Morgunblaðið - 21.05.1989, Blaðsíða 28

28 C
MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 21. MAÍ 1989
+
Jens E. Jóhanns-
son Sælingsdal
Fæddur 10. febrúar 1904
Dáinn2. apríl 1989
Bærinn Sælingsdalur í Dölum
liggur í samnefndum dal, sunnan
Sælingsdalsheiðar, sem er stuttur
fjallshryggur, er aðskilur
Hvammssveit að sunnan, en
Hvammsdal og Staðarhólsdal í
Saurbæ að norðan. Fyrr á öldum
og allt frá upphafi byggðar var
Sælingsdalsheiði ij'ölfarin leið.
Segir frá henni bæði í Laxdælu
og Sturlungu, enda eru þarna
kunnar söguslóðir fomsagnanna.
Vorið 1931 flytja tveir bræður
í Sælingsdal, þeir Ólafur og Elís
Jóhannssynir. Foreldrar þeirra
voru þau Halldóra Ólafsdóttir,
Brandssonar á Vatni og Jóhann
B. hreppsstjóri á Mjóabóli og á
Hlíðarenda í Haukadal. Árið 1935
flytur Ólafur frá Sælingsdal en
Elís bróðir hans tekur við jörð-
inni. Það sama ár, 13. júní 1935
gekk Elís að eiga frænku sína,
Guðrúnu Valfríði Oddsdóttur. Um
sama leyti flytja tengdaforeldrar
hans í Sælingsdal, þau Oddur
(Jensson og Valfríður Ólafsdóttir
og voru þar við búskap til ársins
1955 er þau fluttu suður í Kópa-
vog.
Elís ólst upp í Haukadalnum
hjá foreldrum sínum. Snemma
vandist hann allri algengri vinnu
til sveita. Ungur að árum fór hann
í vinnumennsku að Skarði, fremsta
bænum í dalnum. Þar féll honum
vel á allan hátt og þótti gott að
ræða um þau ár síðar á ævinni.
Þau Guðrún og Elís eignuðust
oalls 16 böm. Af þeim hafa tvö
látist, en 14 eru á lífi.
Eru þau þessi: Elínborg Ósk.
M. Kristinn Antonsson. Búa í
Ytri-Njarðvík. Eiga 5 böm. Unn-
ur. Býr í Kópavogi. á 4 uppkomn-
ar dætur. Ástvaldur. M. Guðrún
Aðalsteinsdóttir. Búa á Hofakri í
PHILCO
W 393 ÞVOTTAVÉLIN
NÚNA
Á MJÖG GÓÐU VERÐI
Hvammssveit. Eiga 3 uppkomin
böm. Halldóra Valfríður. M. Ás-
mundur Uni Guðmundsson. Eru
búsett á Akranesi. Eiga 5 böm
uppkomin. Jóhann Oddur. M.
Ragnheiður Hulda Jónsdóttir. Búa
á Skerðingsstöðum í Hvamms-
sveit. Eiga 6 böm, þar af 5 upp-
komin. Gyða. Ólst upp sem kjör-
dóttir hjá föðurbróður sínum í
Búðardal, Þorsteini Jóhannssyni
og konu hans Guðríði Guðbrands-
dóttur. M. Guðmundur Bjamason.
Eiga 3 börn. Búa í Kópavogi. Fan-
ney. M. Jónas Ingimundarson.
Eiga 3 böm. Búsett í Keflavík.
Guðborg. M. Gunnþór Eiríksson.
Eiga 3 böm. Búsett í Keflavík.
Jens. M. María Kristín Bjöms-
dóttir. Búa í Garðinum. Eiga 3
böm, en Jens átti dreng áður með
Helgu Ingvarsdóttur. Bjartmann.
Óg. Dvelur í heimasveit. Guð-
mundur. M. Kolbrún B. Svein-
bjömsdóttir. Eiga 1 bam, en Kol-
brún átti 1 dóttur áður. Búa í
Sælingsdal. Ólafur Sævar. M. Jóna
Kristinsdóttir. Þau skildu. Eiga 2
dætur. Ólafur er búsettur í
Keflavík. Erla. M. Guðjón Tyrfíng-
ur ívarsson. Eiga 2 böm. Búsett
í Garðinum. Elís Þröstur. Óg. Er
búsettur í Kópavogi.
Eftir rúmlega hálfrar aldar
kynni af þeim Sælingsdalshjónum
hefur undirritaður margs að minn-
ast. í tíð þeirra hjóna í Sælingsdal
var barist harðri baráttu fyrir
brýnustu þörfum. Bamahópur
Sælingshjóna mun hafa verið
stærstur í sýslunni á sínum tíma.
