Morgunblaðið - 29.07.1989, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. JUU 1989
-M-i--f-H——f—í-r-7—; M—rT^—' ' ';
15
Ofbeldi - börn — unglingar
eftir Vilborgu G.
Guðnadóttur
Ofbeldi í barnaefiii
Tilefni þessara skrifa minna er
m.a. grein sem birtist fyrir stuttu
hér í blaðinu. í greininni fjallaði
Benedikt Jóhannsson sálfræðingur
um barnaefni í sjónvarpi og það
ofbeldi sem þar væri að finna. Hann
lætur þess jafnframt getið að svo
væri komið á hans heimili að yfír-
leitt væri lokað fyrir útsendingar
barnaefnis vegna ofbeldis í því.
Ég er sammála Benedikt í því
að það er allt of mikið um ofbeldi
í því efni sem bömum er boðið upp
á í sjónvarpi. Það er hægt að
slökkva á tækinu á meðan börnun
eru yngri og ekki farin að bera sig
saman við félagana. Bömin eldast.
og þá getur orðið erfiðara að stjórna
því á hvað þau horfa eða að stand-
ast röksemdafærslur sem þessar:
„Það mega allir horfa á þetta nema
ég. — Hvað á ég að segja þegar
krakkamir komast að því að ég
má ekki horfa?“
Erlendar athuganir hafa sýnt að
það er mun meira um ofbeldi í því
efni sem ætlað er börnum heldur
en í efni sem ætlað er fullorðnum.
Ofbeldi í klst. af bamaefni er að
meðaltali um sex sinnum meira en
í 1 klst. af efni sem ætlað er full-
orðnum. Helsta breytingin sem á
sér stað á ofbeldi í bamaefni yfir
í ofbeldi í því efni sem ætlað er
fullorðnum er sú að teiknimyndirn-
ar víkja fyrir leiknum myndum. Við
það verður ofbeldið raunverulegra
og hrottalegra. Yfirleitt er lítið
amast við því þó að börn horfi
meira og minpa á þetta efni og
e.t.v. er það ekki nema von þar sem
ofbeldi er svo stór þáttur í öllu því
efni sem í sjónvarpi er sýnt, hvort
sem það em fréttir, myndir eða
barnaefni.
Áhrif ofbeldis
Nú má e.t.v. spyija sem svo,
hvort það geri börnum nokkuð til
að horfa svona mikið á ofbeldi.
„Þau vita að þetta er bara plat.“
Flestir sem athugað hafa þessi
mál em sammála um, að það skaði
böm að horfa mikið á ofbeldi. Sá
skaði er margþættur og kemur
m.a. fram í auknum pirringi og
árásargirni hjá bömunum. Þau læra
einnig ótrúlega margar tegundir
ofbeldis og virðist sem fjölbreyti-
leikinn sé nær óþqotandi. Komið
hefur einnig í ljós að mörg þessara
bama láta í ljós minni tilfinningar
ef ofbeldi á sér stað í þeirra eigin
lífi eða í nánasta umhverfi. Það sem
e.t.v. er ömurlegast af öllu er að
þau fara að líta á ofbeldi sem eðli-
legan og sjálfsagðan hlut í mann-
legum samskiptum.
Bæði börn og fullorðnir em oft
svo heilaþvégin að þau gera sér
ekki alltaf grein fyrir því að um
ofbeldi sé að ræða, sem þau horfa
á eða verða vitni að. Finnst það
jafnvel fyndið þegar verið er að
misþyrma fólki eða dýmm og finna
ekki fyrir þeirri samkennd og þörf
fyrir að hjálpa sem er svo mikilvæg-
ur þáttur í mannlegum samskiptum.
Ekki má líta á þessi skrif mín
ING
þannig að börnum sé ekki boðið upp
á neitt nema ofbeldi í bamaefni
sjónvarps. Fjarri fer því. Nokkur
hluti bamaefnis er góður og ber
að þakka það. Sérstaklega er inn-
lenda efnið gott. Því miður er þetta
innlenda og góða efni enn of lítill
hluti af dagskránni. Við megum
ekki gefast upp og láta ofbeldið
flæða óhindrað yfír bömin okkar.
Það er engin afsökun eða lausn að
segja við foreldra að þeir geti bara
slökkt á tækinu. Málið er mun
flóknara en svo eins og ég minntist
á að framan.
Ég vil beina þeim orðum til for-
ráðamanna bamaefnis í sjónvarpi
að þeir verði gagnrýnni á val efnis
en hingað til hefur verið. Það er
mikil ábyrgð sem fylgir því að velja
efni í sjónvarp fyrir böm. Stundum
fínnst mér eins og þeir sem það
annast geri sér ekki fyllilega grein
fyrir áhrifamætti sjónvarpsins.
