Morgunblaðið - 05.07.1989, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5’ JULI 1989
27
Mest er um vert að
vera sinn eigin herra
- segir Emil Magnússon sem er hættur
verslunarrekstri í Grundarfirði eftir 36 ár
Grundarfirði.
„MEST er ura vert að vera sinn eiginn húsbóndi," segir Emil Magn-
ússon sera rekið hefur verslun á Grundaríírði í 36 ár. „Það gefur
baráttunni tilgang því ekki er hægt að eiga og reka verslun án
þess að leggja sig allan fram. Það eru fáar stéttir sem eiga jafhlang-
an og samfelldan vinnudag og kaupmenn." Svo farast Emil orð eft-
ir að hafa rekið verslun á landsbyggðinni í tæp 40 ár, fyrst á Þórs-
höfn í 3 ár en síðan á Grundarfirði. En nú er Emil búinn að selja
Grund. Sjón hans hefiir hrakað mjög og bati ekki fyrirsjáanlegur.
Auk þess er hann hættur að vera fréttaritari Morgunblaðsins af
sömu ástæðu eftir að hafa starfað fyrir Morgunblaðið í rúm 40 ár.
Dreymdi um að
verða skipstjóri
Ágústa Árnadóttir og Emil Magnússon.
Emil er Reyðfirðingur að ætt og
uppruna og kona hans, Ágústa
Árnadóttir, er Vestmanneyingur.
Hvað varð til þess að þau hjón
lögðu fyrir sig verslunarrekstur,
fyrst á Þórshöfn, en síðan um langt
árabil á Grundarfirði?
„Sem ungur drengur 16—18 ára
átti ég mér draum um að verða
skipstjóri. Mér eru minnisstæð
áhrif kvæðis Egils Skalla-Gríms-
sonar á mig:
Það mælti mín móðir
að mér skyldi kaupa
fley og fagrar árar . . .
Ég uppgötvaði hins vegar þegar
ég fór til sjós að heilsan var ekki
sterk og að þessi draumur gæti
ekki ræst. Á þessum árum dó móð-
ir mín sem hafði í för með sér
ákveðið rót. Góður fjölskylduvinur
bauðst til að létta undir með mér
ef ég færi í verslunarskóla og það
varð úr að ég fór suður til náms.
Á fyrsta árinu fékk ég berkla og
missti um mánuð úr náminu meðan
ég dvaldi á Landspítalanum. Þenn-
an fyrsta vetur var ég í fríu fæði
fyrir atbeina áðumefnds vinar en
næsta sumar var ekki um annað
að gera en vinna fyrir áframhald-
andi námi. Ég fór til Vestmanna-
eyja á sjóinn en leiðir okkar Ágústu
höfðu þá þegar legið saman þegar
hún kom sem kaupakona austur á
Vopnafjörð, segja má að síðan hafi
leiðir okkar legið saman í um hálfa
öld. Þetta sumar og næstu tvö var
ég á dragnótabáti frá Vestmanna-
eyjum, líklega er hvergi betra að
vera sjómaður en í Vestmannaeyj-
um.
Næsta vetur las ég svo saman
annan og þriðja bekk og að prófi
loknu fékk ég skrifstofustarf í
Eyjum og gegndi því í þijú ár.
Aldrei líkaði mér eins vel og meðan
ég var á sjónum.
Þá varð það að kaupfélagið á
Þórshöfn auglýsti eftir bókara. Það
fór strax svo vel á með okkur kaup-
félagsstjóranum að hann lofaði að
byggja íbúðarhús fyrir okkur ef við
vildum koma norður. Orð hans
stóðu og í fjögur ár var ég bókari
kaupfélagsins á Þórshöfn. Þegar
svo skipti urðu á kaupfélagsstjóra
stofnaði ég verslun Emils Magnús-
sonar á Þórshöfn í gömlum verslun-
arhúsum frá síðustu öld én þau
voru í eigu ríkissjóðs. En þetta
voru harðindaár, heyfengur léleg-
ur, engin vetrarvertíð og veturinn
því steindauður.
Frá Þórshöfh
í Grundarfjörð
En gæfan var okkur hliðholl.
Sigurður Ágústsson kaupmaður í
Stykkishólmi og alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins auglýsti eftir
manni til að veita forstöðu verslun-
arútibúi sínu á Grundarfirði. Auk
verslunarrekstursins fylgdi starf-
inu umsjón nokkurra báta sem Sig-
urður átti og gerði út frá Grundar-
firði. Ný og góð verslunarhús voru
á staðnum og talað um að þau
væru hin bestu frá Akranesi til
Isafjarðar. Um þetta starf sóttu
átján eða tuttugu manns og fannst
mér mikið happ að fá starfið auk
þess sem ég tel það eitt mesta lán
lífsins að hafa fengið að kynnast
Sigurði Ágústssyni svo eftirminni-
legur maður sem hann var, ekki
síst sem manneskja. Því dekkra
sem ástandið var hjá fyrirtækinu
og því sem á mann reyndi þeim
mun meiri stuðningur var af að
tala við Sigurð sem ávallt sá ljósu
hliðamar og gerði grín að hlutun-
um.
