Morgunblaðið - 30.07.1989, Qupperneq 19

Morgunblaðið - 30.07.1989, Qupperneq 19
18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 1989 MÓRGUNBLÁfelÐ SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ '19891 ?19 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aðstoðarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Árvakur, Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 80 kr. eintakið. Epinal-sýningin að Kjarvalsstöðum Fyrir u.þ.b. viku síðan var opnuð á Kjarvalsstöðum í Reykjavík sýning á alþjóð- legri nútímalist frá listasafn- inu Epinal í Frakklandi sem vakið hefur athygli. „Þar get- ur að líta úrval listaverka eft- ir listamenn sem hefur borið hvað hæst í listasögunni síðustu áratugi: m.a. Frank Stella, Andy Warhol, Gilbert og George, Tony Cragg, Don- ald Judd og Sigmar Polke, svo aðeins féinir séu nefndir,“ segir Gunnar B. Kvaran í blaðauka Morgunblaðsins, „Menning og listir“, fyrir skemmstu. Epinal-safnið í Frakklandi á í senn stórfengleg listaverk frá fyrri tíð — m.a. galló- 'rómverskar minjar og 17. ald- ar málverk — og mikinn fjölda verka eftir samtímalista- menn, sem gleðja augu gesta á Kjarvalsstöðum þessa-dag- ana. Það er mikill fengur að þessari sýningu á Kjarvals- stöðum, „sem sýnir vel þá þróun sem átt hefur séð stað í listinni úti í hinum stóra listaheimi á síðastliðnum ára- tugum,“ segir Gunnar B. Kvaran hér í blaðinu. Bernard Huin, forstöðu- maður listasafnsins í Epinal, sem sá um uppsetningu sýn- ingarinnar á Kjarvalsstöðum, leggur áherzlu á tengsl eldri og yngri listar. Hann sagði í viðtali við Morgunblaðið: „Það er held ég ekki mögu- legt að hafa aðeins áhuga á samtímalist. Þú verður að þekkja söguna. Samt held ég að það sé auðveldara að skilja gömul málverk ef maður þekkir vel samtímalist. Eg held að það sé auðveldara MAÐURINN • er ekki fædd- ur fijáls, hvað sem Rousseau segir, ekki frekar en rjúpan, þótt hún hafi vængi, sem duga henni vel. Fálkar og skotmenn þjóðfélagsins eiga oft greiðan aðgang að vamarlitlu fólki. Bæklaður maður hafur minni tæki- færi en heilbrigður maður til að njóta hæfileika sinna. Frjálshyggju- menn loka ekki augunum fyrir því að náttúran sjálf markar mönnum bás í lífsbaráttunni. Fögur kona hefur hlotið í vöggugjöf eftirsóknar- verð gæði, ef svo mætti segja, gáf- aður maður mikilvægt vegarnesti. En þó er engan veginn víst að þess- ar gjafir náttúrunnar leiði til heilla og hamingju. Hún býr í hjarta mannsins, en höppin em ytri gæði,þótt þau geti verið mikilvæg í miskunnarlausu umhverfi. Og það er happ að geta aflað sér þekking- ar, svoað dæmi sé tekið. Þekking er eitt mikilvægasta vopn okkar nú um stundir í baráttunni fyrir frelsi. En sumir geta miðlað meiri þekk- ingu en aðrir vegna óvenjulegra hæfileika frá náttúrunnar hendi, og þannig geta vöggugjafir orðið al- menningseign og öllum til heilla. Fijálshyggjumenn fagna að sjálf- sögðu slíkum tækifæmm. Þeir vara við ofskipulagi. Það leiðir til ófrels- is. Jón Asgeirsson tónskáld hefur sagt í grein í Morgunblaðinu (23. mars 1985) um H-moil messu Bachs: „Það er svo um listina, að hún verður ekki skipulögð nema þá til þess eins að drepa hana í dróma, vegna þess að þeir, sem hafa skipulag að markmiði, vantar oft- ast hæfileikann til fijálsrar sköpunar." Þetta á einnig við um þjóðfélagið og stjórn þess. Stalín gerði sér vel grein fyrir misskiptum