Að sumu leyti má segja að heim-
ili þeirra og lífshættir hafí fremur
minnt á liðnar aldir en nútímavenj-
ur, svo mjög var öllum kröfum um
lífsþægindi stillt í hóf. En á hinn
bóginn gerðar miskunnarlitlar
kröfur til eigin krafta og atorku.
Eftir að tryggingamar — samhjálp
þjóðfélagsins komu til sögunnar,
léttu þær nokkuð róðurinn, en 8
böm var Guðrún búin að eiga,
áður en hún fékk fæðingarstyrk.
Þrátt fyrir allt þetta var Elís í
Sælingsdal allra manna skilvísast-
ur í öllum viðskiptum og vakti það
eftirtekt margra.
Systkinahópurinn frá Sælings-
dal er óvenjustór eftir því sem nú
gerist. Það er frásagnavert að
þessi hópur er reglusamur og hóf-
semi á tóbak og áfengi er ein-
kenni hans.
Guðrún, ekkja Elísar dvelur nú
hjá Erlu dóttur sinni suður í Garði,
en einmitt þar áttu þau Sælings-
dalshjón gott athvarf síðustu miss-
erin.
Jarðarför Elísar fór fram að
Hvammi í Hvammssveit 8. þ.m.
að viðstöddu fjölmenni. Kraftar
haris voru fyrir nokkrum ámm
þrotnir og heilsa og líf hvíldi á
veikum þræði. Síðustu vikurnar
átti hann í erfíðum veikindum á
sjúkrahúsi. Þá kom í ljós eins og
svo oft áður hversu Elís átti traust-
an og góðan lífsförunaut þar sem
Guðrún er.
Sveitin hans, Hvammssveitin
þakkar honum samfylgdina og bið-
ur honum allrar blessunar á nýrri
vegferð.
Einar Kristjánsson
Mér er ljúft að minnast með
nokkrum orðum frænda míns Jens
Elísar Jóhannssonar, fyrrverandi
bónda í Sælingsdal í Dalasýslu,
en hann andaðist 2. apríl síðastlið-
inn eftir langvarandi vanheilsu.
Ég tel æviferil Jens Elísar mjög
merkan, ekki vegna veraldar ríki-
dóms hans, eða fyrir það að hann
hafi starfað mikið í stjórnsýslu
sveitarmála, heldur vegna þess
hve giftusamlega honum tókst að
fæða og klæða stóra bamahópinn
sinn, án aðstoðar eða hjálpar utan-
aðkomandi handa. Jens Elís bjó
þó á einni harðbýlustu bújörð í
Dölum, þar sem sól sést ekki nema
hluta úr árinu og mikil fannakista
og hagleysi er á vetmm. Afkomu
heimilisins ber líka að þakka eigin-
konu hans og farsælu hjónabandi.
Jens Elís, eða Elli, eins og hann
var oftast kallaður, fæddist í
Haukadalnum, að líkindum á
Smyrlhóli, 10. febrúar 1904. Faðir
hans var Jóhann Benedikt Jens-
son, hreppstjóri, sonur Jens Niku-
lássonar bónda að Harastöðum á
Fellsströnd og konu hans Elísabet-
ar Jónsdóttur, sem ættuð var frá
Hellu.
Móðir Ella var Halldóra dóttir
Ólafs Brandssonar bónda að Vatni
í Haukadal og víðar og Katrínar
Jónsdóttur konu hans sem ættuð
Aslaug Jónsdótt■
ir - Minning
• Þvottakerfi við allra hæfi, þar af
eitt sérstaklega fyrir ull
• 1000snúningavinda
• Sjálfstæður hitastillir
• Kaldskolun
• Hleðsla: 5 kg (af þurrum þvotti)
• Sparnaðarrofi
• Tekur inn bæði heitt og kalt vatn
• Ryðfrítt stál á ytri og innri belg
• H:85, B:59.5, D:55cm.
Verð kr. 49.880.-
47400
TrJr st9r-
Heimilistæki hf =
tglunm •
l:M1S20 MSSB
ÍifOM/u/cptm sn
Fædd 13. júlí 1902
Dáin 13. mars 1989
Áslaug vinkona mín hefur
kvatt, löngum starfsdegi er lokið
og hvíldin því kærkomin. Hljóðlega
kvaddi hún jarðsviðið, rétt eins og
hún hafði umgengist það.
Áslaug andaðist eftir stutta
legu á Dvalarheimili aldraðra,
Hrafnistu, Hafnarfírði. En þar átti
hún heimili síðustu fjögur árin.
Hún var mjög þakklát því góða
fólki, sem annaðist hana þar, eins
og hún orðaði það. Það var ein-
mitt þakklætið, góðvildin og um-
hyggjan fyrlr öðrum, sem mér
fannst einkenna hana.
