Morgunblaðið - 29.07.1989, Qupperneq 12

MORGUNBLAÐIÐ l^UfiARp/AGþjR ffl.,jýLÍ, 1,9^9
+
Júlíana Sveinsdóttir
Aldarminning
Myndlist
Bragi Asgeirsson
Þegar litið er til liðinna ára, fer
ekki hjá því, að margt furðulegt
komi í ijós og sumt vildi maður
að hefði tekið aðra stefnu.
í gamla daga vorum við hinar
ungu listspírur yfirleitt ófram-
færnir og litum heilmikið upp til
þeirra, sem höfðu náð langt í list
sinni hvaða álit sem við höfðum
nú annars á myndverkum þeirra,
en ungir eru og eiga að vera gagn-
rýnir á umhverfi sitt, menn og
málefni.
Sjálfur var ég ákaflega feiminn
að eðlisfari og læddist helst með
veggjum sem var víst um sumt
ættlægt, að því viðbættu að ég
hafði misst eitt mikilvægasta skiln-
ingarvitið, sem olli enn meiri sam-
skiptaörðugleikum við hina heyr-
andi.
Það tók mig mörg ár að bijót-
ast úr úr þeirri einangrun, og mik-
il var mín gæfa að kynnast Jóni
Stefánssyni málara úti í Kaup-
mannahöfn fyrir magnaða tilviljun.
Hann fór fljótlega að hvetja mig
til að sækja aðra listamenn heim
vitandi um ómannblendni mína.
Var stöðugt að segja mér að heim-
sækja Ásgrím Jónsson, sem bjó við
hliðina á honum á Bergstaðastræti
74, þegar hann var staddur heima
í Reykjavík yfir sumartímann.
Hringdu bara dyrabjöllunni og þá
er björninn unninn, sagði hann, og
vel tekur hann á móti þér, ég hef
talað við hann um þig. Það gerði
ég því miður aldrei, en hann sendi
Þorvaldi Skúlasyni kort frá Kaup-
mannahöfn og mig með orðsend-
ingu til hans svona til að vera ör-
uggur um að ég sækti hann heim,
og það var upphafíð af góðum
kynnum okkar Þorvaldar. Er ég
svo hugðist halda til Rómar haust-
ið 1953, hvatti hann mig marg-
sinnis til að heimsækja Júlíönu
Sveinsdóttur því að hún hafði þá
nýlega verið á Ítalíu, þekkti þar
að auki vel til landans og listarinn-
ar frá fyrri ferðalögum og gæti
áreiðanlega gefið mér hollráð,
hann hældi henni mjög eins og
öllum, sem hann vildi koma mér í
kynni við. Það gerði ég því miður
ekki í það sinnið, en heimsótti
hana aftur á móti vorið 1956 á
heimili hennar í Nýhöfn í Kaup-
mannahöfn, og en sú heimsókn
mér ákaflega minnisstæð. Hún var
mjög kumpánleg og talaði mikið
við mig og þá einkum um sýningu
mína, sem þá stóð yfir hjá Erling
Haghfelt á Bredgade og var ekk-
ert að skafa af hlutunum þrátt
fyrir velgengni sýningarinnar, sem
mér þótti einungis vænt um, enda
því vanur frá hálfu Jóns, sem var
allra manna gagnrýnastur og
kröfuharðastur. Ekki datt mér þá
í hug, frekar en ég ætti eftir að
stíga fæti á tunglið, að ég ætti
eftir að minnast hundrað ára af-
mælis hennar 33 árum seinna og
þá í ljósi starfa minna sem listrýn-
ir stærsta blaðs þjóðarinnar, og
sjálfsagt hefur það ekki hvarflað
að henni sjálfri. Ég var og einnig
róttækur á þessum árum, en þó
ekki svo að út í öfgar og mann-
greinarálit færi, öll dagblöð voru
mín blöð, svo fremi sem eitthvað
bitastætt væri í þeim, og svo er
enn. En mikið vildi ég í dag og
mikla þýðingu hefði það haft fyrir
mig sem myndlistarmann og list-
rýnanda, að hafa farið eftir hvatn-
ingu Jóns Stefánssonar í þessum
efnum sem fleirum. En örlögin
verða að hafa sinn gang.