gæðum náttúrunnar, að sögn Grómýkós sem þekkti hann vel og lýsir honum eftirminnilega í ævisögu sinni. Á Jalta-ráðstefnunni varð Roosevelt veikur, en hann var bundinn hjólastól og átti við sjúk- dóma að stríða. Stalín heimsótti Bandaríkjaforseta á sóttarsæng, enda hafði hann taugar til hans. Á leið útúr húsinu segir hann við Grómýkó og aðra viðstadda, troð- andi í pípuna sína, Hvers vegna þurfti náttúran endilega að refsa honum með þessum hætti? Er hann eitthvað verri en aðrir? AFSTÖÐU MINNI TIL • náttúruréttar hef ég í grein í Frelsinu lýst með litlu ljóði, sem segir væntanlega meira en löng rit- gerð: Snjóhvítar ijúpur í marauðri nóvembeijörð nálægra heiða. Þetta er dálítið stef um lífs- háskann. Samkvæmt reglunni ætti jörðin að vera alhvít, svoað tjúpan leyndist fyrir óvinum sínum. Það væri skynsamlegt frá sjónarmiði rjúpunnar og því siðferðilega rétt (samkvæmt hugmyndum heilags Tómasar frá Akvinó um náttúrurétt HELGI spjall fyrir okkur að skilja nútíma- list því hún er listin núna.“ íslendingar hafa í senn margt að gefa á sviði menn- ingar og lista — og margt að þiggja. Og listin tengir ekki aðeins saman liðinn og líðandi tíma heldur og þjóðir heims á hverri tíð. Mergurinn málsins er að menningarleg samskipti þjóða þjóna því jákvæða í til- verunni, efla skilning þeirra í milli og stuðla að sátt og sam- lyndi í heiminum. Ýmsar list- greinar, eins og tónlistin og málaralistin, takmarkast og lítt af landamærum og tjá sig á „máli“ sem hvarvetna verð- ur numið og skilið, ef vilji og viðleitni standa til. Listin byggir brýr milli kynslóða og þjóða. Gömlu meistararnir halda hlut sínum, öld eftir öld. En hver þjóð og hver kynslóð, sem halda vill menningarlegri reisn, verður að rækta sinn eigin garð í samtímalist. Þess- vegna ber að hlúa að listsköp- un og listtúlkun líðandi stund- ar, hvar sem við verður kom- ið. Þessvegna ber að fagna framtaki stjórnenda Kjarvals- staða með Epinal-sýningunni, sem er í senn gefandi og hvetjandi, jafnt að því er varð- ar íslenzkar listsýningar er- lendis sem erlendar listsýn- ingar hérlendis. Sýningin á Kjarvalsstöðum á alþjóðlegum nútímalista- verkum er eitt af mörgum dæmum um vaxandi list'- ahuga Islendinga. Hans sést víða stað í menningarlífi borg- arinnar. Framtak af þessu tagi ber þess og vottinn að stjórnendur Kjarvalsstaða vilja að þessi menningarmið- stöð Reykvíkinga, sem Kjar- valsstaðir eru, gegni hlutverki sínu með sæmd og reisn. Það er vel — og meðan svo er geta borgarbúar séð til sólar innan veggja Kjarvalsstaða, hvað sem líður veðurspám og tíðarfari. og eðli mannsins). En það er fleira í náttúrunni en maðurinn. Og á ein- hveiju þarf fálkinn að nærast. Hann er ránfugl að eðli og því er hvít ijúpa í marauðri jörð siðferðilega hárrétt náttúrufyrirbrigði að mati hans. í náttúrunni er ekki trygging fyrir neinu. Það er ekki heldur trygging fyrir neinu í lífi mannsins og þjóðfélagi hans einsog Hayek hefur einmitt lagt áherzlu á og dregið af ýmsar ályktanir: hag- fræðikenning hans er öll reist á þeirri óvissu sem við búum við í þessu jarðlífi. Hér niðri á jörðinni þurfa menn að troða sér gadd, því að okkur eru gerðir margir bakeld- ar, svoað vitnað sé í Hákonar sögu Sturlu Þórðarsonar sem er spennu- saga um arfborið tiikall til Nor- egsríkis. <11 NÁTTÚRAN ER MISK- má X *unnarlaus. Auðvitað ætti hún að sjá ijúpunum