Morgunblaðið - 04.04.1990, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 1990
Meiri vinna meiri framleiðni
en jafhframt aukinn sparnaður
eftir Ólaf Ólafsson
Sífellt er kallað á meiri vinnu og
meiri „framleiðni" í heilbrigðisþjón-
ustunni en jafnframt verða sparn-
aðarkröfur háværari. Erfitt er að
verða við öllum þessum kröfum því
að krafa um þjónustu eykst stöðugt.
Um þetta mál má skrifa langa
grein en ég kýs að nefna örfá atriði:
I. Á árunum 1970-85 tvöfaldað-
ist tíðni þeirra er kvörtuðu um
streitu meðal 34-44 ára á
Reykjavíkursvæðinu (mynd 1). í
eldri aldurshópnum varð aukningin
nokkuð minni. Hver er afleiðing
þessa? Þeir er kvarta um streitu
leita marktækt meira til lækna
vegna háþrýstings, bakveiki, maga-
sárs, )>reytu og höfuðverkjar en
aðrir. I ofanálag eru þeir mun meira
fjarverandi frá vinnu vegna veik-
inda. Þessu er svipað farið meðal
karla og kvenna (mynd 2-3). Mark-
tæk fylgni er á milli vinnutíma-
lengdar, mikillar aukavinnu og
streitu svo að eitthvað sé nefnt. Það
þarf að draga úr streitu í þjóðfélag-
inu.
II. Öldrunarlækningar og há-
tæknilækningar héldu innreið sína
fyrir nokkrum árum. Margt eldra
fólk sem áður átti ekki margra
kosta völ leitar nú að slíkri hjálp
þegar í nauðir rekur. Þessar aðgerð-
ir auka oft til muna lífsgæði (mynd
4). Á að draga úr þessari þjónustu?
Hér hafa verið nefnd dæmi um
aukna þörf fyrir þjónustu. Ef menn
vilja draga úr þessari þjónustu er
nauðsynlegt að t.d. stjórnmálamenn
er ráða að verulegu leyti íjárstreym-
inu eyrnamerki skýrt og skorinort
þá þjónustugrein er verður fyrir
valinu. Þetta val er ekki hægt að
leggja á heilbrigðisstarfsfólk nema
að litlu leyti.
III. Mjög er rætt um aukna hag-
kvæmni í þjónustunni og er síst
vanþörf á því enda hefur sannarlega
verið tekið til höndunum að undan-
fömu.
1. Mikil tilfærsla hefur orðið á
„minni háttar aðgerðum" frá
sjúkrahúsum til sérfræðinga „úti í
bæ“. Þetta er góð þróun.
2. Nokkur lækkun hefur orðið á
greiðsluhluta Tryggingastofnunar
nkisins er fer tii sérfræðinga en
vissulega má koma fyrir meiri hag-
ræðingu á þessu sviði.
3. Starfsfólk hefur ekki verið
fjölgað. Víða vinna nú tveir þá vinnu
er þrír unnu áður. Þrátt fyrir að
vinnan verði erfiðari á deildum
meðal annars vegna aðsóknar eldra
fólks.
4. Fimm-daga deildir eru nú
teknar í notkun í vaxandi mæli. Það
þýðir að öllu jöfnu lækkun á heildar-
rekstrarkostnaði sjúkrahúsa.
5. Gerðar hafa verið verulegar
ráðstafanir til þess að lækka lyfja-
kostnað og vonandi gengur það
eftir. Unnið er að fleiri tillögum í
þessum efnum.
En ekki má ganga of langt í
sparnaði. Sú neikvæcía mynd sem
margir stjórnmálamenn og fjöl-
miðlar hafa gefið af heilbrigðisþjón-
ustunni að undanförnu hefur dregið
úr íjárstreymi til þjónustunnar.
Afleiðingarnar eru nú þær að víta-
hringur hefur myndast. Fleiri rúm
eru lokuð, vinnan og vinnuaðstaðan
verður erfiðari. Starfsfólki fækkar.
Vinnuálag á sjúkrstofnunum er
víðast hvar orðið gífurlegt. Lækn-
ar, hjúkrunarfræðingar og aðrar
heilbrigðisstéttir vinna lengri vinnu-
tíma en aðrar stéttir í þjóðjjplaginu
fyrir utan sjómenn. Yfirmáta álag
á bráðavöktum hefur valdið því að
fólk kýs að hverfa úr vinnu. Komið
hefur í ljós að fjöldi heilbrigðis-
starfsfólks, annarra en lækna, á
elli- og hjúkrunardeildum er aðeins
Vt-Vi miðað við svipaðar deildir á
Norðurlöndum. (Hagkvæmni í heil-
MYND 1
KVARTANIR UM VINNUSTREITU
(34-44 ÁRA)
HJARTAVERND
1967 1 983
-69 -85
■ KARLWi F j -1502
E3 KONUR Fj : 1606
MYND 2
so%
40X
307.