Júlíana
Sveinsdóttir
Málari andstæðna og
einfaldleika
Höfuðeinkenni listar Júlíönu
Sveinsdóttur má hiklaust telja til-
hneigingu til einfaldleika og stór-
brotinna andstæðna. Hún var af
dönskum skóla menntuð í Kaup-
mannahöfn og skóluð í danskri
erfðavenju í málaralist, en þó svo
merkilega íslenzk í sér. Eins og
fleiri landar hennar á þessum tíma,
sem allir urðu á sinn hátt braut-
ryðjendur íslenzkrar myndlistar.
Júlíana Sveinsdóttir frá Vest-
mannaeyjum og Kristín Jónsdóttir
frá Arnarnesi við Eyjafjörð urðu
fyrstar íslenzkra kvenna til að
leggja fyrir sig málaralist, svo sem
alkunna er, og voru lengi samtíða
í Kaupmannahöfn við nám, og
þótt þær báðar fetuðu landslags-
hefðina, sem þá var að festast í
sessi, voru þær gjörólíkar að upp-
lagi. Þær voru líka frá tveim and-
stæðum landshlutum og Júlíana
auk þess eyjaskeggi, sem kemur
vel fram í myndefnavali hennar.
Kristín hvarf aftur til íslands og
stofnaði þar fjölskyldu, en Júlíana,
sem lifði einlífi, ílentist í Kaup-
mannahöfn frá árinu 1931, og kom
eipungis heim sem gestur, en gerði
það eins oft og hún gat yfir sumar-
timann, svo sem Jón Stefánsson,
en bæði sóttu þau myndefni sín
öðru fremur til fósturlandsins.
Ég vék að því í grein minni um
sýningu Listasafns Islands á lands-
lagsmyndum Júlíönu nú í vor, hve
Danir hefðu sýnt Júlíönu mikinn
sóma, og í hve miklu áliti hún var
sem listamaður, og orð hennar
vógu þungt á opinberum vett-
vangi, er hún var upp á sitt bezta.
Ég vil minna á það hér og árétta.
Júlíana var, svo sem myndir
hennar bera með sér, málari
stemmninganna, hin stóru form
og ólíku andstæður í umhverfi
æskuslóðanna fylgdu henni allt
lífið. Hún var stór í sér og föst
fyrir líkt og klettur upp úr hafinu,
sem haggast ekki, hve mjög sem
úthafsaldan brýtur á honúm.
Samlíkingin er ekki út í hött,
því að hún þurfti í ríkum mæli á
þessum hæfileikum að halda í lífi
sínu og þá ekki sízt í upphafi náms-
ferils síns í Kaupmannahöfn, er
hún átti við mótlæti og vonbrigði
að stríða, en henni tókst þó að sigr-
ast á með harðfylgi, takmarkinu
skyldi náð, sem var innganga í
Listaháskólann í Kaupmannahöfn.
Inntaka hennar var og samþykkt
vorið 1912, er hún var einmitt
komin á fremsta hlunn með að
snúa heim til Islands og föst í því
að stíga aldrei fæti á danska jörð

aftur, yrði henni hafnað öðru sinni.
Á þessum árum urðu menn að
treysta á sjálfan sig í ríkari mæli
en í dag, er segja má, að listaskóla-
nemar séu frekar ofverndaðir en
hitt. Menn urðu að standa á eigin
fótum frá upphafi og sýna svo
ekki yrði um villzt viljastyrk og
hæfni. Ekki var um neinar ná-
kvæmar stundatöflur að ræða né
þaulskipulagðan námsvísi heldur
var árangurinn það, sem gilti og
til þess að ná tilskildum árangri
þýddi ekkert annað en að leggja
sig allan fram.
