Morgunblaðið - 26.01.1989, Side 36

Morgunblaðið - 26.01.1989, Side 36
36 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. JANÚAR 1989 ÞINGBRÉF STEFÁN FRIÐBJARNARSON Eru sveitarfélögin hom- rekur ríkisvaldsins? Taprekstur sveitarfélaga — Skertur Jöfnunarsjóður fjArmAi, I 118 MILLJ. KRÓNA í AUKAFRAMLÖG TIL898VEITARFÉLAGA Félagsmálaráðuneytið hefur út- hlutað aukaframlögum úr Jöfnunar- sjóði sveitarfólaga 1988. Aö fenginni umsögn stjómar sambandsins hlutu 89 sveitaríólög samtals 118 millj. króna I aukaframlög, en um auka- framlög sóttu samtals 111 sveitarfó- lög. Fimm sveitarfélög hlutu 5 millj. króna eða meira hvert. Að þessu sinni voru til úthlutunar 6% af heildartekjum sjóðsins, sem lög gera ráð fyrir, að varið só til auka- framlaga, og að auki sú 40 millj. króna aukafjárveiting. sem þáv. rikis- stjóm ákvað fyrr á árinu til þess að treysta fjárhag sveitarfélaga á lands- byggðinni, sem eiga í fjárhagserfið- leikum, eins og sagt var i yfirlýsingu rikisstjómarinnar. Við úthlutun aukaframlaganna nú var miðað við áætlaðar útsvarstekjur einstakra sveitarfólaga á fyrsta ári staðgreiðslu i stað álagningar út- svara, eins og áður var. Að þvf er fasteignaskatt og aðstöðugjald áhrærir er á hinn bóginn stuðzt við álagningu eins og áður. Með úthlutun aukaframlaga er að því stefnt að jafna tekjur sveitarfó- Reiknuð eru meðaltöl álagðra og áætlaðra skatttekna ibúa ( þremur flokkum sveitaríólaga, I a-flokki sam- kvæmt landsmeðaltali, þar sem meðaltalið er í ór 59.422 krónur, (b- flokki, þar sem meðaltalið er 54.308 krónur, og I c-flokki, þar sem meðal- talið er 39.912 krónur. I a-flokki eru þóttbýlissveitarfólög, I b-flokki eru hreppar moð fleiri en 300 íbúa, og I c-flokki eru hreinir dreifbýlishreppar. I reglugerð um jöfnunarsjóð er gert ráð fyrir, að framlag til sveitarfó- lags nemi alit að 70% af mismuni þeim, sem er á skatttekjum þess og meðaltali skatttekna sveitarfólaga í sama viðmiðunarflokki. Othlutunarfó jöfnunarsjóðs i ár nægði einungis til þess að greiða 47,2% af þessum mismuni. Á fundi stjórnar sambandsins. þar sem fjallað var um úthlutun auka- framlaganna nú, urðu miklar um- ræður um þetta efni (Ijósi fyrri sam- þykkta stjómarinnar og ályktunar síðasta fulltmaráðsfundar sam- bandsins um málefni jöfnunarsjóðs- ins. I lok umræðunnar samþykkti stjómin svofellda ályktun um málið: „I tengslum vió efnahagsráðstaf- m anir rikisstjórnarinnar i mai sl. \ ákveðið að veita 40 millj. kr. sem sér-1 stakt viðbótarframlag til aukaframlaga úr jöfnunarsjóði þessu ári. Það var mat stjómar sam-l bandsins á þeim tima, að með þ viðbótarframlagi yrði hægt að bætal sveitarfólögunum 70% af vöntunl upp á meðaltekjur eins og kveðið erl á um i reglugerð. Nú er hins vegarí komið I Ijós, að enn breikkar bilið milli I sveitarfélaganna hvað tekjuöflun I varðar og aðstöðumunur þeirra á | milli fer mjög vaxandi. Þrátt fyrir sér- r stakt viðbótarframlag vantar 55 millj. kr. til að bæta tekjuvöntun sveitarfó-1 laganna að 70% hluta og fullnægja | þannig ákvæðum reglugerðarinnar. f Einungis reynist