Morgunblaðið - 15.02.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRÚAR 1989
ALLIR VILJA,
LAUNAJAFNRETTI
Hvers vegna ríkir það ekki?
eftir Guðrúnu
Agnarsdóttur
Eftirfarandi grein, önnur sem
þegar hefur birst og sú þriðja sem
fylgir síðar eru byggðar á erindi sem
undirrituð hélt í ágúst á sl. sumri á
norrænu jafnréttisráðstefnunni í
Osló. Sú ráðstefna var haldin í
tengslum við hina fjölsóttu, norrænu
kvennaráðstefnu.
Orsakir launamisréttisins
Orsakir hins víðtæka launamis-
réttis sem tölur SÞ bera vitni um
og viðgengst enn í velferðarríkjum
Norðurlandanna eins og dæmin frá
íslandi sanna, eru vitaskuld marg-
víslegar. Hlutastörf kvenna, styttri
starfsaldur og þrengra starfsval
vegna hefðbundinnar verkaskipting-
ar kynjanna eru algengar skýringar.
Ennfremur spyqa menn hvort rekja
megi launamuninn til þess að konum
séu greidd lægri laun en körlum
fyrir sömu vinnu eða hvort þær
starfí fremur en karlar í atvinnu-
greinum sem almennt greiða lág
laun. Svarið við báðum spumingum
er já. Það er þó sífellt að verða aug-
ljóspra að meginorsakir launamis-
réttisins má rekja til þess verðmæta-
mats sem lagt er til grundvallar
þegar vinna er metin til Iauna.
Verðmætamat mótað af
vanþekkingu
Hin hefðbundnu kvennastörf sem
eru lífsnauðsynleg daglegri velferð
manna eru oft nátengd og nánast
framhald af þeim launalausu störf-
um sem konur vinna á heimilunum
og oft eru tekin sem sjálfsögð þjón-
usta. Það verðmætamat sem dæmir
þessi störf til láglaunastarfa er ein-
faldlega rangt og mótað af vanþekk-
ingu þeirra sem smíða launa- og
metorðastigann. Því skyldu þeir sem
gæta peninga og véla fá mun hærri
laun en þeir sem gæta bama? Flest-
um körlum hefur gengið illa að setja
sig í spor kvenna og fæstir þekkja
þeir störf kvenna og hlutskipti af
eigin raun.
Sígild dæmi eru metnaðarlausir
samningar sem foiystumenn verka-
lýðsfélaganna hafa þrásinnis gert
fyrir hönd kvenna þrátt fyrir ötula
baráttu þeirra og mikla samstöðu í
kjaradeilum. Og engin stjómvöld eða
hagfræðingar hafa enn látið sér
detta f hug eða gerst svo djarfír að
meta heimilisstörf sem verðmæta-
sköpun í þjóðhagsreikningum sínum.
Hvort sem okkur er það leið eða ljúf
áminning, þá er það staðreynd, að
leikreglur og verðmætamat karla
hefur fyrst og fremst gilt þegar
ákvarðanir eru teknar og forgangs-
röð ákveðin fyrir þjóðfélagið allt.
Konur vita líka að þjóðarkakan þarf
ekki að stækka til þess að hægt sé
að skipta jafnara. Islenska þjóðar-
framleiðslukakan er sú sjötta
stærsta í heimi og þeir sem þegar
hafa meir en munn- og magafylli
em aflögufærir. Það er enginn vafi
á því að forgangsröðun kvenna mun
leiða til róttækra breytinga á þjóð-
félaginu í átt.til meira réttlætis.
Hið rótgróna vanmat
Veigamiklar framleiðslu- og þjón-
ustugreinar, aukin þjóðarframleiðsla
og vaxandi verðmætasköpun,
beinlínis byggjast á atvinnuþátttöku
kvenna. Mörg heimili þurfa í raun
tvær fyrirvinnur og fjöldi einstæðra
mæðra veralegur. Samt virðast
vinnuveitendur, stjómvöld og jafnvel
eftir Hrafhkel A.
Jónsson
Hver þjóð fær þá stjómmálamenn
sem hún á skilið segir einhvers stað-
ar. Ekki veit ég hvort þetta er ýkja
djúphugsuð speki, þótt í þessu felist
sannleikskjami, það er að segja sá
að á íslandi rseður almenningur því
með atkvæði sínu í kosningum hveij-
ir veljast til forystu í stjórnmálum.
