Morgunblaðið - 04.04.1990, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. APRIL 1990
Sannleikurinn mun
gera yður frjálsa
eftir Sigurð Þór
Guðjónsson
Deilurnar um aðgang sjúklinga
að sérfræðingum leiddu ýmislegt í
Jjós.
Aðstoðarlandlæknir segir að
nefnd, sem heilbrigðisráðuneytið
skipaði til að gera tillögur um nýtt
fyrirkomulag á samskiptum lækna,
hafi komist „að þeirri niðurstöðu
að boðskiptum lækna í tengslum
við meðferð sjúklinga sé mjög veru-
lega ábótavant og þau verði að
bæta. Sama er hvort um er að
ræða boðskipti heimilislæknis og
sérfræðings eða milli sérfræðinga
innbyrðis. Athuganir hafa sýnt að
á Stór-Reykjavíkursvæðinu sér-
staklega séu þessi boðskipti meira
og minna í molum." Og hann segir
ennfremur: „Boðskipti verða að
vera í lagi. Astæðurnar eru einfald-
Æega þær að það er öryggisatriði
að þau séu það... Það er eitt af
undirstöðuatriðum góðrar heil-
brigðisþjónustu að boðskipti lækna
séu í lagi“.‘ „Boðskipti" eru upplýs-
ingar læknis um sjúkling til ann-
arra lækna er einnig stunda hann.
Okkur er sagt að íslensk heil-
brigðisþjónusta sé einhver hin besta
í heimi. En nú vaknar spurningin:
Getur það verið þegar „eitt af undir-
stöðuatriðum góðrar heilbrigðis-
þjónustu" er „mjög verulega ábóta-
(vant“ og „meira og minna í mol-
um“?
Rökfræðilegt svar við spurning-
unni getur aðeins orðið á einn veg:
Það er útilokað.
Þess vegna er sú ályktun óhjá-
kvæmileg að boðskiptatregða
íslenskra lækna hafi stefnt heil-
brigðiskerfi landsmanna í voða.
Hverjar eru skýringarnar?
Komið hafa fram skýringar á
fyrirbærinu. Það stafi að vísu „að
einhveiju leyti“ af „trassaskap", en
í „talsverðum mæli“ sé orsökin sú
að sjúklingarnir óski þess sjálfir að
skýrslur um þá fari ekki lengra.2
Skýringin stenst alls ekki. Og
hér er sönnunin fyrir því:
I fyrstu grein nýju reglugerðar-
innar eru sérfræðingar skyldaðir til
að senda læknabréf til viðkomandi
heimilis- eða heilsugæslulæknis,
svo og annarra sérfræðinga, er
stunda sjúklinginn. Þó er sjúklingi
„heimilt að óska þess við lækni að
hann sendi ekki upplýsingar sjúkl-
ingi viðkomandi til annarra
lækna.“3
Það liggur í eðli þessa máls, þeg-
ar sérstök skylda er lögð á lækna
að gæta boðskipta sem talin eru
svona mikilvæg, að þeir sem semja
reglugerðina telja alveg víst að
undanþágur sjúklinga að eigin ósk
verði ekki svo margar að þær stefni
boðskiptunum í hættu. Annars væri
meiningarlaust að setja reglurnar.
Reglur verða fyrst og fremst að
vera raunhæfar, að ná tilgangi
sínum.
Aðstoðarlandlæknir er ekki í vafa
um skýringuna.
„Auðvitað liggur Ijóst fyrir að
þetta er ákveðin viðbótarvinna hjá
mönnum að hafa þessi mál í lagi á
sama hátt og það er vinna að hafa
bókhald, eða sjúkraskrár í lagi“.‘
Sérhagsmunir lækna
Boðskiptastíflan sýnir að lækn-
um er ekki eins annt um „hags-
muni sjúklinga" og þeir vilja vera
láta. Ég er þó viss um að þeir bera
hag sjúklinganna mikið fyrir bijósti.
En bera þó eigin hag mest fyrir
bijósti eins og allar stéttir og næst-
um allir einstaklingar. Hins vegar
hafa læknar vanið sig á þann ósið
að tala stundum um „hag sjúkling-
anna“ þegar þeir éiga við „hag
læknanna".
Það hefur lítið með „réttindi"
sjúklinga að gera hvort þeir rölti
„fijálsir" eða „ófijálsir“ milli spesj-
alista. Það er kjarabarátta sérfræð-
inga.