unnt að bæta tekju- vöntunlna að 47% hluta. Með vísun J til framanritaðs krefst stjóm Sam- bands íslenzkra sveitarfélaga þess, I að rikið falli frá skerðingu á framlagi til I Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga og veiti J skv. fjáriagafrumvarpi sérstakt fram- lag, svo sem gert var á þessu ári, til | þess að sjóðurinn geti gegnt jöfnun- arhlutvorki sinu. I ór hefði þessi fjár- hæð þurft að nema 95 millj. kr. (stað I 40 millj. króna." 6. tbl. 1988 „Af 28 kaupstöðum landsins voru á síðasta ári 6, sem voru með neikvæðan rekstur, það er höfðu ekki rekstrartekjur fyrir útgjöldum. I engu þessara tilfella er um að ræða lágar tekjur á mæli- kvarða tekna sambærilegra sveit- arfélaga, heldur er hér um að ræða sveitarfélög, sem hafa að því er virðist reynt að veita þjón- ustu í þeim mæli, sem gert er á stærri stöðum, en ráða ekki við það sökum fámennis." Þannig er komizt að orði í for- ystugrein nýrra Sveitarstjómar- mála, sem rituð er af Sigurgeir Sigurðssyni, formanni Sambands íslenzkra sveitarfélaga. I Formaður Sambands íslenzkra sveitarfélaga tínir til fleiri skýr- ingar á slæmri rekstrarstöðu þess- ara sveitarfélaga en smæð þeirra miðað við stærð og kostnað verk- efnanna: „í fyrsta lagi eiga ýmis sveitar- félög, sem byggja atvinnu og af- komu á sjávarútvegi, útistandandi háar Qárhæðir hjá útvegsfyrir- tækjum. Þannig hefur verið búið að þessari undirstöðugrein í þjóð- arbúskapnum, að hún hefur hvergi nærri risið undir sjálfri sér, rekstrarlega séð, sl. misseri. Sjávarútvegsfyrirtæki hafa geng- ið á eignir og safnað skuldum, ekki sízt við sveitarfélögin. í annan stað eiga mörg þessara sömu sveitarfélaga inneignir hjá ríkissjóði, eða telja sig eiga, „vegna sameiginlegra verkefna, sem ekki hafa fengizt uppgerð." í báðum framangreindum dæmum á stjómarstefna í landinu hlut að máli. Hér við bætist að löggjafinn hefur dregið úr hömlu að endurskoða gildandi lög um verkaskiptingu ríkis og sveitarfé- laga, sem og lög um tekjustofna sveitarfélaga. Fmmvörp um þetta efni hafa að vísu verið lögð fram á yfírstandandi þingi. Það er sýnd veiði en ekki gefin. Mjög mikil- vægt er hinsvegar að Alþingi af- greiði þau á þessu ári — í fullu samráði við Samband íslenzkra sveitarfélaga II Félagsmálaráðuneytið hefur nýlega úthlutað aukaframlögum úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga. Tilgangurinn er að jafna tekjur sveitarfélaganna. Úthlutað var 6% af heildartelqum sjóðsins, svo sem lög gera ráð fyrir, auk 40 m.kr. aukafjárveitingar, sem fyrri ríkis- stjóm ákvað að veita á sl. ári til þess að treysta flárhag sveitarfé- laga í strjálbýli, sem áttu í fjár- hagserfiðleikum. Alls hlutu 89 sveitarfélög (af 213) aukafjárveitingu úr Jöfnun- arsjóðnum, samtals að fjárhæð 118 m.kr. Sá ijöldi sveitarfélaga, sem þarf á aukafj árveitingum að halda, talar sínu máli um rekstrar- Iega stöðu þeirra á líðandi stundu. í reglugerð um Jöfnunarsjóðinn er gert ráð fyrir því að framlag til sveitarfélags nemi allt að 70% af mismuni þeim sem er á skatt- tekjum þess og meðaltali skatt- tekna