fyrir nægum snjó á veturna. En hún lætur það vera, ef henni sýnist svo. Þannig verður ijúpan berskjölduð fyrir umhverfinu og eins konar endur- skinsmerki handa fálkum og skot- mönnum. Við mennirnir erum hluti af náttúrunni. Og þegar okkur ríður stundum mest á að vetrinum, þá er ekki alltaf hvít jörð, heldur mar- auð. Þannig stöndum við berskjöld- uð andspænis hættum og atburða- rás sem við hvorki skiljum né getum stjórnað nema að litlu leyti. M. (rneira í næsta sunnudagsblaði) , i ISLENDINGAR HAFA BÚIÐ við meira atvinnuöryggi en flest- ar aðrar þjóðir og verið stoltir af því. Það að hafa atvinnu hef- ur nánast verið jafn sjálfgefið og ferska vatnið og hreina loft- ið. En nú kveður við annan tón og eftir þenslutímabil síðastliðinna ára er ljóst að umframeftirspurn eftir vinnuafli er ekki lengur til staðar. Fara verður aftur til áranna 1983 og 1969 til að finna hlið- stætt ástand, Fyrirtæki halda að sér hönd- um, sumarlokanir ýmissa fyrirtækja blasa við og hlutfall atvinnulausra hefur þrefald- ast frá sama tíma í fyrra. í maímánuði voru að meðaltali 1.800 manns atvinnu-1 iausir, eða um 1,4% af mannafla." Þannig hefst fréttafrásögn sem Urður Gunnarsdóttir og Ólöf H. Þorsteinsdóttir blaðamenn tóku saman fyrir Morgunblaðið í byijun þessa mánaðar. Skráðir atvinnu- leysisdagar fyrstu fimm mánaða þessa árs gefa til kynna mesta samfellda atvinnu- leysið síðastliðna tvo áratugi. Atvinnuleysið hefur komið fæti milli stafs og hurðar í íslenzkum þjóðarbúskap, þó að það sé enn ekki sá ógnvaldur sem það er sums staðar í grannríkjum. Það eru ótvíræð hættuteikn á lofti í þessu efni, ekki sízt vegna þess að atvinnuöryggi fólks byggist á rekstraröryggi fyrirtækja, en undan því hefur fjarað hin síðari misserin. Rekstrarör- yggi = at- vinnuörygg-i I FRETTUM Morgunblaðsins síðastliðinn þriðju- dag er greint frá því að heildartap fiskvinnslunnar í landinu árið 1988 hafi verið tæpir þrír milljarðar. Orðrétt segir í frétt blaðsins: „Fiskvinnslan er nú rekin með 4,2% tapi samkvæmt útreikningum sem Sigurð- ur Stefánsson endurskoðandi hefur gert fyrir Samtök fiskvinnslustöðva. Miðað við ársreikninga 32 fiskvinnslustöðva, sem liggja til grundvallar útreikningunum, varð meðaltap þeirra 9,5% af tekjum á síðasta ári. Heildartekjur frystihúsa, saltfiskverk- unarstöðva og skreiðarverkenda á síðasta ári námu 30 milljörðum króna. Heildartap fiskvinnslunnar 1988 var því tæpir 3 millj- arðar króna ...“ Það er sum sé ekkert lát á því að fyrir- tæki í sjávarútvegi, veiðum og vinnslu, sæti rekstrartapi, gangi á eigin fé, sem hefur smám saman verið að étast upp, og safni skuldum, sem kalla á vaxandi láns- ljárkostnað. Staða landbúnaðarins er held- ur ekki beisin eða frumframleiðslu hver sem hún er. Hvert eitt starf í frumframleiðslu er jarðvegur fyrir tvö, þijú önnur í þjónustu. Það eru því ótvíræð tengsl milli rekstrarör- yggis fyrirtækjanna og atvinnuöryggis fólksins. Þegar grannt er gáð er hér um tvær hliðar á einu og sama fyrirbærinu að ræða. I þessu efni eiga atvinnuvegir og almenningur sameiginlegra hagsmuna að gæta. Satt er, sem sagt hefur verið, að á skort- ir að íslenzkur þjóðarbúskapur og hérlend- ir atvinnuvegir hafi lagað sig til fulls að breyttum aðstæðum. Það á m.a. við um veiðiþol fiskistofna og þróunina í efna- hags- og markaðsbúskap heimsins. Það má trúlega nýta auðlindir sjávar með