Börn - unglingar
í sjónvarpsfréttum fyrir stuttu
var verið að fjalla um það hvort það
hefði orðið merkjanleg aukning á
ofbeldi hér á landi undanfarið. Aðal-
lega var verið að frjalla um ofbeldi
meðal unglinga. Viðmælendur sem
voru lögreglumenn töldu ekki að
um aukningu væri að ræða. Þeir
sögðu hins vegar að ofbeldið hefði
breyst, þ.e. komin meiri harka og
grimmd í það og jafnframt að árás-
um að tilefnislausu eða tilefnislitlu
færi fjölgandi.
Annar lögreglumannanna kom
inn á athyglisvert efni þegar hann
sagði að heimilin væru bestu lög-
reglurnar. Þarna er ég sammála.
Ekkert getur komið í staðinn fyrir
eða bætt upp að fullu gott heimili.
Það er heimilanna að veita stuðning
og aga.
Börn og unglingar sem njóta
þeirra forréttinda að alast upp á
góðum heimilum taka með sér gott
veganesti út í lífíð og eru mun bet-
ur undirbúin heldur en þau börn
sem ekki njóta þessara forréttinda.
Ég ræði um forréttindi vegna þess
að því miður er allt of stór hópur
barna og unglinga sem ekki á kost
á góðu heimilislífi hversu mjög sem
þau óskuðu þess. Hvað er þá hægt
að segja að sér gott heimili? Gott
heimili er það heimili, þar sem for-
eldrarnir veita baminu ást, öryggi
og virðingu. Þar sem barnið er
metið að verðleikum eins og það
er en ekki eins og foreldrarnir ósk-
uðu sér helst að það væri.
Ein af gmndvallarþörfum
mannsins er þörfín fyrir öryggi. Því
miður alast mörg böm upp við tölu-
vert öryggisleysi. Hin mikla úti-
vinna foreldra ásamt óöryggi í dag-
vistunar- og skólamálum eiga þar
stóran þátt.
Gagnslaust er fyrir foreldra að
fara fram á trúnað við böm sín eða
að grípa í taumana með boð og
bönn varðandi hegðun, vini, útivist-
artíma o.fl. þegar börnin em orðin
að unglingum ef þau hafa ekki
ræktað sambandið í gegnum árin.
Gmnnurinn að traustu sambandi á
milli foreldra og barna er ekki lagð-
ur í fljótheitum.
Sem skólahjúkmnarfræðingur
verð ég töluvert vör við það að
mörgum bömum líður ekki vel and-
lega. Það .væri jú undarlegt ef
ástandið í þjóðfélaginu endurspegl-
aðist ekki í börnunum. Sérstaklega
finnst mér áberandi hve mörgum
unglingum líður illa. Það er e.t.v
ekki svo undarlegt þar sem ungl-
ingsárin em oft stormasöm. Hveij-
um unglingi er nausynlegt að hafa
sterkan stuðning og bakhjarl heima
fyrir til aðstoðar þegar á þarf að
halda. Allt of stór hópur unglinga
hefur ekki þennan bakhjarl og við
það skapast oft erfiðleikar sem
hægt hefði verið að komast hjá.
Því oft em þetta mál sem góð fjöl-
skylda getur rætt og leyst í samein-
ingai- Algengt er að fá keimlík svör
þegar spurt er hvort þau hafi rætt
málin við foreldrana: „Það þýðir
ekkert, þau hafa engan áhuga. —
Við höfum aldrei getað talað saman
í alvöm. — Þau era aldrei heima.
— Þau hafa nægar áhyggjur samt.
Þeim er alveg sama um mig.“
Að hjálpa undir svona kringum-
stæðum getur oft verið erfitt.
Lausnin virðist svo einföld en leiðin
að henni er oft torveld. Aðalhjálpin
getur verið fólgin í því að hlusta
þegar unglingurinn hefur þörf fyrir
að tala. Jafnframt að hvetja hann
til þess að reyna að ræða málin
heima.