sveitarfélaga í sama viðmið- unarflokki. Úthlutunarfé sjóðsins 1988 nægði hinsvegar einungis til þess að greiða 47,2% af þessum mis- muni. Þetta gerizt á sama tíma og „enn breikkar bilið milli sveit- arfélaganna hvað telquöflun varð- ar og aðstöðumunur þeirra á milli fer mjög vaxandi, eins og segir í samþykkt stjómar Sambands íslenzkra sveitarfélaga. í samþykkt stjómarinnar segir áfram: „Þrátt fyrir sérstakt viðbótar- framlag vantar 55 m.kr. til að bæta tekjuvöntun sveitarfélag- anna að 70% hluta og fullnægja þannig ákvæðum reglugerðarinn- ar . . . Með vísun til framanritaðs krefst stjóm Sambands íslenzkra sveitarfélag þess, að ríkið falli frá skerðingu á ffamlagi til Jöfnunar- sjóðs sveitarfélaga og veiti skv. fjárlagafrumvarpi sérstakt fram- lag, svo sem gert var á þessu ári (1988) til þess að sjóðurinn geti gegnt jöfnunarhlutverki sínu . . .“ Ekki verður séð af fjárlaga- dæminu, eins og það lítur nú út, að þessum tilmælum hafi verið sinnt. m Sem fyrr segir liggja fyrir Al- þingi frumvörp um verkaskipt- ingu ríkis og sveitarfélaga og um tekjustofna sveitarfélaga. Nái þau fram að ganga standa líkur til að rekstrarleg staða sveitarfélaga styrkizt, sem ekki mun af veita. Hinsvegar kunna einhver ákvæði frumvarpanna að þarfnast frekari -athugunar. Brejdt lög um framangreind efni koma þó í fyrsta lagi til fram- kvæmda um nk. áramót, og þá því aðeins að þingmenn láti hend- ur standa fram úr ermum við af- greiðslu þeirra. Þetta þýðir að staða ýmissa sveitarfélaga, sem illa stóðu á sl. ári, versnar óhjá- kvæmilega enn á þessu ári, að öllu óbreyttu. Myndarleg aukafj- árveiting verður því að koma til, ef Jöfnunarsjóður sveitarfélaga á að vera fær um að standa við 70% ákvæði reglugerðarinnar um tekjujöfnun. Lítil sveitarfélög geta ekki axl- að kostnað við ,jöfnun búsetu í landinu". Hallarekstur sumra þeirra stafar af viðleitni í þá átt. Slík jofnun" er samfélagslegt verkefni — að því marki sem hún er framkvæmanleg. En samhliða breyttri verka- skiptingu ríkis og sveitarfélaga þarf að vinna ötullega að samein- ingu og stækkun sveitarfélag- anna, svo þau geti betur mætt eðlilegum kröfum um þjónustu og framkvæmdir. Það er mun hag- kvæmari og farsælli leið en að efna til þriðja stjómsýslustigsins, stofnunar fyllqa með öllum til- heyrandi viðbótarkostnaði. Þriðja stjómsýslustigið yrði lítilli þjóð kostnaðarlega ofvaxið; yfirbygg- ing samfélagsins er frekar of stór en of lítil fyrir. Þriðja stjómsýslu- stigið yrði samkeppnisaðili sveit- arfélaganna um skatttekjur eða möguleika á þeim vettvangi og það þrengdi valdsvið sveitastjóm- armanna á heimavettvangi þegar fram liðu stundur. Stærri og sterkari sveitarfélög styrktu hins- vegar sjálfstæði heimamanna í eigin málum; sjálfsforræði þeirra yfir staðbundnum framkvæmdum og staðbundinni þjónustu. Og það er mergurinn málsins. Minning: Þorsteinn B. Pét- ursson á Ytrafelli Fæddur 12. júlí 1927 Dáinnll. desember 1988 Aðfaranótt 11. desember á ný- liðnu ári lést í Sjúkrahúsinu á Akra- nesi Þorsteinn Brynjólfur Pétursson bóndi á Ytrafelli og oddviti Fells- strandarhrepps í Dalasýslu. Hann fæddist 12. júlí 1927 í Stóru-Tungu í sömu sveit og hefði því orðið sextíu og tveggja ára næsta sum- ar. Kallið kom mjög skyndilega. Foreldrar Þorsteins vom hjónin í Stóru-Tungu, Guðrún Jóhanns- dóttir og Pétur Ólafsson. Guðrún dó árið 1987. Þorsteinn var elsta bam foreldra sinna, en þeim varð fímm bama auðið. 