Sem starfsmaður alþingismanns
fór ekki hjá því að maður yrði nokk-
urs konar persónugervingur flokks-
ins. Til mín var leitað og þannig
kynntist ég mörgu góðu fólki. En
mest og best kynntist ég sjómönn-
unum.
Það voru mikil viðbrigði að koma
hingað frá Þórshöfn. Ibúar á
Grundarfirði voru þá um 450 en
um 300 á Þócshöfn.
Aðalvertíðin hérna var frá ára-
mótum til maíloka og henni fylgdi
mikil vinna. Á þessum tíma var
ekki kirkja á Grundarfirðí og sat
presturinn á Setbergi. Hér var
heldur ekki læknir, reyndar ekki
fyrr en 1986 að Grundfirðingar
fengu lækni með fasta búsetu.
Okkur fannst erfltt að kyngja
læknaleysinu en á Þórshöfn sat
héraðslæknir. Rafmagn fengum við
frá dieselstöð frystihússins sem
slökkt var á um miðnætti og því
var rafmagnslaust á nóttinni.
Kennt var í samkomuhúsinu og þar
var líka stundum messað.
Grund keypt
Árið 1954 stofnuðu nokkrir
menn auk mín Verslunarfélagið
Grund. Það voru þeir Guðmundur
Runólfsson, Björn Ásgeirsson og
Soffanís Cesilsson. Verslunarfélag-
ið keypti verslunina og verslunar-
húsið Nesveg 5 af Sigurði Ágústs-
syni en þetta samstarf stóð aðeins
í nokkur ár. Soffanías keypti þann
hluta sem tilheyrði fiskverkuninni.
Sú varð þróunin að Guðmundur
Runólfsson varð æ mikilvægari í
atvinnulífinu og fyrstur manna til
að færa hingað heim skuttogara.
Við hann og hans fyrirtæki og fjöl-
skyldu hef ég alla tíð haft mikil
og góð samskipti.
Við hjónin tókum nú ein við
rekstri Grundar ásamt börnum
okkar sem alls urðu fimm og hafa
starfskraftar þeirra verið ómetan-
legir.
Á fyrstu árum Grundar voru
samgöngur slæmar. Landflutning-
ar yfir vetrarmánuðina nánast eng-
ir' Vörur komu sjóleiðina með
Baldri eða Ríkisskipum og
skemmdust oft í uppskipun vegna
veðurgangs. Mjólkurstöð var í bæn-
um sem seldi mjólk og skyr en við
vorum sláturleyfishafar og tókum
okkur saman um stofnun slátur-
húss í Stykkishólmi ásamt verslun-
inni Hólmkjöri og Kaupfélagi
Grundarfjarðar sem stofnað var
nokkru á eftir Grund. Áður hafði
verið hér útibú frá kaupfélaginu í
Stykkishólmi. Nú síðustu tvö árin
hefur verslunin Grund rekið slátur-
húsið ásamt Hólmkjöri.
Batnandi samgöngur urðu til
þess að ferðamannastraumur jókst
í gegnum bæinn, ekki síst eftir að
vegurinn kom fyrir Búlandshöfða.
Sá vegur liggur gegnum bæinn
miðjan en verslunarhús Grundar á
Nesvegi 5 var niðri við höfnina.
Bærinn sjálfur var líka smám sam-
an að teygja sig upp frá höfninni
og út með sjónum. Við réðumst því
í að byggja nýtt verslunarhúsnæði
við Grundargötu bæði til að ná
betur að þjóna bæjarbúum og líka
til að ná ferðamönnum sem leið
eiga gegnum bæinn. Grund flutti
í þetta nýja húsnæði 1970.“
40 ár fyrir
Morgunblaðið
— Þú hefur um langt árabil
starfað fyrir Morgunblaðið. Og ver-
ið virkur stuðningsmaður Sjálf-
stæðisflokksins. Hafa landsmálin
breyst mikið um þína daga?
„Reyðarfjörður er í S-Múlasýslu
sem er einlitt framsóknarumdæmi,
stundum sá maður ekki önnur blöð
en blöð Framsóknarflokksins svo
árum skipti. Mér fannst að það
hlyti að vera til annað og betra.
Svo reyndist líka vera og strax á
Þórshöfn varð ég umboðsmaður og
fréttaritari Morgunblaðsins. Þetta
tók ég að mér fyrir tilstilli Valtýs
Stefánssonar sem þá var ritstjóri
blaðsins. Valtýr er einn af minnis-
stæðustu mönnum sem ég hef
kynnst um dagana. Þegar við svo
fluttumst til Grundarfjarðar hélt
ég þessu starfi áfram þar sem eng-
inn var fyrir og þá aftur fyrir at-
beina Valtýs. Samskipti mín og
Morgunblaðsins eru því bæði löng
og góð.