Ég kynntist Áslaugu fyrir
nokkrum árum, er frænka min
varð tengdadóttir hennar og varð
sú kynning æ traustari með árun-
um. Stundum leit ég inn til hennar
á Háaleitisbraut, en þar bjó hún
í allmörg ár. Þó kaffisopinn yljaði
á köldum vetrardegi þá var það
þó persónan sjálf sem var svo
gaman að eiga samneyti við. Allt-
af voru myndarlegar veitingar á
borð bomar, enda var hún mynd-
arhúsmóðir sem veitti af rausn því
gestrisnin var mikil. Alltaf var hún
snyrtileg og heimili hennar sýndi
það svo sannarlega. Áslaug var
nett og fínleg kona, það var viss
reisn yfír henni, sem hélst til
hinsta aags.
Ég mun stikla á stóru um ætt
hennar, aðrir hafa gert því góð
skil áður. Hún fæddist á Stokks-
eyri, elsta bam hjónanna Jóhönnu
var frá Stóra-Galtardal á Fells-
strönd. Halldóra var ein af tíu
dætmm þeirra hjóna, Ólafs og
Katrínar, sem mikill ættbálkur er
kominn út af víðs vegar um land.
Einnig átti Halldóra tvo bræður.
Jóhann og Halldóra, foreldrar
Ella, hófu búskap að Smyrlhóli í
Haukadal og bjuggu þar í sveit á
nokkmm bæjum, eins og títt var
með hjón sem sjálf áttu ekki jarð-
næði. Lengst af bjuggu þau á
Mjóabóli, eða þar til þau byggðu
sér lítinn bæ í landi Ytri-Þorsteins-
staða sem þau nefndu Hlíðarenda,
en þá vom flest systkini Ella farin
að heiman. Jens Élís var næstelst-
ur átta barna Jóhanns og Halld-
óm. Hann bar nöfn föðurforeldra
sinna, Jens og Elísabetar.
Frá því ég var barn man ég
eftir uppstilltri mynd í stofunni
heima af foreldmm Ella, með hann
og Kristján elsta bróður hans í
fanginu. Jón eldri í Ljárskógum
hafði tekið myndina. Móðir mín
Ingibjörg Sigríður og Jóhann faðir
Ella vom systkini og mikill og
kærleiksríkur samgangur á milli
heimila þeirra. Móðir mín hafði
miklar mætur á Ella enda heilsuð-
ust þau og kvöddust með eftir-
minnilegum innileik, þegar fund-
um þeirra bar saman.
Jens Elís var fyrst húsmaður í
Sælingsdal hjá Ólafí bróður sínum,
sem síðar varð bóndi á Skarfsstöð-
um í sömu sveit, en tók svo jörð-
ina á leigu og gerðist bóndi þar.
Mig minnir að Sælingsdalur hafi
þá verið kirkjueign ogtíð ábúenda-
skipti eins og gekk og gerðist með
kirkjujarðir, sem flestar vom
rytjukot, með þýfð tún og léleg
húsakynni.
Fljótlega eftir að Elli hóf búskap
í Sælingsdal réðist til hans ung
stúlka, frændkona hans, Valfríður
Guðrún Oddsdóttir frá Hvarfsdal
á Skarðsströnd. Elli og Guðrún
vom systra- og bræðrabörn í báð-
ar ættir. Oddur Bergsveinn Jens-
son faðir Guðrúnar var bróðir Jó-
hanns föður Ella og Valfríður Ól-
afsdóttir, sem var seinni kona
Odds, móðir Guðrúnar var systir
Halldóm móður Ella.
Fljótlega eftir að Guðrún réðist
til bústarfa hjá Ella felldu þau
hugi saman og gengu í hjónaband.
Á fyrstu búskaparámm þeirra
kom ég til þeirra í heimsókn með
móður minni. Þau bjuggu þá í
gamla hrörlega Sælingsdalsbæn-
um og höfðu þá eignast tvær elstu
dætumar, Ósk og Unni. Miklar
jarðarbætur höfðu verið unnar og
skurðir grafnir til undirbúnings
meiri ræktun. Mér er minnisstætt
hið góða og hlýja andrúmsloft sem
ríkti í gömlu baðstofunni, þótt
ekki væm þar ríkmannleg hús-
gögn.
Bömin fæddust eitt af öðm og
urðu alls sextán, svo að unga kon-
an hafði í mörg horn að líta og
faðirinn hafði í nógu að snúast við
jarðabætur og byggingar. Af börn-
um sínum misstu þau tvö, stálpað-
an dreng af slysfömm og eitt barn
við fæðingu.