í þessu gæti jafnframt falist sú
áminning til almennings að gæti
hann ekki þessara réttinda, getur
afleiðingin orðið sú að þjóðin sitji
uppi með í forystu fólk sem hún
ekki treystir og hefur aldrei valið.
Sú er raunin viða um lönd þar sem
til valda hafa komist einstaklingar
sem einskis trausts njóta hjá hinum
almenna borgara en hafa að baki
sér heri gráa fyrir jámum eða vopn-
aða lögreglu.
Sumir þessara harðstjóra hafa
leikið þann leik að fara um heiminn
og brosa breitt í íjölmiðlum en sýna
sínum landsmönnum aðra hlið þar
sem öll andmæli era þögguð niður
með viljastyrk hers eða lögreglu.
íslendingar búa við.langa lýðræð-
ishefð þar sem virðingin fyrir skoð-
unum annarra hefur verið grundvall-
aratriði. Nú um skeið hefur þó kveð-
ið við annan tón. Til valda er kominn
í ríkisstjóm íslands maður sem hefur
að vísu verið hafnað í lýðræðislegum
kosningum, en kom inn í íslensku
ríkisstjómina bakdyramegin. Ólafur
Ragnar Grímsson fjármálaráherra
situr í því embætti án þess að við
verkalýðshreyfingin ennþá skil-
greina heimilisföðurinn fyrst og
fremst sem hina réttmætu fyrirvinnu
sem tryggja beri atvinnuöryggi og
laun til framfærslu.
Margir hafa gefíst upp gagnvart
hinu rótgróna vanmati á kvenna-
störfum og séð þá lausn besta að
beina konum í hefðbundin karlastörf
til að þær öðlist meiri viðurkenn-
ingu. „Hvernig líst þér á að sjá allar
þessar konur koma í prestastéttina?"
spurði fréttamaðurinn gamla prest-
inn sem var að láta af störfum.
„Það er ljómandi gott að vinna með
þeim, en ég er hræddur um að laun-
in lækki ef þær verða of margar,"
svaraði lífsreyndi presturinn. Og svo
ógnandi fyrir karlasamfélagið geta
konur verið að ensku biskupakirkj-
unni lá við klofningi á dögunum
vegna þess að konur sækja þar um
prestvígslu. Fyrr á öldinni vildu
íslenskir alþingismenn ná launum til
íslenska kjósendur sé að sakast,
þeir hafa ítrekað hafnað þessum
manni. Völd hans byggjast á sömu
lýðræðishefðinni og tíðkast í Sov-
étríkjunum eða Chile.
Það sem er svo alvarlegra er að
Ólafur Ragnar Grímsson beitir í
stjómun sömu aðferðinni og tíðkast
austan við járntjald eða í bananalýð-
veldum í Suður-Ameríku.
Þegar íslenski ijármálaráðherr-
ann verður rökþrota þá beitir hann
hótunum og þótt hann hafí ekki á
að skipa her sem beitir líkamlegum
réfsingum þá hefur hann á sínum
snæram hulduher sem við minnstu
bendingu foringjans leggur til atlögu
við mannorð þeirra sem leyfa sér
að hafa aðra skoðun en Ólafur Ragn-
ar.
Að þegja og hlýða
Gleggsta dæmi þessa era sam-
skipti þeirra Olafs Ragnars
Grímssonar og Sverris Hermanns-
sonar. Upphaf þess máls var að
Sverrir Hermannsson bankastjóri
leyfði sér að hafa aðra skoðun í
vaxtamálum en Ólafur Ragnar. Það
sem hefur líklega verið enn verra
var að Sverrir hélt skoðunum sínum
á lofti og hefur líklega haft rétt fyr-
ir sér því fjármálaráðherrann klykkti
út í umræðunni með því að Sveitir
skyldi passa sig.
Og svo sannarlega lét refsingin
ekki á sér standa, hælbítar fjármála-
ráðherra rifjuðu upp að Sverrir Her-
mannsson hefði þegið biðlaun þing-
manna eftir að hann var orðinn
bankastjóri.