Stjórnmál voru skemmtilegri
fyrir 1959 en þau eru nú. Ungir
menn voru miklu pólitískari þá og
tengsl trúnaðarmanna flokksins
um landið og forystumanna hans
eru minni og lausari en þá var. í
einmenningskjördæmunum voru
frambjóðendur í meiri tengslum við
fólkið, þeir ferðuðust mikið um sín
kjördæmi og hittu menn að máli
þrátt fyrir erfiðar samgöngur.
Maður lagði mikið á sig til að kom-
ast á landsfund Sjálfstæðisflokks-
ins og eitt sinn er óvenjumikill snjór
var þá þurftum við að fá litla trillu
úr Stykkishólmi til að koma út á
Eyrarodda í Kolgrafarfirði til þess
að flytja okkur í Stykkishólm. Það-
an var svo farið suður með há-
fyallabíl sem Sigurður Ágústsson
þingmaður hafði yfir að ráða.
Það var mér mikil ánægja að
Árni sonur minn hafði strax sem
unglingur mikinn og virkan áhuga
á stjórnmálum enda ungur þegar
hann fór að ferðast með mér um
héraðið á hina ýmsu pólitísku fundi.
Á þessum árum voru margir minn-
isstæðir menn frammámenn flokk-
anna.
Sá ungur maður sem bar gæfu
til að kynnast Gunnari Thoroddsen
á hátindi ferils hans sem stjóm-
málamanns hlaut að hrífast af hon-
um, svo óvenjugáfaður og fjöl-
hæfur stjórnmálamaður sem hann
var og ekki síður vegna einstakra
persónutöfra sem hann hafði til að
bera. Sem frambjóðandi Alþýðu-
bandalagsins er Guðmundur J.
Guðmundsson hugstæður. Á fram-
boðsfundum rifumst við eins og
hundur og köttur en þess á milli
vomm við góðir vinir.
Um þessar mundir einkennist
pólitísk umræða af endalausu
stagli. Fólkið í landinu er orðið
þreytt á þessu stagli, upptuggu ár
eftir ár um mál sem engu virðast
skila. Sífellt fleiri fræðingar eru
kallaðir til án þess að nokkur
árangur sjáist.“
Landsbyggðarverslun
— Hvernig metur þú stöðu
verslunar á landsbyggðinni eftir
að hafa starfað sem kaupmaður í
40 ár?
„Landsbyggðarverslunin stend-
ur höllum fæti, styst er að vitna í
ummæli Guðjóns B. Ólafssonar for-
stjóra SÍS sem rekur um 220 versl-
anir í dreifbýli en hann telur hag-
kvæmast að sameina þær í 30-40
verslanir eftir tap síðustu ára. Það
er mikið sameiningarskraf í þjóð-
félaginu um þessar mundir og virð-
ist eins konar lausnarorð.
Góðu heilli hafa samgöngur og
bílar batnað. Lítið mál er að keyra
suður þangað sem vöruval er meira
og magnafsláttur. Eina leiðin til
að sporna við fótum er að byggðar-
lögin njóti þeirra verðmæta sem
þar verða til.“
Emil og Ágústa búa í bæði
óvenjulegu og fallegu húsi alveg
niðri í fjöru. Ut um stofugluggana
blasir hafið við, síbreytilegt.
Kirkjufellið, sem orðið er eins kon-
ar tákn Grundarfjarðar, er á vinstri
hönd, Eyrarfjall, sem sveitin dregur
nafn sitt af, er á hægri hönd og
ef skyggni er gott blasa fjöllin á
Barðaströndinni við handan fjarð-
arins. En hvað ber hæst þegar
hugsað er til baka eftir tæplega
40 ára starf í Grundarfirði?
„Margs er að minnast eftir langt
og samfellt starf í litlu samfélagi.
Það sem upp úr stendur eru hin
nánu samskipti við fólkið í byggð-
arlaginu, vitund manns um að hafa
orðið til þess í einhveijum hlutum
að létta fólki lífsbaráttuna.. Því
skal heldur ekki gleymt að ég hef
á öllum þessum árafjölda verið
ákaflega heppinn með starfsfólk,
sumt lengur, annað skemur eins
og gengur en allt þetta fólk hefur
verið því markinu brennt að vinna
fyrirtækinu vel og milli mín og
þess myndaðist vinátta sem ég
vona að standi sem lengst," sagði
Emil Magnússon.
- Ragnheiður
Sæból 26, hús Emils og Ágústu.
Morgunblaðið/Bæring Cecilsson
Emil og Árni sonur hans fyrir utan verslunarhúsið við Grundargötu þegar þeir fluttu verslunina
þangað árið 1970.