minni tilkostnaði (minni skipastóli) og koma við meiri hagræðingu í vinnslu hráefnisins. Sama gildir um landbúnaðinn. En mergur- inn málsins er engu að síður sá, að það rekstrarlega umhverfi, sem ríkisstjórnir og ráðandi stjórnmálamenn hafa búið at- vinnulífinu, hefur drepið það í dróma, enda felur það í sér meira af marxískri miðstýr- ingu með höftum, millifærslum og mis- munun en hagkerfi annarra samkeppn- isríkja þar sem hagvöxtur leiðir til batn- andi lífskjara. FRÉTTASKÝR- endur, sem fjalla um atvinnuleysi líðandi stundar, vitna gjarnan til áranna 1968-1969, þegar síldin brást og verðfall varð á fiski vestanhafs, og gæftaleysisins á vertíðinni Þegar síldarstofn- inn hrundi Fleiri stoðir undir vel- ferðina 1983. Þá leituðu landsmenn atvinnu og lífsbjargar til grannríkja. Nú bryddar enn á slíkum landflótta. Það er út af fyrir sig skiljanlegt að fréttamenn horfi um öxl til þessara at- vinnuleysisára. Þessar gengnu efnahags- lægðir vóru lærdómsríkar, ekki sizt fyrir þá sök að þær vöktu okkur til vitundar um það, hve lífríki sjávar — „fagur fiskur í sjó“ — og verð sjávarvöru erlendis hefur afgerandi áhrif á atvinnu, afkomu og efna- hagslegt fullveldi okkar. Við þurfum í senn að varðveita vel auðlindir sjávar, sem vel- ferðarríkið sækir flest sitt til, og nýta þær hyggilega, þ.e. fara ekki yfir eðlileg nýt- ingarmörk. Hrun síldarstofnsins fyrir Norðurlandi, sem í hálfa öld malaði gull i þjóðarbúið og flýtti mjög för landsmanna frá fátækt til bjargálna, var víti til varnaðar, sem við þurfum vel að muna og draga rétta lær- dóma af. HEFÐBUNDNAR atvinnugreinar eiga í vök að verjast, m.a. vegna úreltrar efnahagsstefnu stjórnvalda. Þær verða engu að síður undirstaða íslenzks þjóðarbúskapar um fyrirsjáanlega framtíð, enda rétta þær væntanlega úr kútnum þegar fijálsræði eykst á ný í samfélaginu. Nauðsynlegt er engu að síður að skjóta sem flestum stoðum undir atvinnu og af- komu landsmanna. Orkufrekur iðnaður, sem skilar þegar langleiðina í 20% af út- flutningstekjum þjóðarinnar, getur enn aukið hlut sinn, ef vel tekst til. Orkan í fallvötnum landsins er vannýtt auðlind, sem vart verður breytt í atvinnu, verðmæti og gjaldeyri að neinu ráði nema með útflutningi í formi afurða orkufreks iðnaðar, stúriðju. Útflutningur orku um sæstreng kann þó að verða staðreynd áður en langir timar líða. Eitt af því fáa athyglisverða, sem núver- andi ríkisstjórn sýslar við, eru kannanir iðnaðarráðherra á vettvangi virkjana og stóriðju. Ríkisstjórnin kann hinsvegar að vera með „lík í lestinni" í þessum mála- flokki sem sumum öðrum. Dragbíturinn er innan ríkisstjórnarinnar en ekki utan, eins og Guðmundur Einarsson fyrrverandi framkvæmdastjóri Alþýðuflokksins benti réttilega á í grein í Alþýðublaðinu. Forn- eskja Alþýðubandalagsins kann að verða Þrándur í Götu æskilegrar framvindu eins og fyrri daginn. Átti að loka álverinu? Að sjá sér og sínum farborða REYKJÁYTKURBREF Laugardagur 29. júlí I ÞESSU SAM- bandi er fróðlegt að riija upp ummæli Hjörleifs Guttorms- sonar, Alþýðu- bandalagi, þegar hann var iðnaðarráðherra árið 1980: Hann sagði orðrétt í þingræðu 4. desember það ár: „í raun mætti leiða að því rök, þótt ég sé ekki að gera hér tillögu þar um, að hagkvæmast væri að skrúfa fyrir þetta stóriðjuver, Álverið, í áföngum og spara með því sem svarar heilli stórvirkjun. Slíkt væri langsamlega ódýrasti virkjunarkostur landsmanna nú, þar sem þarna er ráðstaf- að 1.200 gigavattstundum af raforku nú, eða tæpum helmingi þess sem framleitt er í landinu ...