Morgunblaðið - 19.02.1989, Blaðsíða 24

24 C
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 19. FEBRÚAR 1989
■ ■ ■" ■ ' ■ ■■■ ! . . r-a-t-l-t-; ■ ■ . i-------
LEIKLIST/Hvemig líkabi Bandaríkjamönnum við íslenska
útlagann?
Fjalla-Eyvindur
vestanhafs
Höllu, einkum í seinni hlutanum.
Einn gagnrýnandi telur að með
túlkun sinni á Höllu komist Margar-
et Wycherley í röð fremstu leik-
kvenna í bandarísku leikhúsi.
Kannski var það rétt mat, að
minnsta kosti naut Wycherley þess
álits síðar meir. Arthur Hohl, sem
lék Kára, fær lakari umsögn og
þykir afar kauðslegur elskhugi, en
Edward G. Robinson er sagður veita
fröken Wycherley verðugan mót-
leik. Leikstjóri sýningarinnar var
Frank Conroy. Þýðingin var sú
sama og notuð var í Boston.
Edward G. Robinson hefur hugs-
anlega ekki leikið Arnes mörgum
sinnum vegna þess að í yfirliti yfír
leikárið í bókinni The Best Plays
York og gekk ‘verkið ekki lengi.
Ástæðan? Jú, Fjalla-Eyvindur er
ekki söluverk, að minnsta kosti
ekki á mælikvarða leikhúsanna í
New York, og má leiða að því get-
ur að það hafi verið leikendurnir
spálfir sem kusu að takast á við
hlutverkin. Margaret Wycherley var
auk þess bundin af sýningum á
öðru verki öll kvöld, og The Green-
wich Theater var sömuleiðis upp-
tekið öll kvöld vegna sýninga á
„Near Santa Barbara“, eftir Willard
Mack, sem var vinsælt melódrama.
Einum gagnrýnanda, þeim fræga
Alexander Woollcott, þótti leikritið
Fjalla-Eyvindur vissulega prýtt
mörgum góðum kostum, en sýning-
in hefði mistekist og leikendur eng-
í LEIKSKRÁ Þjóðleikhússins við
nýju uppfærsluna á Fjalla-
Eyvindi er stutt grein sem ber
titilinn „Brot úr sýningasögu".
Þar tók ég saman skrá um sýn-
ingar á verkinu hér heima og
erlendis, allt frá frumuppfærsl-
unni hjá Leikfélagi Reykjavíkur
árið 1911 til uppfærslunnar sem
nú er á fjölum Þjóðleikhússins.
Við undirbúning greinarinnar
leitaði ég víða fanga, en fékk
ekki viðbrögð allra í tæka tíð
fyrir prentun leikskrár. Nú hef
ég fengið nánari upplýsingar og
ljósmyndir frá Bandaríkjunum,
þökk sé Menningarstofiiun
Bandarílqanna, og get þvi fyllt
upp í eyðu í grein minni.
Aeinum stað í greininni stendur
eftirfarandi:
„1917 var Fjalla-Eyvindur fyrst
sýndur í Bandaríkjunum. Að sýn-
ingunni stóð the 47 Theatre Work-
shop, sem var
framsækið leikhús
tengt leiklistar-
deild Harvard-há-
skóla. Sýnt var í
Jordan Hall í Bost-
on. Fyrsta sýning
verksins í New
York fór fram 1.
febrúar 1921 íThe
Greenwich Village Theater og lék
Edward G. Robinson hlutverk
Kára.“
Hér þarf reyndar að leiðrétta eitt
atriði, Edward G. Robinson lék
Ames í sýningunni í New York, en
ekki Kára. En úr því frekari upplýs-
ingar hafa nú borist frá Banda-
ríkjunum um þessar tvær uppfærsl-
ur á Fjalla-Eyvindi er sjálfsagt að
koma þeim á framfæri.
Boston 1917
The 47 Theatre Workshop í Bost-
on var merkilegt háskólaleikhús á
sínum tíma, en leikendur þar voru
flestir nemendur Georges Pierce
Baker í Ieikritun við Harvard. Leik-
ritun var númer 47 á námsskrá
háskólans og dró leikhúsið nafn af
því. Þetta leikhús var óháð mark-
aðslögmálum og gat þar af leiðandi
leyft sér að sýna einungis þau verk
sem höfðuðu til leikendanna, en að
líkindum hafa verkefni verið valin
með það fyrir augum að þau nýtt-
ust við kennslu í leikritun. Þannig
voru flest viðfangsefnin ný leikrit
eftir nemendur Bakers.