20%
SJOKDOMAR OG STREITA
(46-74 ÁRA KONUR)
' f j. 3587
HJARTAVERND 1981-1984
10X
KRANSÆÐA—
SJUKDOUAR
I ÆTTINNI
■ FINNST STARF1D
ANDLEGA
ERFT7T
a EKW ERFTTT
XX
XXX
HAFA LEITAD
LÆKNIS
VECNA
UAGASARS
p < 0,05
0,01
P4. 0,001
MYND 3
5055
4055
3055
SJÚKDOMSEINKENNI OG STREITA
46—73 úra karlar
(fjöldi 3246)
Hjartavernd 1979-1981
2055
1055
ÞREYTA
■ RNNST STARFID
ANDLEGA
ERnTT
B ekki erfttt
HOFUÐVERKUR
P<0.001
FRA vinnu VEGNA
VEIKINDA UEIRA
EN 8 DAGA A ARI
Ólafúr Ólafsson
„Sú neikvæða mynd
sem margir stjórnmála-
menn og Qölmiðlar hafa
gefið af heilbrigðisþjón-
ustunni að undanfornu
hefiir dregið úr §ár-
streymi til þjónustunn-
ar.“
brigðisþjónustunni Mbl. mars
1989.) Samanburður á mannafla í
heilbrigðisþjónustu við t.d. Norður-
lönd er okkur mun óhagstæðari en
samanburður í mörgum öðrum at-
vinnugreinum. Ungt fólk hefur á
undánförnum árum leitað minna í
skóla heilbrigðisstétta en áður. T.d.
hefur hjúkrunarfræðingum, er út-
skrifast árlega, fækkað um helm-
ingi. Svipaða sögu má segja um
meinatækna (má vera að hræðslan
við eyðni hafi einhver áhrif) og
sjúkraliða þó að nokkuð hafi fjölgað
á síðasta ári. Framundan eru mjög
miklir erfiðleikar fyrirsjáanlegir
vegna skorts á aðstoðarlæknum og
hjúkrunarfræðingum á sjúkradeild-
um. Margoft er búið að vara við
þessu en menn virðast ekki skynja
vandann.
Höfundur er landlæknir.
MYND 4
Hátækni og
„viðbótarlífsgæðaár“
eftir aðgerð ár
Nýrnasíun 5-6
Hjartaflutningar Kransæðaaðgerðir 5
vinstra megin stofn 6
Nýrnaflutningar 5
Mjaðmaaðgerðir 4
Byggðastofiiun á Kópaskeri
eftirÞröst
Friðfínnsson
Hlutverk Byggðastofnunar
Að undanfömu hefur verið nokk-
ur umræða um byggðamál og fólks-
flótta af landsbyggðinni. Það leiðir
hugann að Byggðastofnun, hlut-
verki og störfum. I lögum um
Byggðastofnun segir að hlutverk
hennar sé „að stuðla að þjóðhags-
lega hagkvæmri þróun byggðar í
landinu“. Einnig skal hún reyna
„koma í veg fyrir að óæskileg
byggðaröskun eigi sér stað eða
lífvænlegar byggðir fari í eyði“. í
þessu skyni veitir Byggðstofnun
„lán eða annan fjárhagslegan
stuðning". Stjórn Byggðastofnunar
er að mestu skipuð landsbyggðar-
þingmönnum,., reyndum mönnum
með víðtæka þekkingu á atvinnulífí
til sjávar og sveita. Því hlýtur það
að vekja upp ýmsar spumingar
þegar fréttir berast aftur og aftur
af hmni fyrirtækja og vandræðum
sveitarfélaga þar sem Byggðastofn-
ún hefur aðstoðað.' í ársskýrslu
stofnunarinnar 1988 segir á einum
stað: „Lánveitingar á markaðskjör-
um til fyrirtækja á landsbyggðinni
teldust ekki aðgerð í byggðamálum
í öðrum löndum.“
ÓbyggðastefVia
Þegar Byggðastofnun lánar fé
til fyrirtækja í rekstrarerfiðleikum
sem þegar hafa fullnýtt lánamögu-
leika annars staðar er það hins
vegar orðin markviss aðgerð í
byggðamálum, aðgerð sem er fólgin
í því að fyrirtækin verða fljótt gjald-
þrota og byggðin er í sámm eftir.
