Morgunblaðið - 21.05.1989, Side 12

12 C
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
SUNNUDAGURJL1. MAÍ 1989
H AGFRÆÐI/Ffo leiö til veröbólgu?
Kjarasamningar
ogkaupmáttur
Þungamiðju efiiahagsstefiiu
ríkisstjórna á Islandi er ekki að
fínna í Qárlögum, þjóðhagsáætl-
un eða stjórnarsáttmálum. Hún
mótast og markast í samningum
við aðila vinnumarkaðarins. Þar
eru lykilstærðir efiiahagslífsins
ákveðnar. I samningum við opin-
bera starfemenn er nánast verið
að semja um annað tveggja;
stefiiuna í skattamálum eða er-
lendar lántökur. I samningum á
almenna vinnumarkaðinum eru
stefiian í gengismálum og hraði
verðbólgunnar ákveðin. I þeim
samningum sem nú hafa verið
gerðir er kaupmáttur launa af-
gangsstærð og hefur vart verið
minnst á hann.
að er ekkert til skiptanna".
„Ekkert svigrúm til launa-
hækkana“. Oftsinnis þegar lagt
hefur verið til kjarabaráttu hafa
kveðjur sem þessar kveðið við. Sjáv-
arútvegsráðherra
hefur verið ólatur
við að minna á
þetta. Þetta viður-
kenna margir for-
ystumenn laun-
þega, það er hins
eftir Sigurð vegar nýjung.
Snævarr Engu að síður er
nú samið um 10%
hækkun launa á tímabilinu frá apríl
til ársloka. Ljóst er hins vegar að
sú skerðing kaupmáttar, sem átti
sér stað á fyrstu 3 mánuðum þessa
árs, verður ekki bætt með þessum
samningum. í þjóðhagsáætlun
ríkisstjórnarinnar var gert ráð fyrir
að kaupmáttur launa myndi lækka
um 5-6% og kaupmáttur ráðstöfun-
artekna myndi lækka enn meira.
Nú er útlit fyrir að kaupmáttur
launa verði e.t.v. 6-7% lægri á þessu
ári en í fyrra. í besta lagi (þ.e. ef
ekki kemur til frekari gengisfell-
inga) yrði kaupmáttur það sem eft-
ir er ársins nokkru lægri en hann
hefur verið á undanförnum 3 mán-
uðum. Nýgerðir kjarasamningar
eru því samningar um verðbólgu
og ekkert annað. Þetta eru ekki
ný sannindi, hvorki um þessa kjara-
samninga né fyrri samninga í svip-
uðu efnahagsástandi. Á móti þessu
má tefla að þeir kjarasamningar
sem nú hafa verið gerðir fela í sér
mun meiri hækkun til hinna lægst-
launuðu. Þannig hækka lágmarks-
laun um 15-17% og dagvinnulaun
hækka nokkru meira en eftirvinnu-
laun, þar sem orlofsuppbót og
hækkun desemberuppbótar reikn-
ast ekki inn í eftirvinnuna. Það
hefur áður verið samið um meiri
hækkun til handa hinum lægst
launuðu, en staðreyndin er, að þær
hækkanir hafa einatt gengið einnig
til þeirra sem betur mega sín.
Árið 1988 var viðburðarríkt á
sviði kjaramála eins og í svo mörgu
öðru. Eftir miklar fæðingarhríðir
fæddist endanlega kjarasamningur
á almenna markaðinum og fæðing-
arvottorð var gefið út á Akureyri í
marslok. í maí greip ríkisstjórnin
til allharðra aðgerða, sem fólu í sér
lækkun á gengi krónunnar og lög-
bindingu launa þeirra launþega-
sambanda sem ekki höfðu gengið
frá kjarasamningum til áramóta.
Jafnframt þessu voru verkföll bönn-
uð á sama tíma. Alþýðusamband
íslands (ASÍ) mótmælti þessum
aðgerðum og vísaði þeim til úr-
skurðar Alþjóðavinnumálasam-
bandsins (ILO) í Genf, en kæra
þeirra var þar léttvæg fundin. Til
mun harðari aðgerða var hins vegar
gripið sl. haust. í þeim fólst, að í
stað samningsbundinna launa-
hækkanna, sem taka áttu gildi á
tímabiiinu 1. september til loka
febrúar, skyldu laun hækka um
1,25% þann 15. febrúar. Hér var
um að ræða „kjararán" upp á 4%.
