngaröð ríkisins.
Síðasti konungur ríkisins var
Hermaeus. Ríkið leið endanlega
undir lok um 75 ámm fyrir Krist,
en menn af Saka þjóðflokknum
komu í tveim bylgjum, sigmðu kon-
ungsherinr. og lögðu landið undir
sig.
Myntsaga Baktriu er afar áhuga-
verð því hún sýnir hvernig myntin
breyttist er utanaðkomandi áhrif
byltu fyrri venjum.
I myntsafni Seðlabankans og
Þjóðminjasafnsins er merkt safn
fomaldarmynta. Hver peningur þar
geymir sína sögu og hana oft býsna
merka. Skreppið upp í Einholt 4
og skoðið þetta fallega safn, sem
er opið á sunnudögum milli klukkan
2 og 4.