Slíkt cr vafalítið réttasti háttur-
inn við listnám, enda tíðkast hann
víða ennþá, þótt sjálfar námsað-
ferðirnar séu aðrar, fijálslegri og
íjölþættari. Og eitt er víst, að sá
grunnur, sem menn fengu við
slíkan barning á þessum árum,
fæddi af sér marga mestu núlista-
menn aldarinnar. Og menn taki
eftir, að þrátt fyrir íhaldsama skól-
un varð Júlíana opin og fijálsleg
í túlkun sinni á landslagi. Og þeir,
sem kusu að nema utan skóla,
nutu samt góðs af þeirri tækni og
aðferðum, er þeir sáu allt um kring,
á sama hátt og t.d. hinn heims-
þekkti nævisti Henri Rouseau
hreifst af tækni félaga sinna, sem
voru ekki af lakara taginu enda
flestir framúrstefnumálarar París-
arborgar frá síð-impressjónistum
til Picasso.
Það er athyglisvert, hve lítið ber
á hinni formföstu skólun í verkum
Júlíönu og raunar allra brautryðj-
enda okkar, er fram liðu stundir,
en þjálfunin sat í þeim, og það var
fyrir mestu. Við lifum einmitt á
tímum, er fjöldinn allur af starf-
andi málurum vinnur á fullu án
þeirrar mikilsverðu tilfinningar,
sem menn öðlast einungis með
þeirri þrotlausri þjálfun næmninn-
ar sem menn fengu í gamla daga
og verður að koma innan frá. Og
skyldi það ekki vera einmitt þetta,
sem listrýnendur heimspressunnar
eru farnir að sakna svo mjög í
verkum svo margra núlistamanna?
En hvað sem öðru líður er mikil-
vægt að vera sér meðvitandi um
þetta atriði og vísa til þess í verk-
um hinna eldri til skilningsauka,
og því setti ég þetta á blað hér,
því að vissulega snertir þetta list
og Iífsverk Júlíönu Sveinsdóttur.
Ég sakna þess, er ég rita þessar
línur, að hafa ekki kynnst listakon-
unni nánar, eins og ég hafði þó
tækifæri til, en aðeins þessi eina
heimsókn á Nýhöfnina er mér mik-
ilsverður ávinningur.
- Mér virtist hún snögg og
ákveðin í framkomu og maður sá
strax að þessi kona léti ekki segja
sér fyrir verkum og var jafnoki
karlpeningsins ef ekki ofjarl hans
í mörgum tilvikum. Þetta eru ein-
mitt þeir eiginleikar er skína úr
málverkum hennar — ákveðnir
þróttmiklir pensildrættir bornir
fram af skaphita og miklu næmi
fyrir viðfangsefninu hveiju sinni.
Myndefnið öðlast nýtt líf, nýjar
víddir og umfram allt sjálfsprottna
sál, listamaðurinn meðtekur það
og meltir, sem hann hefur fyrir
framan sig og skilar því frá sér
eins og endurvarpi úr djúpi sálar-
inpar.
Það er þetta sem við nefnum
skapandi list og kemur fram í öllum
athöfnum þeirra, sem hafa komizt
í samband við hið innsta í lífinu.
Ástmögur dumbungsins
I
»
Frá Vestmannaeyjum, „Elliðaey" 1946.
Við íslendingar elskum sól og
sumarhita, sem má vera eðlilegt
jafn lítið og við fáum af þeim
gæðum skaparans. En allar árstí-
ðir hafa þó sín sérkenni og sína
sérstöku fegurð og svo er náttúr-
lega einnig farið með veðráttuna. £
Það getur verið svo rosalega fal-
legt í roki, eins og margur veit,
kaldir og bjartir sólardagar á w
hausti eins og opna hlið himinsins
fyrir okkur í allri sinni yfirskilvit-
legu birtu, og sumarrigningar
bjóða upp á mjög sérstæða fegurð,