Á móti þessu var sett á allhörð
verðstöðvun. Athyglisvert er að
skoða hvernig kaupmætti launa
famaðist á meðan verðstöðvun og
kaupfrysting voru í gildi. Verðlag
hækkaði hins vegar um 0,7%
síðustu 3 mánuði ársins. í Ágripi
úr þjóðarbúskapnum, sem Þjóð-
hagsstofnun gaf út í júlí í fyrra,
var gert ráð fyrir að verðlag myndi
hækka um 5% síðustu 3 mánuði
ársins, en þá var gert ráð fyrir, að
laun myndu hækka samkvæmt
kjarasamningum. í þessu felst, að
kaupmáttur síðustu 3 mánuði ársins
var hærri en gert var ráð fyrir ,
þrátt fyrir að tekið væri fyrir launa-
hækkanir. Verðstöðvun er auðvitað
engin lausn til frambúðar, og má
minna á að verðstöðvun var í gildi
á íslandi frá júní 1970 til maí 1983.
Ríkisstjórninni var svo umhugað að
koma fram skattahækkunum sínum
og gengisfellingum, að hún
sprengdi eigin verðstöðvun. Af
þessu leiddi að verðlag á fyrstu 3
mánuðum ársins hækkaði verðlag
um 6% og kaupmáttur launa rým-
aði því um tæplega 5%.
Forsvarsmenn launþega halda
því fram að með hækkun launa sé
komið í veg fyrir frekara „hrap
kaupmáttar". Þetta er hæpið, þar
sem umsamdar launahækkanir
munu að fullu leiða til hækkunar
verðlags. Niðurstaða hugleiðing-
anna hér að ofan um nýafstaðið
kaupfrystingar- og verðstöðvun-
artimabil, bendir til að launahækk-
un sé engan veginn einhlít aðferð
til að halda uppi kaupmætti.
Verðbólgan er óskynsamleg frá
sjónarmiði einstaklingsins. En
hvers vegna taka þá samtök skyn-
samra einstaklinga sig til um að
hella olíu á eld verðbólgunnar eins
og gert hefur verið hvað eftir annað
á undanförnum áratugum? Laun
hafa hækkað um 2.300% frá þvi
1979, en kaupmáttur launa hefur
hækkað um tæp 10%, þar sem verð-
lag hefur hækkað á sama tíma um
2.600%. Staðreyndin er sú, að verð-
bólga er aðferð til að laga útgjöld
þjóðar að tekjum hennar. Það kann
raunar að vera svo að sé til skemmri
tíma litið er verðbólga ekki óskyn-
samleg leið að því markmiði, ekki
síst þegar ekki er samkomulag um
aðrar aðferðir. Verðbólgan er til-
tölulega ópersónulegur sáttasemj-
ari. Gallinn er hins vegar sá, þegar
KAPLAKRIKAVÖLLUR H
idag,sunnudag
kl. 14.00
úo
OQ,
Utvegsbanki Islands hf
íslandsmót
ÚTStN 1 deild
Feróasknfstofan i Ttsýn hf. m 11
Gervigrasvöllurinn i dag kl. 17.00
til lengri tíma er litið, að verðbólgan
rýrir framleiðslu og tekjur þjóð-
félagsins og breytir tekjuskipting-
unni á tilviljunarkenndan hátt.
Síðan vísitölubinding Iauna var
afnumin, hefur kjarabaráttan
breyst. Markmiðið er ekki lengur
kaupmátturinn, heldur hitt að halda
í við laun „viðmiðunarhópanna", og
gera helst aðeins betur. Það félag
sem ríður á vaðið með gerð kjara-
samnings, hættir á að samningar
þess verðir n.k. lágmarksviðmiðun
við gerð kjarasamninga annarra
félaga. í fjölmörgum kjarasamning-
um sem gerðir voru í fyrra voru
þannig ákvæði um að „semji önnur
launþegafélög betur komi til endur-
skoður.ar". Þannig virðist samning-
ur Bandalags starfsmanna ríkisins
(BSRB) hafa þetta hlutverk í yfir-
standandi kjarasamningalotu. Fé-
lag háskólakennara hefur notað
samning Bandalags starfsmanna
ríkisins eins og í höfrungahlaupi
og hoppað allhátt yfir, með listileg-
um dulbúningi launahækkana í
vísindasjóði, auk þess sem samning-
ur þeirra kveður á um prósentu-
hækkun í stað fastrar krónutölu-
hækkunar. Það er ekki síst þetta
höfrungahlaup sem er ástæða þess
að hækkun launa hefur verið svo
mikil og hækkun kaupmáttar svo
rýr.
SÁLARFRÆÐI///vemig er best ab
lcera aflífinu?
Skóli
reynslunnar
ÞESS minnist ég að fyrr á árum
var i nokkurri tísku að agnúast út
í skóla og skólalærdóm. Var ein-
att vitnað í Stephan G. sem orti
um „andleg ígulker ótal skóla-
bóka“. Skólalærdómi var stillt
andspænis svonefiidum „skóla
lífeins" eða „skóla reynslunnar".