Á almennum hreppsfundi á Kópa-
skeri á dögunum vom meðal ann-
arra staddir fjórir starfsmenn og
tveir stjómarmenn Byggðastofnun-
ar. I máli eins starfsmannsins kom
fram að þegar Sæblik hf. á Kópa-
skeri sótti um fyrirgreiðslu vegna
kaupa á Árna á Bakka hefðu starfs-
menn stofnunarinnar talið mjög
hæpið að rekstur skipsins gæti bo-
rið sig. Samt sem áður ákvað stjórn
Byggðastofnunar að veita lán, lán
sem síðan tapaðist við gjaldþrot
Sæbliks. Ég ætla ekki að fría
heimamenn ábyrgð en heldur fínnst
mér nöturlegt fyrir þá þingmenn,
sem keyptu sér atkvæði með stuðn-
ingi við málið, ef engir verða eftir
á Kópaskeri við næstu kosningar!
Hvað er til ráða?
Byggðastofnun, sem hefur lítið
annað en erlend lán til ráðstöfunar,
er markleysa. Byggðastofnun, sem
framreiknar þróun búferlaflutn-
inga, en hefur engin ráð til að gegna
því hlutverki, sem í upphafí var
rakið, er markleysa. Það sýnist
jafnvel í þágu landsbyggðar að
leggja niður slíka stofnun. Það hlýt-
ur að fara að verða ráðamönnum
ljóst að búseta stendur og fellur
með traustu atvinnulífí, fyrirtækj-
um sem skapa verðmæti. Það þýðir
ekki að lána skuldugum ný og ný
lán, heldur þarf nýtt áhættufé. Það
þarf einnig áhættufé til nýrra fyrir-
tækja, en fólk er hrætt við að hætta
sparifé sínu. Gæti ekki orðið nýtt
hlutverk Byggðastofnunar að
ábyrgjast hlutafé sem lagt yrði í
fyrirtæki á landsbyggðinni? Hún
gæti t.d. lagt sjálf fram hluta á
móti og fengið þannig aðild að
stjórnun fyrirtækjanna og aðstoðað
»Byggðastofnun, sem
hefur lítið annað en er-
lend lán til ráðstöfunar,
er markleysa. Byggða-
stofiiun, sem framreikn-
arþróun búferlaflutn-
inga, en hefur engin ráð
til að gegna því hlut-
verki, sem í upphafí var
rakið, er markleysa.“
með sérþekkingu. Það hefur komið
fram í fjölmiðlum að mikil eftir-
spurn hefur verið að undanförnu
eftir hlutabréfum í traustum fyrir-
tækjum, því er þessari hugmynd
varpað hér fram. Með þessum hætti
má spara erlendar lántökur og
virkja sparifé landsmanna. Sterk
eiginfjárstaða fyrirtækjanna og sér-
þekking Byggðastofnunar ætti að
tryggja að ekki félli á hana mikið
af þessum ábyrgðum.
By&gðastofnun á Kópasker
Á áðurnefndum Kópaskersfundi
stakk Jóhann Helgason, bóndi í
Leirhöfn, upp á því að Byggðastofn-
un yrði flutt til Kópaskers. Höfðu
fundarmenn gaman af svo frum-
legri hugmynd en starfsmaður
stofnunarinnar benti á að stofnun
væri aðeins þeir starfsmenn sem
þar ynnu, og öldungis fráleitt væri
að starfsmenn Byggðastofnunar
flyttu til Kópaskers. Þessi viðbrögð
hafa vakið spurningar í huga mér
sem ég vil leyfa lesendum að hugsa
um líka. Hvernig vinna þeir starfs-
menn að byggðamálum sem finnst
fráleitt að búa í fámenni? Er ekki
trúlegt að þeir sem gætu hugsað
sér að búa úti á landi og vinna í
Byggðastofnun þar ynnu betur?
Með þeirri fjarvinnslutækni og
myndsendum, sem nú flæða um
landið, skiptir þá nokkru höfuðmáli
hvar á landinu stofnanir eru? Væri
skaði ef starfsmönnum Byggða-
stofnunar fækkaði? Er þessi hug-
mynd um flutning stofnunarinnar
aðeins brandari, eða er hún ef til
vill snjöll lausn á vanda Kópaskers
og Byggðastofnunar einnig, og þar
með landsbyggðinni allri til fram-
dráttar?
Höfimdur er útibússtjóri í
Samvinnubankanum á Kópaskeri.