Leikárið 1916—17 var sjötta og
síðasta leikár þessa leikhúss og var
Fjalla-Eyvindur næstsíðasta við-
fangsefnið. Ensku þýðinguna gerði
frú Henninge Krohn Schance.
Rachel Butler lék Höllu, James
W.D. Seymour lék Kára, og Roger
N. Bumham lék Ames. Ekki verður
annað séð af bæði leikskrá og ljós-
myndum en sýning þessi hafi verið
unnin með fullri virðingu fyrir við-
fangsefninu. Leikhópurinn naut
ráðgjafar dr. Halldórs Hermanns-
sonar í Comell-háskóla varðandi
„íslenska hætti og búninga“, og
virðast a.m.k. búningamir hafa ver-
ið réttari en í öðrum erlendum upp-
færslum sem myndir hafa borist
af hingað. Þá var höfundurinn,
verkið og sýningin rækilega kynnt
í blöðum borgarinnar, og þess getið
að allur ágóði rynni óskiptur til
sjúkrahúsa Rauða krossins í Banda-
ríhjunum.
1. þáttur. Baðstofan.
2. þáttur. Við réttina.
Fjalla-Eyvindur í Boston 1917.
Það vekur athygli hve búningar eru réttir.
Á baktjald í 2. og 3. þætti er máluð mynd
af íslensku fjalli, en sést sennilega ekki í
prentuninni. Takið eftir flyglinum framan
Edward G. Robinson við sviðið, en Jordan Hall í Boston var fyrst
— lék Ames áður en hann og fremst hljómleikasalur.
varð heimsstjama fyrir
túlkun á bandarískum
stórglæpamönnum.
Er skemmst frá að segja að sýn-
ingin hlaut frábærar viðtökur í
Boston. Umsagnir í blöðum em afar
jákvæðar og fær leikritið sjálft ítar-
lega umfjöllun. Er einkum til þess
tekið hve túlkun hinna ungu leik-
enda hafi verið einlæg og heiðarleg,
og þess getið að áhorfendur hafi
sýnt leiknum mikinn áhuga. Ein-
hver H.T.P. skrifar 15. mars langan
leikdóm þar sem leikritið er skil-
greint og tíundaðir dramatískir
kostir þess. Því miður sést ekki á
mínum póstfaxgögnum í hvaða
blaði þessi dómur birtist, en ég
ætla að það sé blað í Boston. Sýn-
ingarhúsnæðið sjálft, tónleikasalur-
inn Jordan Hall, er talinn eini ókost-
ur sýningarinnar.
New York 1921
Sýningin í New York 1921 hlaut
ekki góða dóma að því frátöldu að
Margaret Wycherley (1884—1956),
sem þá þegar var orðin þekkt leik-
kona í Bandaríkjunum, þótti vinna
mikið þrekvirki með túlkun sinni á
of 1920—21, sem Burns Mantle tók
saman (útg.: 1960), er Henry Her-
bert sagður hafa leikið Arnes; það
kann reyndar að vera villa. Burns
Mantle var gagmýnandi þegar
Fjalla-Eyvindur var sýndur í New
York og hefur þótt nógu mikið til
verksins koma til að nefna það í
þessari bók sinni, en ég hef ekki
rekist á umsögn hans um sýninguna
sjálfa.
Einungis voru haldnar síðdegis-
sýningar á Fjalla-Eyvindi í New
an veginn náð að færa þetta fjar-
læga verk nær áhorfendum. Öðrum
gagnrýnanda, þeim sem hælir frök-
en Wycherley hvað mest, þykir leik-
ritið jafnvel dekkra og óhugnan-
legra en Ödípús konungur eftir
Sófókles, einkum fjórði þáttur, en
á mínum gögnum sést hvorki hver
skrifaði pistilinn né hvar hann birt-
ist. Því miður hef ég ekki Ijósmynd-
ir úr þessari sýningu, en myndimar
með þessari grein eru frá sýning-
unni í Boston 1917.
ÐJRSS/Tekst að eyðafordómunum?
Saxafónar
og listtónlist
ÞAÐ ER liðin sú tið að djass og evrópsk listtónlist séu taldar
andstæður. Sumir kalla þær Samstæður eins og Gunnar Reynir
í formála að samnefiidu tónverki sínu. Stravinski og fleiri evr-
ópsk tónskáld voru að fitla við ragtæm og Gershwin samdi sin-
fónískan djass.