Þegar fjölgaði í bamahópnum
var nauðsynlegt að auka húsa-
kynnin. Gripu þau þá til þeirra
ráða, Jens Elís og Guðrún, að
panta sér hús í Húsasmiðjunni, en
þá var frændi þeirra, Snorri Hall-
dórsson, nýbúinn að stofna það
fyrirtæki og framleiddi eininga-
hús. Hann flutti hús vestur til
þeirra og reisti upp á fáum dögum
og gerði íbúðarhæft.
Foreldrar Guðrúnar, Oddur og
Valfríður, fluttu fljótlega búferlum
að Sælingsdal til Guðrúnar og
Ella og bjuggu þar í húsmennsku
til ársins 1954, eða þar til þau
fluttust til Kópavogs og settust
að hjá Katrínu dóttur sinni og
hennar manni Grími Runólfssyni
frá Húsavík á Ströndum.
Oft hefur verið mannmargt í
Sælingsdal á búskaparámm þeirra
þar, Jens Elísar og Guðrúnar, en
þau létu engan bilbug á sér finna
þótt hver vinnudagur væri langur
og strangur. En þegar heilsan fór
að bila hjá Ella urðu þau að bregða
búi og Guðmundur sonur þeirra
tók við búskapnum. Þau fluttust
þá fljótlega, að mestu, suður í
Garð til dóttur sinnar Erlu, sem
þar býr með manni sínum Guðjóni
Ivarssyni. Hjá þeim hjónum hafa
þau átt kærleiksríka daga og get-
að búið út af fyrir sig, þar sem
Guðrún hefur eldað fyrir Élla sinn
og hjúkrað honum þegar hann
hefur verið heima, en ekki þurft
að dvelja á sjúkrahúsi.
Jens Elís og Guðrún eiga fjölda
marga afkomendur, atorkumikið
fólk og bjargálna, sem kemur sér
vel áfram í lífinu. Flest af því
heldur tryggð við harðbýla dalinn
sinn, Sælingsdal, heimsækir dal-
inn á sumrin með tjöld og vistir
og hefur reist sér þar sumarhús.
Þrír af þeim fáu bændum sem
eftir erú í Hvammssveit eru synir
Ella og Guðrúnar, en önnur börn
þeirra eru búsett víða, en flest af
þeim hafa leitað sér fanga suður
með sjó eins og kallað er.
Jens Elís Jóhannsson var jarð-
settur 8. apríl í Hvammi í
Hvammssveit að viðstöddum
Qölda ættmenna og vina. Eftir
jarðarförina var öllum viðstöddum
boðið, að gömlum sveitasið, í
Laugaskóla, þar sem fjölskylda
hans bauð upp á veitingar, sem
bomar voru fram af miklum
rausnarskap.
Nú hvílir Jens Elís, lúinn og
lífsreyndur maður, í helgri ró í
dalnum hennar Auðar djúpúðgu,
fyrstu kristnu landnámskonunnar.
Megi hann hvíla í Guðs friði,
með virðingu og þakklæd frá
samtíðarfólkinu.
Jensína Halldórsdóttir
Jónsdóttur og Guðjóns Jónssonar.
Tvær eldri hálfsystur átti hún sem
báðar eru látnar. Áslaug fluttist
til Reykjavíkur árið 1923. Vann
þá við heimilisstörf á ýmsum stöð-
um. Hún giftist árið 1931 Oddi
Halldórssyni, hinum mesta öð-
lingsmanni. Mann sinn missti Ás-
laug árið 1965. Þau eignuðust
þrjá syni; Halldór Gísla skipstjóra,
er lést í mars 1987 eftir stranga
sjúkdómslegu aðeins 53 ára, Guð-
jón kaupmann, kvæntan Gíslínu
Kristjánsdóttur, og Bjama vegg-
fóðrarameistara kvæntan Elsu
Björgu Friðjónsdóttur fóstru.
Eftir andlát Gísla veit ég að
Áslaug átti um sárt að binda. En
hún bar harm sinn í hljóði. Og
eftirlifandi synir og tengdadætur
gerðu allt til að létta henni byrð-
ina. Áslaug bar mikla umhyggju
fyrir börnum sínum og öllu sínu
fólki og nú sakna litlu sonardæ-
turnar hennar sárt. En hún átti
sex barnabörn og eitt langömmu-
barn.
Ég vil að lokum með þessum
síðbúnu kveðjuorðum þakka Ás-
laugu allar góðu stundimar og
elskusemi við mig og mína. Að-
standendum sendi ég samúðar-
kveðjur. Guð blessi minningu
góðrar konu.
Elín S. Kristinsdóttir