Formaður samninganefndar
þeirra kallaði þó fyrri reglugerðar-
hugmyndina, um eins konar tilvís-
unarform, „mannréttindabrot", er
stangist á við samþykkt alþjóða-
samtaka lækna í Lissabon 1981.4
Og auðvitað hittir það fólk í hjarta-
stað þegar virðulegur læknir full-
yrðir „mannréttindabrot" með dul-
arfullri vísun til Lissabon. (Það er
til fullt af svona læknasamþykktum
um „réttindi" sjúklinga og þær eru
allar göfugar. Samt eru þær tíma^
skekkja: Hópur A ákvarðar „rétt-
indi“ hóps B. í framtíðinni gæta
sjúklingar sjálfir réttinda sinna eða
réttara sagt: Komist verður að sam-
komulagi milli lækna og sjúklinga.)
En vandlætaranum láðist að gera
grein fyrir málinu í heild.
— Að á sama tíma og heilsu-
gæsla í Reykjavík sé vanefnum
búin hafi sérfræðingum stöðugt
fjölgað að afnám tilvísunarskyldu
olli því að þrír af hveijum fjórum
sjúklingum í mesta þéttbýli vitji
þeirra og þeir fáist því í stórum
stíl við kvilla er ekki þarfnast sér-
fræðihjálpar, en gróði sérfræðing-
anna (sem lesandinn kostar) rauk
upp úr öllu valdi. Þetta sé margfalt
dýrara fyrir samfélagið og lélegri
þjónusta heilsufarslega fyrir sjúkl-
ingana. Rannsókn hafi sýnt að
heimilislæknar vísi um 18% til sér-
fræðinga og vel búnar heilsugæslu-
stöðvar aðeins 3-4%.5 Aðrar rann-
sóknir staðfesta þetta.
Og hinn slungni samningamaður
gleymdi einnig að taka fram að
takmark tillagnanna væri að byggja
upp betra heilbrigðiskerfi fyrir ein-
stakling og samfélag. Af ritsmíð
hans heldur lesandinn hins vegar
að „stóri bróðir“ bijóti „mannrétt-
indi“ bara sísvona í tilgangslausri
illsku sinni. Engum átti raunar að
banna eitt né neitt. En til stóð að
bjóða misdýra valkosti til að
stemma stigu við ofnotkun dýrrar
sérfræðiþjónustu og óþarfa sóun á
almannafé. Grein læknisins leiddi
lesendur í villu um eðli málsins og
háfleygt hugtak eins og „mannrétt-
indi“, sem vernda almannaheill og
þroskaskilyrði einstaklinga, var
misbeitt til framdráttar sérhyggju
og gróðastarfsemi. Meira um „frels-
isást“ lækna á villigötum má lesa
í Morgunblaðinu nýlega.6 Pistill
formannsins er prýðilegt dæmi um
það hvernig læknar sem þykjast
beijast fyrir „hag sjúklinganna"
eiga í rauninni við „hag læknanna".
Það er fyrst og fremst í þágu
sérfræðinganna sjálfra að aðgangur
að þeim sé takmarkalaus. Þá fá
þeir fleiri kúnna. Og því fleiri kúnn-
ar, því hærri tekjur.
Þegar valdastéttir spillast
í krafti sérhæfðrar þekkingar er
ræður lífi og frelsi einstaklinganna
mega læknar heita einráðir um allt
sem að starfi þeirra lýtur; umfang
og afmörkun, hve mikið notendur
þjónustunnar kaupa, verðlagningu,
gæðamat, löggjöf, framkvæmd
Iaga, dómsniðurstöður í kærumál-
um. Og umsvif þeirra í vestrænum
iðnríkjum leiða til oflækninga og
ofrannsókna. Um þessa yfirburði
stéttarinnar hefur lítið verið ritað á
íslensku. Þó er talsvert að þeim
vikið í nýrri bók.7 Og undirritaður
hefur látið ýmislegt fjúka f gamni
og alvöru í blöðunum.
Það er því eftirsóknarvert að
vera læknir. Það tryggir kóngalíf
flestra og sællífi margra. Og þeir
hafa vafið ríkisvaldinu um fingur
sér til að maka krókinn. Dæma-
laust Ijáraustur til sérfræðinga úr
ríkissjóði hefur opinberast hvað eft-
ir annað. Hver man ekki eftir stöðv-
Ég mótmæli
eftirÁsgerði
Jónsdóttur
Þegar áfengiskaup fríðinda-
manna ríkisins urðu alþjóð kunn,
fyrir rúmu ári, setti margan mann
hljóðan. Þar sem ég þekki til, og
það er býsna víða, lá í loftinu keim-
ur af harmi fremur en ásökun.
