Morgunblaðið - 13.09.1987, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1987
B 17
þá eru teknar litloftmyndir af svæð-
inu en þær gefa meiri upplýsingar
en þær svart/hvítu.
Loftmyndimar eru settar í
þrívíddartæki til að teikna inn hæð-
arlínur og yfirborð landsins.
Á sama tímá fer flokkur manna
um landið og merkir inn á loftmynd-
imar öll mannvirki á svæðinu,
þ.á.m. byggingar, vegi, hverskonar
lagnir og yfirborð landsins til end-
anlegrar gerðar grunnkorta.
Þá má geta þess að þegar hefur
hafíst allvíðtækt samstarf við
RALA. Sú stofnun fær gmnnkortin
og vinnur gróðurkort út frá þeim.
Jafnhliða fer fram athugun á
ömefnum á svæðinu og tiltekin
nöfn sem eiga að fara inn á kortið.
Þó er þetta ekki ítarlegt ömefna-
kort. En þessi grunnkort em eins
og áður sagði sá gmndvöllur sem
allar aðrar gerðir korta af viðkom-
andi svæði byggjast á.
Meðalvinna við hvert kort fyrir
landgreiningu sem nær yfír 160
ferkílómetra svæði tekur tvo menn
um það bil hálfan mánuð.
Þegar mælingu og merkingu er
lokið hefst teiknivinna og undirbún-
ingur fyrir prentun kortanna. Þá
em teiknaðar inn allar upplýsingar
í samræmi við kortatáknakerfi en
Unnið með skráningarkerfi loftmynda.
Sýnishorn af kortum sem fást í kortabúð Landmælinga íslands.
Kortateiknarar við störf.
í kortabúðinni.
í fyrsta lagi er um að ræða korta-
gerð hér á höfuðborgarsvæðinu yfir
svæði sem nær austur fyrir Þing-
vallavatn, markast í norðri af Esju
og að sunnan af línu sem dregin
er sunnar Hafnafjarðar. í því tilviki
em samstarfsaðilar: Landmælingar
íslands, embætti borgarverkfræð-
ingsins í Reykjavík, Hitaveita
Reykjavíkur, Skipulag ríkisins,
Rannsóknarstofnun landbúnaðar-
ins, Póstur og sími og sveitarfélögin
á svæðinu. Þetta verkefni er búið
að vera í vinnslu í tvö ár, en því
mun senn ljúka og kortin verða
gefin út í vetur.
Þessi verkefni stofnunarinnar
hafa þó tafíst vegna þess að henni
er gert að afla það mikilla sér-
tekna. Stofnunin fær 35% af
rekstrarkostnaði úr ríkissjóði (sam-
bærilegar tölur hjá nágrannaþjóð-
um okkar em 90—95% til slíkra
stofnana).
Annað samstarfsverkefni er á
Reykjanessvæðinu. Þar er um sam-
vinnu sömu aðila frá ríkinu að ræða,
en auk þess Hitaveitu Suðumesja
og sveitarfélaganna á Suðurnesjum.
Þau kort verða gefin út í vetur.
Þriðjá verkefnið sem hér um
ræðir er á Fljótsdalshéraði. Að því
standa Landmælingar íslands,
Orkustofnun, Rannsóknarstofnun
landbúnaðarins, Póstur og sími,
Vegagerð ríkisins, Skógrækt ríkis-
ins, skipulagsstjóri, Rafmagnsveit-
ur ríkisins og hreppar og
búnaðarfélög á svæðinu. Það verk-
efni er styst á veg komið og áætlað
er að fyrsta áfanga ljúki ekki fyrr
en í lok næsta árs.
— En hvernig eru þessi kort
unnin?“
„Fyrst er athugað hvað til er af
mæligögnum um viðkomandi svæði.
Þá em allar mælinganiðurstöður
endurreiknaðar og allt gmnnmæl-
inganetið endurmælt með fullkomn-
ustu mælingatækjum. Um leið em
þessir mælipunktar frágengnir í
landinu og m.a. steyptir stöplar.
Þetta er gert til þess að hver og
einn sem þarf að fara í framkvæmd-
ir á svæðinu geti mælt sig inn í
mælinetið og fái þann mæligrunn
sem er í landskerfinu. Hér er um
að ræða mælingar og útreikninga
með millimetranákvæmni á hvern
kílómetra.
Mælipunktarnir em síðan merkt-
ir í landið með merkjum sem sjást
á loftmynd. Þegar þessu er lokið
þessi tákn em rúmlega 400 talsins.
Þess utan hefur verið unnið að sam-
ræmdri breytingu á leturstærð
þannig að stærð leturs geti sagt til
um stærð/lengd landsvæðis á kort-
um.
Eiginlega má segja að með tilliti
til þeirra krafna sem gerðar era á
okkar tímum, stöndum við á svipuð-
um stað og Danir stóðu þegar þeir
hófust handa um landmælingar hér
um aldamótin," segir Ágúst. „Þá
vom ekki til önnur kort hér en þau
sem Bjöm Gunnlaugsson hafði unn-
ið fyrir miðja 19. öld og ýmis
landshluta- og strandlínukort. Samt
má ekki gleyma því að viss upp-
bygging í landinu byggðist einmitt
á þessum gömlu kortum.
Ágúst Böðvarsson fyrrverandi
forstjóri Landmælinga Islands er
tvímælalaust fmmkvöðull af ís-
lands hálfu í kortagerð og töku
loftmynda. Hann starfaði að mæl-
ingum og kortagerð af landinu í
hálfa öld allt frá því er hann vann
með Dönum hér frá 1930.“
— Hvað um samanburð við ná-
grannalöndin?