Þessi umfjöllun var ekki um að
Guðrún Agnarsdóttir
„Það er enginn vafí á
því að forgangsröðun
kvenna mun leiða til
róttækra breytinga á
þjóðfélaginu í átt til
meira réttlætis.“
þessi vildarkjör væra óeðlileg al-
mennt séð sem vora auðvitað sjálf-
sögð viðbrögð, og tók þá til allra sem
gegnt hafa þingmennsku eða ráð-
herradómi og notið þessara kjara.
Heldur var afgreiðslan til Sverris
Hermannssonar tekin ein og sér út
úr og reynt að gera þetta að ein-
stöku máli tengdu persónu Sverris.
Skilaboðin til hans vora skýr: Ef þú
hefur þig ekki hægan þá hefur þú
verra af.
Er glæpur að hafa aðra
skoðun en Ólafur Ragnar?
Þegar þetta dugði ekki til að
þagga niður í bankastjóranum og
skoðanir hans urðu ekkert þóknan-
legri Ólafi Ragnari vora huldumenn
hans sendar á stúfana á nýjan leik.
Skyndilega rifjaðist upp að Sverr-
ir Hermannsson hafði átt lítinn hlut
í fjölskyldufyrirtækinu Ögurvík og
hafði gegnt þar sfjómarformennsku
og mikið rétt, það hljóp á snærið,
bankastjórinn hafði ekki gengið skil-
merkilega frá sínum málum.
Dómurinn féll í fjölmiðlum lands-
ins og þeir félagar ÓÍafur Ragnar
og Jón Baldvin kváðu upp hæsta-
réttardóma í málum bankastjórans
á flakki sínu á rauðu ljósi, hann var
orðinn stórbrotamaður við bankalög-
in, ósannindamaður og það hlaut að
koma að því að svona bófí yrði rek-
inn með skömm ef ekki kæmu til
enn stærri refsingar. Þá hefðu allir
séð það svart á hvítu að ekki borg-
aði sig að reita goðin til reiði.
Það var hins vegar að því er virt-
ist aukaatriði sem enginn fjölmiðill
Glæpur og refsing
Erla Axelsdóttir í FÍM-salnum:
Meðbyr kallar á
auknar kröfiir
í FÍM-salnum við Garðastræti
stendur nú yfir sýning á mál-
verkum Erlu B. Axelsdóttur.
Erla lærði við Myndlistarskól-
ann í Reykjavík, þar sem aðal-
kennari hennar var Hringur
Jóhannesson. Síðan hefiir hún
tekið námskeið við listaskóla
erlendis, meðal annars í New
York. Fyrsta sýning Erlu var í
Ásmundarsal 1983, en síðan hef-
ur nún sýnt í Norræna húsinu,
í Slúnkaríki á ísafirði og á
Kjarvalsstöðum.
„Sýningin núna markar tíma-
mót hjá mér,“ segir Erla í spjalli
sem blaðamaður Morgunblaðsins
átti við hana, „því ég er loksins
að fá vinnustofii utan við heimili
mitt. Því þótt ég vinni alla daga í
fjórar til fimm klukkustundir, þá
er ég með þijár dætur á heimilinu,
sú elsta átján ára, sú yngsta
þriggja ára. Ég get að vísu ekki
kvartað undan þeim, því þær hafa
lært að virða vinnu mína, þótt hún
sé innan veggja heimilisins. En það
er öðravísi að vinna heima."
Erla hóf ekki myndlistamám
fyrr en 1975, er hún gekk með
annað bam sitt. „ Þetta hafði allt-
af blundað í mér,“ segirErla. „Fað-
ir minn var myndlistarmaður.
Hann dó þegar ég var tólf ára og
ég fékk bækur og myndir eftir
hann. Myndlist lá alltaf vel fyrir
mér í skóla, en að skólanámi Ioknu
fór ég skiptinemi til Bandaríkjanna
og fór svo að vinna hjá Menningar-
stofnun Bandaríkjanna. í mynd-
listina fór ég mest að gamni og
vann með náminu til að byija
með, en síðustu árin hef ég ein-
göngu unnið við myndlist. Ég vinn
Erla B. Axelsdóttir
(Morgunblaðið/Sverrir)
mikið og ég finn að smátt og smátt
fer ég að gera meiri kröfur til mín.“
í sambandi við myndefni segir
Erla: „Aðalatriðið er ekki hvað ég
mála, heldur þær tilfinningar sem
vakna, þegar ég horfi á mótívið.