Menn vissu að fríðindin voru til
þeirra komin samkvæmt lögum og
að dauðlegum mönnum er misvel
gefið að umgangast þau með fullum
sóma. Þegar sýnt var, að þáverandi
forseti hæstaréttar og handhafi for-
setavalds kunni ekki þá list heyrði
ég umhverfis mig nær einróma
andvarp: „Hveijum er nú hægt að
treysta?" Þetta var örvæntingaróp
þjóðarinnar en ekki áfellisdómur.
Ég riQa þetta upp vegna þess,
að nú hefur sá maður, er ég síst
hefði trúað til að vilja halda máli
þessu á lofti, sjálfur Magnús Thor-
oddsen, látið til sín taka á fjölmiðla-
velli með þeim hætti er illa hæfir
'þeirri fáguðu ásýnd sem við ókunn-
ir áhorfendur höfum leitt augum
úr fjarska. I sunnudagsblaði Morg-
unblaðsins þ. 18. febrúar 1990 er
birt viðtal Arna Þórarinssonar við
Magnús Thoroddsen. Þar veitist
hann mjög að þjóð sinni fyrir meint-
an þátt hennar í þeim dómi, er
dæmdi hann frá embætti. Hann
'telur meiri hluta hennar ekki með
réttu ráði og tekur fegins hendi
þeirri fullyrðingu vinar sins, að heil-
þjóð geti hæglega bijálast. Þema
viðtálsins er gegnsætt: Það er þjóð-
in sem er sökudólgur en Magnús
Thoroddsen óverðugur þolandi. Það
er vegna þessa augljósa þema sem
ég tek mér penna í hönd til þess
að mótmæla sekt þjóðarinnar í
þessu máli. Ég minni aftur á ör-
væntingaróp hennar: „Hveijum er
nú hægt að treysta?" Ég mótmæli
því, að þjóðin sé talin ráði firrt og
bijáluð vegna þess að hún vill að
handhafí æðstu stöðu ríkisins og
æðsta dómstóls landsins sé vamm-
laus maður. Ég mótmæli því, að
dómgreind þjóðarinnar sé sett á
bekk með „dómstól götunnar"
vegna þess að hún spyr hverju
treysta megi þegar æðstu ráða-
menn hennar kunna sér ekki hóf.
Ég mótmæli því, að þjóðin hafí far-
ið fram með ærslum og öfund í
þessu máli. Þar sem ég þekkti til
var næstum ótrúlega hljótt um það
og svo segja fleiri. I framhaldi þessa
vil ég minna á lagagrein, er birt
var í forsendum dómsins í máli M.
Th. þess efnis, að opinber embættis-
maður er með gerðum sínum varpi
skugga á embættið þurfí að svara
til saka. Væntanlega gildir þessi
lagagrein gagnvart fleirum en
Magnúsi Thoroddsen.
I Morgunblaðsviðtali sínu telur
M. Th. að undirrótin að málshöfðun
gegn honum muni vera pólitískt
samsæri. Mér þykir hann leggjast
lágt að leita á náðir svona ódýrrar
brellu til stuðnings við sóma sinn.
Mér er kunnugt um, að hann er
góður og gegn sjálfstæðismaður,
listunnandi og fagurkeri en hvorki
ég né þeir, sem ég hef spurt, hafa
nokkru sinni heyrt um hann getið
sem pólitískt hreyfíafl eða deiluefni.
Samkvæmt Morgunblaðsviðtal-
inu þ. 18. febrúar hefur Magnús
Thoroddsen orðið fyrir ósæmilegum
aðsúg vegna þeirra atburða, sem
hér um ræðir. Ég rengi ekki orð
hans en neita að hengja þann
óþurftarverknað á klakk meiri hluta
þjóðarinnar. Sem betur fer hefur
M. Th. ekki staðið einn undir álagi
eins og sú „þöll es stendur þorpi á
hlýrat henni börkur né barr“ og er
vissulega gott til þess að vita um
hvern mann. En hann hefði betur
látið ógert að senda þjóð sinni þessa
kveðju í Morgunblaðinu þ. 18. febr-
úar áður en hann hélt af landi
brott. Viðtalið er augljós viðleitni
M. Th. til þess að draga þjóðina til
sektar vegna dómsins yfir honum
og gerast svo píslarvottur á kostnað
hennar, þessi viðleitni er svo aug-
ljós, að hún er hrein ögrun við hina
almennu tilhneigingu til afskipta-
leysis og beinlínis tilefni þessarar
ritsmíðar.
