Morgunblaðið - 30.07.1989, Síða 10

1 t
10
68ef lIÚL ,08 flUOAUUHVIUR GIGAUBV'UDflOWí
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 1989
^ ' ;.' . ; ; - -.. ■ - - , -
LANDBÚNAÐUR Á KROSSGÖTUM
■ Búvörur hafa hækkað tvöfalt á við
annað verðlag í landinu síðastliðinn
áratug.
■ Geta stjómvöld og samtök bænda
öllu lengur skorast undan kröfunni
um hagræðingu í landbúnaðarkerf-
inu?
■ Byggðastefna hefur knúið marga
bændur til hokurs. Blómlegur land-
búnaður rís ekki undir oki kerff isins.
Á sama tíma eru lögð drög að
vfðtækari stjórnun framleiðslunn-
ar.
I Bændur hafa búið í vernduðu um-
hverfi. Þeir hafna markaðskerfi og
samkeppni. Getur miðstýring og
einokun leitt til aukins hagræðis?
Óðaverðbólga
Taflan sýnir hvaö algengar búvörur ættu aö kosta út
úr búö í daa ef bær heföu fylgt almennri
verölagsþroun i landinu. I vinstri dálki er Veröiö í
dag, í peim hægri veröiö 1979 miöaö viö hækkun
framfærsluvísitölu. Frá árinu 1979 hefur verölag 26
faldast, en hækkun á búvöruveröi er allt aö þrisvar
sinnum meiri en þaö.
Mjólk 1 lítri 60 40 r^
Kartöflur 1 kcf
Súpukjöt 1 kg 414^ 284 oo
Læri 1 kg
Kótilettur 1 kg F37^ 373
§ Kartöflur bera fullan söluskatt, verötö fyrir tíu árum hefur
veriö reiknaö meö 25% álagningu.
eftir Benedikt Stefónsson/Myndir: Ragnar Axelsson
ÍSLENSKUR LANDBÚNAÐUR er í sjálfheldu. Algengar búvörur
hafa hækkað að jafnaði tvöfalt á við aðrar vörur í landinu undan-
farinn áratug. Launamenn sem finna að matarbuddan léttist sífellt
kreQast þess að snúið verði af þessari óheillabraut. Ef land-
búnaðarvörur hefðu hækkað I takt við verðbólgu undanfarinn
áratug ætti kíló af lambalæri að kosta 334 krónur út úr búð. Það
kostar 700 krónur í dag. Mjólkurlítri sem kostaði 40 krónur á
jöfnu verðlagi fyrir tíu árum kostar tæpar 60 krónur í dag. Kíló
af kartöflum sem hefði átt að kosta um 40 krónur miðað við verð-
bólgu kostar 115 krónur. Bændur fallast á að hagræðing sé brýnt
hagsunamál þeirra en eiga erfitt með að sætta sig við þá fækkun
býla og afúrðastöðva sem virðist óumflýjanleg. Stjómvöld og for-
ystumenn bændastéttarinnar hafha leið markaðarins og tetfa að
vandi landbúnaðar felist í of lítilli stýringu. Nýtt skipulag fyrir
komandi áratug er í deiglunni og hugmyndir uppi um víðtækara
og flóknara stjórnkerfi en nokkru sinni áður.
akmarkið hjá
yfirstjóm
bændasamtak-
anna ér að ná
stjóm á allri kjöt-
framleiðslu í
landinu og
ákveða hvað
neytendur borða,“ segir Jóhannes
Gunnarsson formaður Neytenda-
samtakanna.
„Það eina sem getur skilað neyt-
endum lægra vöruverði er sam-
keppni. Ég þekki ekki eitt einasta
dæmi um að miðstýrð einokun hafi
leitt til aukinnar hagkvæmni og
lægra vöraverðs.“
Ohagkvæmni í rekstri virðist hrjá
öll svið landbúnaðar. Framleiðendur
era margir, smáir og dreifðir. Af-
kastageta vinnslustöðva er marg-
föld á við þörfina. Afleiðingin er
hokur margra bænda, síhækkandi
búvöraverð og minni sala.
► Helmingur sauðfjárbænda býr
með innan við 200 fjár. Tekjur af
slíku búi ná ekki einni milijón króna
á ári. Tæplega þriðjungur sauð-
fjárframleiðslunnar er í höndum
bænda sem komnir era hátt á sex-
tugsaldur eða eidri. Talið er að
þúsund sauðíjárbændur gætu ann-
að þörfum innanlandsmarkaðarins,
en 4.200 höfðu framleiðslurétt árið
1986. Verði fækkun ekki hrandið
af stað í tíma er hran stéttarinnar
fyrirsjánlegt þar sem ungt fólk hef-
ur ekki áhuga á að taka við rýru búi.
► Kerfí vinnslustöðva er enn mið-
að við margfalt stærri markað en
til staðar er fyrir búvöru. Þær era
dreifðar um landið úr takt við bú-
setu framleiðenda og neytenda.
Nokkur skref hafa verið stigin til
að fækka sláturhúsunum en ekki
hyllir enn undir að uppstokkun eigi
sér stað í kerfinu.
► Stjórnvöld og forysta bænda-
stéttarinnar hafna leið markaðarins
til hagkvæmni og lægra vöraverðs,
Tekið hefur verið fyrir verslun
bænda með framleiðslurétt sem
margir telja þó að muni stuðla að
aukinni hagkvæmni í framleiðslu.
Bændur með ónýtta fjárfestingu
gætu keypt kvóta og aukið fram-,
leiðsluna og þeir sem vildu minnka;
við sig ættu auðvelda útgönguleið.
► Það er samdóma álit viðmæl-
enda að taka þurfi á þeim hrikalegu
vandamálum sem við er að etja og
bqóta þau til mergjar. En hugur
bænda virðist stefna í átt til sterk-
ari miðstýringar. Hugmyndum um
samkeppni með innfluttum búvör-
um vísa þeir út í hafsauga. íslensk-
ur landbúnaður geti aldrei staðist
samkeppni við innflutning og myndi
afleiðingin verða stórfellt atvinnu-
leysi í sveitum og félagsleg vanda-
mál sem ekki væri séð fyrir endann
á.
Hækkandi verð og
minnkandi sala
Þegar litið er til þess að tvö
sauðalæri hefði mátt fá fyrir tíu
áram fyrir verð eins í dag þarf
engan að undra að neysla á kinda-
kjöti hefur dregist mikið saman.
Arið 1979 borðaði íslendingur rúm-
lega 48 kg af kindakjöti á ári en í
fyrra var neyslan komin niður í tæp
34 kg. Hver íbúi borðaði aftur á
móti tvöfalt meira af svínakjöti árið
1987 en fjóram áram áður, eða 8
kg.
Hefðbundnar búgreinar hafa
undanfarinn áratug búið við
víðtæka framleiðslustýringu. Rétti
til framleiðslu er dreift til bænda
af ríkisvaldinu og þeim tryggðar
ákveðnar tekjur fyrir afurðimar
samkvæmt ákvörðun verðlags-
nefndar búvara. Tekjur afurða-
stöðva era jafnframt ákveðnar af
verðlagsnefnd og loks er hámarks-
verð ákveðið á mjólkurlítra og dilka-
kjöti í heilum skrokkum.