011 systkini Þor- steins em á lífi. Þau em: Ólafur, bóndi í Galtartungu á Fellsströnd, Agnes, húsfreyja í Stóm-Tungu sömu sveit, Jóhann, bóndi í Stóm- Tungu, og Einar sem starfar á Ámastofnun í Reykjavík. Foreldrar Þorsteins bjuggu í tvíbýli í Stóm-Tungu móti föður- systkinum hans, Guðmundi Ólafs- syni og Halldóm Ingiríði Ólafs- dóttur. Hændist hann snemma að þeim og fylgdi þeim er þau fluttu frá Stóm-Tungu 1936 og hófu bú- skap á næsta bæ, Ytrafelli. Þor- steinn ólst eftir það upp hjá þeim systkinum og var þeimm alla tíð sem besti sonur. Frá þeim fór hann til náms, fyrst í héraðsskólann á Laugavatni og síðar í Búnaðarskól- ann á Hvanneyri, en þaðan útskrif- aðist hann sem búfræðingur 1948. Eftir að náminu á Hvanneyri lauk, tók Þorsteinn áfram þátt í bústörf- unum með fóstra sínum og fóstm og eftir að Guðmundur dó, árið 1978, stóð hann einn fyrir búinu og bjó á Ytrafelli með Ingu fóstm sinni þangað til kallið kom nú rétt fyrir jólin. Samhliða bústörfunum sinnti Þorsteinn margvíslegum trúnaðar- störfum fyrir Fellsstrendinga og Dalamenn. Var hann í stjóm Ung- mennafélagsins Dögunar og Ung- mennasambands Dalamanna um árabil. Hann sat í hreppsnefnd Fellsstrandarhrepps samfellt frá 1955 og var oddviti hreppsins frá 1970 til dauðadags. Áður hafði fóstri hans, Guðmundur Ólafsson, verið oddviti hreppsins í nærri fjöm- tíu ár. Þorsteinn var einnig forða- gæslumaður hreppsins í tuttugu ár og lengi í stjóm Fóðurbirgðafélags Fellsstrandar. Hann var formaður sóknamefndar Staðarfellskirkju frá 1976 til dauðadags. Þessi upptaln- ing er ekki tæmandi en sýnir að Þorsteinn naut trausts samferða- manna sinna og sveitunga. Ég mun hafa verið tveggja ára þegar ég kom fyrst að Ytrafelli í fylgd foreldra minna og afa míns og ömmu. Þá var heimsstyrjöldin síðari enn í algleymingi. Á næstu ámm kom ég oft að Ytrafelli og er mér sérstaklega minnisstæð vígslan á brúnni á Kjarlaksstaðaá árið 1946, en þá komu allir sem vettlingi gátu valdið í byggðarlag- inu saman í Ytrafellsskógi til að gleðjast yfir þeirri stórkostlegu samgöngubót sem brúin var. Smám saman varð Fellsströndin sveitin mín, en þó sérstaklega Ytrafell og Ytrafellsskógur sem hefur síðan í huga mér verið einn fallegasti stað- ur á landinu. Það var þó ekki fyrr en ég var orðinn níu ára að ég fór f sveit, eins og það var kallað, til þeirra Munda, Ingu og Steina á Ytrafelli. Þar átti ég mörg ham- ingjurík sumur. Hjá þeim lærði ég að meta bústörfín, sem enn vom með gamla laginu, baráttu fólksins fyrir lífinu í harðbýlu landi, sögu þjóðarinnar og menningararfleifð, en einnig fegurð landsins, sem á Ytrafelli birtist m.a. í fagurri fjalla- sýn, birkiskóginum og eyjunum í mynni