Ég viðurkenni, að ég eins og
fleiri hafði hneigð til að skoða stór-
felld áfengiskaup M. Th. sem
óvænta og nánast sorglega yfírsjón
.heiðarlegs manns en þó. næga til
Ásgerður Jónsdóttir
„Það er vegna þessa
augljósa þema sem ég
tek mér penna í hönd
til þess að mótmæla
sekt þjóðarinnar í þessu
máli.“
þess að kippa stoðum undan trún-
aði við embættið. En eftir lestur
viðtalsins í Morgunblaðinu þ. 18.
febrúar veit ég að svo er ekki. Hér
er ekki um stundarglöp að ræða
heldur skoðun og viðhorf, sem ég
vona að aldrei eigi sér vægðar von
hjá íslenskri þjóð.
Magnús Thoroddsen er nú geng-
inn á vit samviskuléttra, brosmildra
og rúmgóðra fjölþjóðasálna og fjall-
hárra fríðinda. Samkvæmt títt-
nefndu Morgunblaðsviðtali má
vænta þess að hann uni þar vel hag
sínum. (24.febr.).
_ _ Uöfuiului• er kennuri.
Sigurður Þ. Guðjónsson
„Okkur er sagt að
íslensk heilbrigðisþjón-
usta sé einhver hin
besta í heimi. En nú
vaknar spurningin:
Getur það verið þegar
„eitt af undirstöðuatrið-
um góðrar heilbrigðis-
þjónustu“ er „mjög
verulega ábótavant“ og
„meira og minna í mol-
um“?“
un Tryggingastofnunar á greiðslu
læknareikninga í desember 1985,
athugasemdum Ríkisendurskoðun-
ar 1988, og yfirlæknishneykslinu á
Landakoti sama ár? Þá hafa furðu-
leg fríðindi lækna, sem forsvars-
menn þeirra veija með kjafti og
klóm, sært réttlætiskennd alþýðu.
Og það ekki síður að yfiriæknar
stórra sjúkrahúsa mega heita ósn-
ertanlegir í mistakamálum þó þau
kosti mannslíf og lög kveði skýrt á
um ábyrgð þeirra. (Mjólkurdufts-
málið á Landspítalnum 1988, dauði
„alkóhólistans" á Borgarspítalanum
1989.) Um það hefur undirritaður
skrifað greinar sem ekki standa
þessari að baki.8 En „kerfið“ þorir
ekki að afhelga hina heilögu. Álit
lækna hefur aftur á móti af öllu
þessu beðið hnekki meðal almenn-
ings. Og nú sviftir boðskiptaklúðrið
endanlega dýrðargloríunni af
læknastéttinni. Þróun hennar upp
á síðkastið sannar þá sígildu visku,
að voðinn er vís þegar einstaklingar
og stéttir græða mikla peninga og
öðlast mikil völd. Þá blómstrar spill-
ingin. Og ágirnd hinna frekustu og
ríkustu innan voldugs forréttinda-
hóps ræður oft mestu um hóflausar
og sívaxandi kröfur hans í heild.
Hópurinn verður því æ harðsnún-
ari. Og það er einmitt þetta sem
gerst hefur meðal lækna.
Það er ágirndin sem lamaði til-
vísanakerfið með lögbrotum. Og
það er ágirndin sem braut niður
boðskiptin. En því var einmitt spáð
að þau myndu hrynja við afnám
tilvísunarskyldunnar.
Það er neyðarleg hneisa fyrir
íslenska sérlækna að skylda verði
þá með lögum til að gæta „örygg-
is“ sjúklinga sinna og „undirstöðu-
atriða góðrar heilbrigðisþjónustu".
Samt er það sannleikur. Og sann-
leikurinn mun gera yður fijálsa.
Tilvísanir:
1. Viðtal við aðstoðarlandlæknir.
Tíminn 20.1. 1990.
2. Friðrikka Sigurðardóttir: Sjúkl-
ingaskattur hinn nýi. Morgun-
blaðið 27.1. 1990.
3. Reglugerð um fagleg samskipti
heilsugæslulækna, heimilis-
lækna og sérfræðinga. Heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið 1.2. 1990.
4. Guðmundur I. Eyjólfsson: Tilvís-
unarkerfið hið nýja. Morgun-
blaðið 27.1. 1990.
5. Viðtal við borgarlækni. Tíminn
29.8. 1987.
6. Ólafur Mixa: Ferðafrelsi geim-
farans um heilbrigðiskerfið.
Morgunblaðið 8.2. 1990.
7. Hörður Bergmann: Umbúða-
þjóðfélagið. Reykjavík 1989.
8. Sigurður Þ. Guðjónsson: Mistök-
in á Landspítalanum. Þjóðviljinn
8.10. Bætt við greinaskrif. Þjv.
26.10. 1988. Bítur sök sekan?
DV 1.7. 1989.
10. febrúar 1990
Iföfiindur er rithöfundur.