Fór ekki á milli mála að síðar-
nefiidi skólinn taldist mun betri
menntastofnun. Raunar gleymdist
jafiian að geta þess að þeir sem
gengu í „skóla bókanna" komust
ekki hjá því tremur en aðrir að
ganga í skólann líka.
En hví skyldi ég vera að rifja
þessa gömlu umræðu upp sem
löngu er úrelt orðin eftir að menn
uppgötvuðu að bóknámi verður hæg-
lega smurt í askana og hægt er að
verða feitur af?
Ástæðan er ein-
faldlega sú að mig
langar að minnast
lítillega á þennan
fræga „skóla
reynslunnar". Sagt
er að reynslan sé
besti kennarinn.
Gert er ráð fyrir
því að sá sem margt hefur reynt og
lengi lifað verði af því vitrari og
meiri maður. Satt er það að
lífsreynsla gefur tækifæri, en það fer
þó að atvikum hvemig þau tækifæri
nýtast. „Skóli reynslunnar" er ekkert
frábrugðinn öðrum skólum í því að
það er að mestu undir nemandanum
komið hvernig námið gengur. Vill
hann læra? Hefur hann hæfileika?
Beitir hann réttum aðferðum? Og um
reynsluskólann gildir það sama og
hinn að þar er hægt að sitja von úr
viti án þess að læra nokkurn skapað-
an hlut. Við þekkjum heimska og
vitra öldunga sem verið hafa sessu-
nautar í þessum sama skóla langa
ævi.
í þessu samhengi hlýtur þá sú
spurning að verða efst í huga hvern-
ig best sé að mæta eða taka við
„reynslunni" til þess að hún verði
lærdómsrík og geri mann að meiri
og vitrari manni. Við þeirri spurningu
er vitaskuld ekki einhlítt svar, svo
mjög sem mannleg reynsla er mis-
munandi og margvísleg. Ég er þess
heldur ekki umkominn að ympra á
öðru en nokkrum fáeinum fátækleg-
um ábendingum. Ég vona 'að lesend-
ur jnjóni við um leið og þeir lesa.
I orðinu reynsla felst að um eitt-
hvað það sé að ræða sem reynir á
manninn, líkast til helst andlegt þrek
hans, skapstyrk og e.t.v. fleiri eigin-
leika. Öll slík reynsla er samkvæmt
því erfið, oft sársaukafull, jafnvel
mjög svo. Manni koma strax í hug
atvik þar sem næstum ofurmannlegt
þrek og sálarstyrk virðist þurfa til
þess að láta ekki bugast.
Mikilvægt er að mínu viti að geta
tiltölulega fljótt skoðað hvað eru
óumflýjanlegar staðreyndir og hvað
er á valdi manns sjálfs að breyta.
Óumflýjanlegum staðreyndum verð-
ur maður að reyna að taka. „Það sem
verður að vera viljugur skal hver
bera“, var eitt sinn sagt. Afstaða
manna skiptir hér mestu máli: reyna
að losa sig við beiskju, gremju og
eftirsjá, en horfa heldur fram á veg.
Stefna síðan einarðlega að því að
breyta því sem hægt er að breyta.
Þá hygg ég einnig mikilvægt að
loka sér ekki yfir sárri og þung- .
bærri reynslu, grúfa sig yfir hana,
flýja hana eða afneita henni. Ekki
er þar með sagt að alltaf sé æskilegt
að tala einhver ósköp við aðra, þó
að oft geti málin skýrst við það að
heyra sjálfan sig hugsa upphátt. En
hvern hátt sem við höfum á þurfum
við að geta skoðað málin af fullu og
hreinskilnu raunsæi. Við það náum
við betra valdi yfir aðstæðum, hugur
okkar opnast og víkkar.
í þriðja lagi þurfum vð að temja
okkur þessa afstöðu og sitthvað ann-
að henni skylt snemma á ævinni, svo
að það verði okkur smám saman
eðlilegur lífsmáti að taka því sem
að höndum ber með yfirvegun, æðru-
leysi, raunsæi, vissri auðmýkt gagn-
vart fallvaltleika lífsins og umfram
allt opnum, næmum og vakandi
huga. Takist það að einhveiju leyti
kann svo að fara að við verðum að
lokum eitthvað meiri og vitrari, e.t.v.
svo sterk að við eigum eitthvað „af-
gangs" að gefa öðrum, þegar þeir
þurfa mest á að halda. Fari svo vel
getum við kannski vogað okkur að
segja að við höfum ekki alveg til
einskis setið á bekk í þessum ein-
kennilega skóla, þar sem engum
auðnast raunar að verða fullnuma.