Hvammsfjarðar með sitt fjöl- breytilega fuglalíf. Þegar tímar liðu fram og ég komst á fullorðinsár byggði ég sumarbústað í Ytrafells- skógi þar sem fjölskylda mín hefur notið þess á hveiju sumri, sem ég naut í æsku minni og á unglingsár- um, þ.e. samvista við þau á Ytra- felli og þá einstæðu náttúmfegurð sem þar er að finna. Það er orðinn stór hópurinn sem verið hefur í sveit á Ytrafelli og á um það ljúfar minningar. Margir hafa líka haldið tryggð við Ingu og Steina og Munda meðan hann lifði. Á engan er hallað þótt ég nefni Björgvin og Hafstein Kristinsson sérstaklega. Við vomm saman mörg sumur á Ytrafelli sem dreng- ir. Hann ólst þar upp á unglings- ámm og hefur verið Ingu nánast . sem sonur síðan. Hann og fjölskylda hans hafa sýnt þeim á Ytrafelli ein- staka tryggð árum saman. Haf- steinn bgggði hinn sumarbústaðinn við túnjaðarinn. í æsku tók ég miklu ástfóstri við Steina sem síðar breyttist í einlæga vináttu. Fyrir mér var hann sem klettur, traustur og athugull. Hann hafði skemmtilega kímnigáfu, en var þó dulur og flíkaði ekki tilfinn- ingum sínum. Oft spjölluðum við saman um menn og málefni, en oftast barst talið að sagnfræðileg- um fróðleik, einkum tengdum Breiðarfjarðarbyggðum. Rætur hans stóðu djúpt í því samfélagi sem hann ólst upp í og var hluti af allt til dauðadags. Hann var vel lesinn, hafði mikinn og lifandi áhuga á bókum og ríka tilfinningu fyrir íslensku máli. íslendingasögurnar voru honum vel kunnar svo og saga þjóðarinnar fram á þennan dag. Steini kunni og margt af munnleg- um fróðleik og kveðskap, sem hann hafði frá sér eldri mönnum, einkum frá fóstra sínum. Af athygli sinni og eftirtekt vissi hann margt, t.d. um gamlar mannvistarleifar og margs konar náttúruleg fyrirbæri. I raun var hann vel menntaður í bestu merkingu þessa orðs, leitandi og afar laus við kreddur, bábiljuru og fordóma. Hann hafði og dóm- greind í ríkum mæli og leitaðist ávallt við að taka sjálfstæða afstöðu til manna, málefna og hvers kyns viðburða. Þetta einkenni hans kom oft vel í ljós, t.d. þegar hann ræddi um bækur. Eg veit að hann átti það til að hafa samband við höfund bókar sem hann hafði lesið, einkum ef hann vissi meira eða betur um viðfangsefnið en fram kom í textan- um. Oft báru athugasemdir hans vott um mikið og sérstætt innsæi. Hann hefði sannarlega orðið góður fræðimaður ef slíkt 'hlutskipti hefði átt fyrir honum að liggja. Við Steini munum ekki oftar ræða saman um áhugamálin. Það er vissulega eftirsjá í svo góðum vini sem hann var. Það finnum við öll sem þekktum hann. Sveit- ungamir sjá á bak traustum for- ystumanni og góðum félaga. Eftir- lifandi faðir hans og systkini hafa misst son og góðan bróðir. En mest hefur Inga, föðursystir hans og fóstra, misst við lát hans. Ekkert okkar fær breytt gangi lífsins jafn- vel þótt við vildum. Steini lifir í minningum okkar og í raun að ein- hvetju leyti í okkur sjálfum. Minn- ingamar em hlýjar og við emm þakklát fyrir að eiga þær. Þær get- ur enginn af okkur tekið. Ólafur Proppé

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.