• Eftir að ég hóf störf sem skóla-
hjúkmnarfræðingur hafa vaknað
hjá mér ýmsar spurningar s.s.:
„Hvernig er þetta þjóðfélag sem við
Vilborg G. Guðnadóttir
„Gagnslaust er fyrir
foreldra að fara fram á
trúnað við börn sín eða
að grípa í taumana með
boð og bönn varðandi
hegðun, vini, útivist-
artíma o.fl. þegar börn-
in eru orðin að ungling-
um ef þau hafa ekki
ræktað sambandið í
gegnum árin.“
búum í? — Hvar á forgangslistanum
koma börnin? — Hvers vegna elt-
umst við svona við fánýta hluti? —
Hvernig líður þeim börnum og því
fólki almennt sem verður undir í
menntunar- og prófgráðukapp-
hlaupinu?“
Samkvæmt heimildum þurfa
2.000-2.500 grannskólanemendur á
Reykjavikursvæðinu á einhvers
konar námsstuðningi að halda. Mér
finnst því ekki vera gefinn nægileg-
ur gaumur, að bami sem líður illa
á oft í erfíðleikum með nám. Ráða-
menn skólamála ættu að huga bet-
ur að því, að aukning stuðnings-
og sérkennslu leysir ekki alltaf
vandann. Orsökin er þvi miður oft
andleg vanlíðan vegna félagslegra
erfiðleika og þar kemur aukinn
námsstuðningur að litlu gagni.
Lokaorð
Ég hef það á tilfínningunni að
þjóðfélagið okkar eins og það er i
dag henti illa bömum og eldra fólki.
Það hlýtur að vera kvíðaefni að eld-
ast og verða gamall. Gamalt folk
er talið baggi á þjóðfélaginu og er
alls staðar fyrir. Það hlýtur að vera
kvöl og niðurlæging að búa við
slíkt. Ekki þarf annað en að líta á
dagvistunar- og skólamál til þess
að sjá hvað börn em lítils metin.
íslenskt þjóðfélag í dag hentar
sennilega best hraustum, velmennt-
uðum og hörðum „uppum“ á frama-
braut.
Að ætla sér að kenna efnisvali í
sjónvarpi um vanlíðan margra
bama og unglinga í dag er óraun-
hæft þvi vandinn er margþættari
en svo. Samt sem áður er það stað-
reynd að „það læra börnin sem fyr-
ir þeim er haft“ hvort sem það er
gott eða illt. Hvað sem öllum fræð-
ingum líður þá þekkja foreldrarnir
bömin sín best og em færastir um
að ala þau upp og uppfylla þarfir
þeirra. Þess vegna langar mig að
lokum að koma með nokkur atriði
til umhugsunar og jafnvel stuðnings
fyrir foreldra. Þetta em engin ný
sannindi eða uppfundin af mér en
hafa reynst mörgum foreldmm vel
í gegnum árin til þess að stuðla að
hamingjusamara fjölskyldulífí:
1. Það er mikil ábyrgð sem fylg-
ir því að eignast barn og koma því
til þroska.
2. Börn hafa þörf fyrir ást og
að finna það að þau séu elskuð.
Það er ekki nóg að vita það ef þau
finna það ekki. Ræðið við þau um
tilfinningar eins og ást, væntum-
þykju, reiði, vonbrigði.
3. Böm hafa þörf fyrir að trúa
á sjálf sig. Hrósið þeim. Ekki gera
óraunhæfar kröfur til þeirra. Börnin
verða öraggari og jákvæðari.
4. Reynið að leysa deilumál á
jafnréttisgmndvelli. Þá upplifir
barnið sig ekki sem tapara.
5. Þó svo að barnið verði uppvíst
að einhverju neikvæðu s.s. hnupli
eða ósannsögli er oftast enginn
voði á ferðum. Margt af þessu er
algengt og eðlilegt á vissum aldri.
Ræðið málin opið og jákvætt.
Helstu heimildir:
Rothenberg, M.B.: Television and childr-
en, Pediatr. Rev. 1980.
Rothenberg, M.B.: Effect of T.V. violence
on children and youth, J.A.M.A. 1975.
Thomas S. Gordon, Samskipti foreldra
og bama, 1986.
Piaget, J. and Inhelder, B.: The psycho-
logy of the child, 1969.
C. Edelmann, C.L Mandel, Health por-
motion throughout the lifespan, 1986.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur
\ á Heilsugæslustöð
Miðbæjar/Austurbæjarskóla.
Mikið úrval gastækja
í Olísbúðinni færðu gastæki í ferðalagið, tjaldvagninn,
hjólhýsið, húsbílinn, bátinn og sumarbústaðinn. Mikið
úrval af gasofnum, gaseldavélum gaslömpum, jafnvel
gasísskápum. Einnig tengihluti fyrir gasiagnir. Hafðu
samband og fáðu allar upplýsingar hjá fagmönnunum
á staðnum.
M
búðin
Vagnhöfða 13, Sími 91-672324
MASE RAFSTÖÐVAR