Saxafónkvart-
ettinn franski -
verður vonandi
hvatning fyrir
íslenska
starfsbræður þeirra.
*
Arið 1957 notaði Gunther
Schuller hugtakið Þriðji
straumurinn um tónlist þar sem
evrópsk listtónlist og djass voru
hrærð saman. Að vísu hefur ekki
margt stórvirkið
komið úr þeim
samruna —
helsta verk John
Lewis, tónstjóra
Modem Jazz-
kvartettsins.
Aftur á móti hef-
ur margt úr evr-
óþskri listtónlist
haft heillavænleg áhrif á djassinn
— ekki síst impressjónistamir sem
mótað hafa margt í útsetningum
Billy Strayhoms og Gil Evans og
píanóleik Herbie Hancocks, Chick
Corea, Keith Jarrets og þeirra
vina.
Síðastliðið sunnudagskvöld lék
franskur saxafónkvartett í Gamia
bíói. Hér var hann í boði L’Allian-
ce Francaise og auglýsti að hann
léki bæði klassík og djass. Að vísu
lék hann engan alvörudjass, en
verk samin í djassanda og oft
krydduð húmor og stráksskap.
Stundum minntu verkin á Paul
Whiteman-bandið þar sem
Frankie Tmmbauer blés í c-
melody saxinn — þar var Gersh-
win líka innanbúðar á stundum
að ógleymdum djassmeistaranum
Bix Beiderbeck.
Saxafónninn hefur lítið verið
notaður í evrópskri listtónlist en
því meira í djassi. Djassmenn tóku
hljóðfærinu tveimur höndum og
brátt leysti það klarinettið af
hólmi er dixfland vék fýrri svíngi.
Saxafónninn bjó bæði yfir létt-
leika klarinettsins og tjáningar-
dýpt trompetsins. Með saxafónin-
um var hægt að túlka allar mann-
legar tilfinningar.
Þeir félagar í franska kvartett-
inum em af franska skólanum,og
ekki með fallegan tón á djassmæ-
likvarða, utan stjómandinn, Je-
an-Yves Fourmeau sópranisti.
Mýktin í tónblæ hans minnti
stundum á Wayne Shorter. Altist-
inn Leman með klassíska franska
tóninn sem Benny Carter tók sér
til fyrirmyndar, tenóristinn Dem-
arle með tenórtón sem minnti
helst á Hawkins ungan í Fletcher
Henderson-bandinu, áður en hann
skóp hinn ódauðlega mjúka tit-
urstíl sinn og barýtonistinn Batte-
uau með málmkenndan tón eins
og Camey og jafnmikið þol í
blæstrinum.
Kærkomin heimsókn sem alltof
fáir nutu, enda rafmagnslaust í
Reykjavík fram að tónleikum.
Vonandi em menn á borð við þá
fjórmenninga þess megnugir að
eyða fordómum gagnvart saxa-
fóninum, en ég efa ekki að þeir
blunda víða enn.
Djassmenn hafa á síðari ámm
stofnað saxafónkvartetta — eftir
að heilagleiki hrynsveitarinnar
var fyrir bí og menn komist að
því að blásarar gátu sveiflað án
hennar. Frægastur og bestur
þeirra er World Saxophone-kvart-
ettinn sem Arthur Blythe, David
Murray, Oliver Lake, og Hamiette
Bulliett skipa, en einnig á Norð-
urlöndum em frambærilegir saxa-
fónkvartettar eins og Lille Fröen
í Noregi. Heyra mátti á nokkmm
saxafónleikurum íslenskum er
hlustuðu á Frakkana að lengi
hafi sá draumur blundað með
þeim að stofna slíkan kvartett og
vonandi að tími gefist frá brauð-
stritinu og hugmyndin þurfi ekki
að bíða ellilaunanna.
Þess má að lokum geta að hinn
ágætasti saxafónleikari mun
blása í Heita pottinum í Duushúsi
í kvöld; Stefán Stefánsson sem
blæs í sópran, altó, tenór og barý-
ton hið minnsta. Svo verða trúlega
fleiri gestir þar, en gestgjafi er
Egill B. Hreinsson píanisti sem
leikur með Maarten Van der Falk
trommara og Tómasi R. Einars-
syni bassaleikara.
eftir Vernharó
Linnet