“! Hvar stæðum við nú ef eftir þessari stefnuvísun hefði verið farið? Þarna vinna mörg hundruð manna. Enn stærri hópur sinnir margvíslegum hliðar- og þjónustu- störfum, því hér gildir margfeldi frum- framleiðslunnar. Hver væri og staða við- komandi sveitarfélags, Hafnarfjarðar? Og hver væri viðskiptajöfnuður þjóðarinnar út á við? Og enn situr Alþýðubandalagið, hið raunverulega afturhald í íslenzkum stjóm- málum, í ríkisstjórn — og við sama hey- garðshornið. ÞJÓÐVIUINN birtir í síðustu viku viðtal við atvinnu- lausa konu, sem er fyrirvinna tveggja barna. Hún segir ,Innanmeinið er þó annað: ríkis- sljórn Islands, sem mætti vel hverfa ofan í ein- hvern úreldingar- sjóðinn. Þar eiga hugsjónir hennar og úrræði heima!“ m.a.: „Fyrst af öllu missir maður sjálfsvirð- inguna, svo kemur þetta voðalega vonleysi og svartsýni." Þetta er sem betur fer ekki hlutskipti meirihluta fólks hér á landi, þrátt fyrir stjórnarstefnuna, en þó of margra — og fleiri en verið hefur um langt árabil. Og margir horfa með ugg til haustsins. Sannleikurinn er sá að fátt brýtur ein- staklinginn eins fljótt og rækilega niður eins og það að hafa ekki verk að vinna, finna sig utanveltu í önn og kviku hins daglega lífs og geta ekki séð sér og sínum sómasamlega farborða, án utanaðkomandi hjálpar. Rétturinn til vinnunnar er einn mikilvægasti þáttur almennra mannrétt- inda í hugum þorra íslendinga. Atvinnuleysi er í raun sóun á dýrmæt- ustu auðlind þjóðarinnar: þekkingu og starfshæfni einstaklinganna. Fátt er og mikilvægara fámennri þjóð en það að nýta vinnuframlág og verkþekkingu sem flestra þegna sinna á vinnualdri, m.a. til að auka skiptahlutinn á þjóðarskútinni, varðveita og viðhalda þeirri velferð, sem til staðar er, þrátt fyrir allt. Það er illt til þess að vita að mál skuli hafa þróazt svo, síðasta misserið, að hér er nú til staðar mesta atvinnuleysi síðustu tuttugu ára. Það er enn verra til þess að vita að kunnugir menn á vinnumarkaðinum spá frekara atvinnuleysi í haust, m.a. vegna minnkandi kvóta í sjávarútvegi sem og áframhaldandi taprekstrar í frum- framleiðslu hvers konar. Fyrirtækjadauð- inn er fyrirbæri sem engan veginn hefur tekizt að binda enda á, þvert á móti. Þetta er dapurlegur veruleiki í höndum ríkisstjórnar, sem setti sér fjögur megin- markmið, sem öll hafa færzt fjær á ferli hennar: hallalausan ríkisbúskap, rekstrar- atkomu fyrirtækja réttum megin við núll- ið, almennt atvinnuöryggi og aukinn kaup- mátt launa. Fátt vex í höndum þessarar ríkisstjórnar nema tapið á atvinnuvegunum, atvinnu- leysið, skattheimtan, hallinn á ríkisbú- skapnum, skuldasöfnun erlendis og við- skiptahallinn. Mál er að linni þeim ósköp- um. Grundvallarstefnan er alröng eins og Morgunblaðið hefur margbent á; löngu úrelt í nútíma heimi. Það þarf að rétta af kompásinn í stað þess að kalla úlfur, úlfur! Eða fijálshyggjumenn, sem eiga að vera ábyrgðarmenn að öllu sem aflaga fer, þótt þeir séu í öllum flokkum og eigi ekkert sameiginlegt nema frelsið. Innan- meinið er þó annað: ríkisstjórn íslands, sem mætti vel hverfa ofan í einhvern úrelding- arsjóðinn. Þar eiga hugsjónir hennar og úrræði heima!

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.