Ég reyni að muna þau hrif sem
ég varð fyrir og koma þeim frá
mér. Einu sinni fannst mér líka
að ég þyrfti að vera tiltölulega fljót
að vinna verkin mín, en nú finnst
mér ekki skipta máli hversu lengi
ég er, því lokaniðurstaðan skiptir
mestu máli. Nú er ég líka farin
að taka eldri verk og endurvinna
þau.
Ég er svo heppin að eiga fjöl-
skyldu sem styður mig í því sem
ég er að vinna og það hefur verið
mér mikil hvatning. Utan hennar
hef ég fengið bæði mikinn og góð-
an meðbyr og ég legg áherslu á
að nýta hann til að halda áfram
að vinna betur; gera meiri kröfur."
jafns við kennara. Nú er kennara-
stéttin, a.m.k. grannskólakennarar
fyrst og fremst kvennastétt og laun
hennar teljast ekki lengur eftirsókn-
arverð til viðmiðunar.
Klausturkröfur
starfsmanns
Þeirrar þróunar gætir nú víða í
Bandaríkjunum og í Evrópu að
metnaðarfullar konur sem vilja
spjara sig í samkeppnisgreinum
karla telja sig ekki geta bæði helgað
sig starfínu og jafnframt eignast
fjölskyldu. Líkt og brautryðjendur
fyrr á öldinni fóma þær kvenhlut-
verki sínu fyrir starfsframa. Vegna
lágra launa og virðingarskorts leita
stúlkur nú frá hefðbundnum umönn-
unarstörfum í önnur störf sem talin
era geyma gull og græna skóga.
En hver á að sinna þessum mikil-
vægu störfum í framtíðinni? Mörg
þeirra era forsenda þess að þjóðin
sjái sér farborða og haldi mennsku
sinni. Karlar hafa almennt tregðast
við að taka sinn hlut þessara starfa
inn á heimilunum. Er líklegt að þeir
verði viljugir til að hlaupa í skarðið
á vinnumarkaðnum?
Höfundur er þingmaður Kvennn■
listans fyrir Reykjavík.
Hrafnkell A. Jónsson
„Þetta mál er próf-
steinn á það hvort það
verður glæpur að vera
á annarri skoðun en
*
Olafur Ragnar og hvort
refsingin við þeim glæp
verður mannorðsmiss-
ir.“
hafði áhuga á, hvort Sverrir Her-
mannsson hefði með athæfi sínu
gerst brotlegur í starfí og hefði t.d.
sem bankastjóri veitt því fyrirtæki
sem hann á Iítinn hlut í óeðlilega
fyrirgreiðslu, enda ekkert sem benti
til þess og þess vegna hefði slík at-
hugun ekki leitt til þeirrar niður-
stöðu sem að var stefnt, það er að
segja að reyta mannorðið af banka-
stjóranum.
Aðför hælbíta Ólafs Ragnars
Grímssonar að mannorði Sverris
Hermannssonar er prófsteinn á
hvort valdhroki fjármálaráðherra og
sendla hans getur komið í veg fyrir
að einstaklingur í þjóðfélaginu hafí
aðra skoðun en ráðherra.
Þetta mál er prófsteinn á það
hvort það verður glæpur að vera á
annarri skoðun en Ólafur Ragnar
og hvort refsingin við þeim glæp
verður mannorðsmissir.
Sverrir Hermannsson bankastjóri
er vitaskuld ábyrgur fyrir orðum
sínum og gerðum í sínu starfí og
hefur engra griða beðið þar, en í
því að fá að hafa skoðanir og fá að
tjá þær hvar og hvenær sem honum
þóknast hlýtur að vera réttur sem
honum ber án þess að við liggi
starfs- og mannorðsmissir.
Réttinn til að hafa skoðanir verð-
ur að tryggja. Ef við töpum tjáning-
arfrelsinu í sósíalisma Ólafs Ragnars
Grímssonar þá er stutt í annars kon-
ar harðstjóm.
Höfundur er formaður Verkaiýðs-
félagsins Árvakurs & EskiBrði og
varaþingmaður SjáifstæðisBokks-
ins & Austurlandi.