„Hann er ekki raunhæfur. Þar
hafa verið stundaðar landmælingar
í hundmð ára með hefðbundinni
nákvæmni í kortagerð. Starfs-
mannafjöldi í kortagerð á Norður-
löndum er hlutfallslega meiri en hér
á landi. Sem dæmi má nefna að í
Danmörku er að meðaltali 140
ferkílómetrar á starfsmann á móti
4.680 ferkílómetram hér.
Sumar nágrannaþjóðanna em
hins vegar að endurgera kort sín
vegna breyttrar tækni og vegna
tölvuvinnslu. Danir eru t.d. með 15
ára áætlun um slíka endurvinnslu
upp á 680 milljónir danskra króna.
Það hefur nefnilega sýnt sig að
þegar slík nákvæmni, eins og hér
um ræðir, er við höfð, þá er líka
hægt að gera nákvæmari fram-
kvæmdaáætlanir og sýna um leið
möguleika á ódýrari framkvæmd-
um.“
Á skrifstofu forstjórans hangir
stór og mikil loftmynd af Reykjavík.
Hann vekur athygli á myndinni sem
er afar skýr. Á henni má greina
jafnvel smæstu hús og sést þar hve
margskonar upplýsingar má hafa
af loftmyndum.
„Myndin er á við hundrað blað-
síðna bók,“ segir hann, „og þama
er rétt farið með staðreyndir. Það
má sjá með eigin augum.“
Og Ágúst heldur áfram:
„Upplýsingar á slíkum myndum
segja: Svona leit landið út þegar
ljósmyndun fór fram. Ef ekki hefðu
verið teknar loftmyndir á undan-
fömum áratugum væri erfítt að sjá
hvemig landið hefur breyst. Þessari
landmælingavinnu og kortagerð má
líkja við bókhald og allir vilja hafa
slíkt í lagi.“
Á öðmm vegg og annars staðar
hanga loftmyndir sem Þjóðveijar
tóku hér á stríðsámnum af
Reykjavíkurflugvelli og nágrenni
hans.
„Þessar myndir hafa komið að
góðum notum," segir Ágúst, „vegna
þess að þær gefa upplýsingar um
ástand lands, m.a. girðingar og
landamerki sem hurfu á stríðsámn-
um. Með þessum myndum hefur
verið hægt að útkljá deilumál. Þær
em nú orðnar 45 ára en þær úreld-
ast ekki. Þær hafa bara breytt um
notagildi."
Við göngum um húsakynnin —
mælingadeild, kortadeild, fjarkönn-
unardeild og yfírfullar geymslur.
Ágúst hefur áhyggjur af gömlum
filmurúllum frá „danska tímabil-
inu“. Þær liggja undir skemmdum
og þyrfti að endumýja en það er
dýrt. Þeim má líkja við skinnhand-
ritin sem hættir til að morkna.
„Þess má geta að í Danmörku
þurftu menn að stunda Ijögurra ára
nám til að þykja færir til að skrifa
inn á kort,“ segir Ágúst. „Og þess
má einnig geta að það verk sem
Danir unnu hér við landmælingar
telst 1.000 manhár!! Eftir þeirra
starf liggja fyrir sögulegar upplýs-
ingar sem em afar mikilvægar fyrir
framtíðina. Fólk vitnar oft í fortíð-
ina og hvemig land hefur verið.
En margir þættir spila þar inn í sem
gera það að verkum að ekki er
nægilega tryggt að rétt sé með
farið. Málin geta því orðið erfíð ef
ekki em til gögn eins og loftmynd-
ir og gömul kort eða menn hafa
ekki aðgang að þeim gögnum sem
til em.“
Á göngu okkar um húsakynnin
kemur í ljós að húsnæðisskortur er
mikill og „hefur valdið því að hlut-
irnir em ekki eins aðgengilegir og
æskilegt væri,“ segir Ágúst. „Við
fluttum hingað 1965 og höfum get-
að aukið við okkur húsnæði í þessu
húsi en það er alltaf til bráða-
birgða."
Við endum yfírferðina í korta-
versluninni á jarðhæð þar sem
allskonar gerðir korta fylla hillur
og borð og sérstakar möppur fyrir
þá sem vilja hafa allt í röð og reglu.
„Við gefum út ýmsar tegundir
korta,“ segir Ágúst. „Ferðakort —
aðalkort í mælikvarðanum
1:250.000 og sérkort, hlutakort í
mælikvarðanum 1:100.000.
Nú er búið að endurprenta 80
kort af 87 atlaskortum svonefndum
en á síðustu tveimur ámm höfum
við gefið út og endurprentað 108
kortatitla og kortasalan hefur auk-
ist um 50% að magni til.“
Áður en spjalli okkar lauk sagði
Ágúst:
„Við gemm okkur far um að
starfa í samvinnu við alla þá aðila
hvort heldur er í opinbera- eða
einkageiranum sem um þessi mál
íjalla til að nýta þá þekkingu og
tæki sem til em í landinu. Hag-
kvæmni er okkur aðalatriði.
Við stefnum að því að hér verði
upplýsingabanki um öll mælinga-
og kortagögn. Við hugsum okkur
þetta opinbera stofnun þar sem al-
menningur getur fengið allar
upplýsingar sem til em og viðkom-
andi óskar eftir og að þær séu
aðgengilegar fyrir alla en ekki lok-
aðar inni.
Við viljum að Landmælingar Is-
lands séu fyrst og fremst þjónustu-
stofnun á því sviði sem henni er
ætlað samkvæmt lögum. Það er líka
menningaratriði að fólk þekki
landið sitt og eigi af því góð kort.“
- H.V.