Morgunblaðið - 09.06.1990, Side 23

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. JUNI 1990
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. JÚNÍ 1990
23
wgnnfrlafei

\
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjórj
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Nýr svipur á
Varsjárbandalaginu
Hinn 5. maí 1955 varð
Vestur-Þýskaland aðili að
Atlantshafsbandalaginu
(NATO). Aðeins örfáum dögum
síðar var Varsjárbandalagið
stofnað af Sovétríkjunum og
fylgiríkjum þeirra. Áður en
bandalagið varð til sem andstæð-
ingur Atlantshafsbandalagsins
hafði Sovétstjómin gert tvíhliða
hernaðarsamninga við ríkin sem
hún lagði undir sig eftir lyktir
síðari heimsstyijaldarinnar, ríkin
sem nú eru að bijótast undan
alræði kommúnismans: Pólland,
Austur-Þýskaland, Tékkóslóv-
akíu, Rúmeníu, Búlgaríu og Ung-
vetjaland. Nú þegar Þýskaland
er að sameinast innan NATO
koma leiðtogar aðildarríkja Var-
sjárbandalagsins saman í
Moskvu og ákveða að gjörbreyta
bandalagi sinu. Hætti Sovétríkin
ekki að verða herraþjóð innan
bandalagsins rifta hin ríkin ein-
faldlega samstarfinu. Varsjár-
bandalagið er ekki lengur til í
sömu mynd og áður. Tvíhliða
samningar ríkja þess við Sov-
étríkin um hernaðarsamstarf eru
hins vegar enn í gildi. Dvöl
380.000 sovéskra hermanna í
A-Þýskalandi er einn viðkvæm-
asti þátturinn í sameiningu
þýsku ríkjanna.
Breytingin varð svo hröð í
Austur-Evrópu á liðnum vetri og
slík stórtíðindi hafa verið að ger-
ast, að okkur finnst ekki lengur
mikið til þess koma, þótt Varsjár-
bandalagið sé tæplega annað en
nafnið tómt. Rifjum upp að 1956
reyndu Ungveijar að yfirgefa
bandalagið og þeim var meinað
það með sovéskum skriðdrekum.
Minnumst þess einnig að á árinu
1968 benti ýmislegt til þess að
Tékkóslóvakar ætluðu að raska
pólitískri samheldni innan banda-
lagsins eftir „vorið í Prag“. Fimm
aðildarríki bandalagsins réðust
■þá með herafla inn í Prag. Nú
beita Kremlveijar ekki lengur
hervaldi til að halda ríkjum innan
bandalagsins heldur flytur Mikh-
aíl Gorbatsjov, forseti Sovétríkj-
„nna, ræðu um nauðsyn þess að
ríki bandalagsins njóti jafnræðis.
Í lokayfirlýsingu leiðtogafundar
bandlagsins sem haldin var í
Moskvu á fimmtudag segir:
„Bandalagsríkin munu taka
markmið og starfsemi banda-
lagsins til endurskoðunar með
það fyrir augum að breyta því í
samtök fullvalda ríkja, sem hafa
lýðræðislegt stjórnarfar að leið-
arljósi.“
Varla er við því að búast, að
leiðtogar ríkjanna sjö í Varsjár-
bandalaginu segi sameiginlega
með skýrari hætti, að bandalag
þeirra hafi tapað í hugmynda-
fræðilegu baráttunni við Atlants-
hafsbandalagið. Vaclav Havel,
forseti Tékkóslóvakíu, segir, að
nú sé Varsjárbandalagið orðið
að tæki til að stuðla að afvopnun
og afturhvarfí Austur-Evrópu-
ríkjanna til Evrópu. í þessum
orðum felst vilji fyrrum fylgiríkja
Sovétríkjanna til samstarfs við
Vestur-Evrópuríkin, þó varla
innan Atlantshafsbandalagsins
heldur á sameiginlegum evrópsk-
um vettvangi, sem nú er í mótun.
Á fundi utanríkisráðherra Atl-
antshafsbandalagsríkjanna sem
lauk í Skotlandi í gær var enn
ítrekuð sú skoðun aðildarþjóð-
anna að bandalag þeirra hefði
miklu hlutverki að gegna við
nýjar og gjörbreyttar aðstæður
í Evrópu. Aðildarríkjunum er
mikið í mun að samhengið í vöm-
um Evrópu og Norður-Ameríku
slitni ekki. Raunar á þetta við-
horf einnig stuðningsmenn í
Austur-Evrópu, jafnvel innan
Kremlar, þar sem menn átta sig
á gildi þess að viðhalda stöðug-
leika í Evrópu og hve miklu hlut-
verki Bandaríkjamenn gegna í
því efni.
Varsjárbandalagið ætlar að
tileinka sér lýðræðisleg vinnu-
brögð og þar verða aðildarríkin
ekki beitt hervaldi þótt til ágrein-
ings komi. Atlantshafsbandalag-
ið ætlar að starfa áfram og hafa
sameinað Þýskaland innan vé-
banda sinna. Evrópubandalagið
er segull sem dregur að sér fleiri
ríki í austri og vestri og á vett-
vangi þess er æ meira fjallað um
utanríkismál, en öryggismálin
eru hluti þeirra. Hugmyndir eru
uppi um nánara beint pólitískt
samband Evrópubandalagsins og
ríkjanna í Norður-Ameríku —
verða þær til að veikja eða
styrkja NATO? Ætlunin er að
þróa enn frekar samstarfið á
vettvangi ráðstefnunnar um ör-
yggi og samvinnu í Evrópu
(ROSE), sem hefur fengið nýtt
gildi með breytingunum í A-Evr-
ópu, jafnvel einangrunarsinnarn-
ir í Albaníu sem sögðu sig úr
Varsjárbandalaginu 1961 ogleit-
uðu skjóls hjá Kínveijum, vilja
nú tengjast RÖSE-þróuninni.
Hvarvetna er þróunin í átt til
meiri samruna og samvinnu.
Þjóðir nýta aukið frelsi við nýjar
aðstæður til að tengjast nýjum
og nánari böndum. Þeir dragast
aftur úr sem ekki vilja vera með
eða gæta ekki hagsmuna sinna
með nánara samstarf áð leiðar-
ljósi.
Nú þarf að
ganga lengra
eftir Þorstein Pálsson
Síðustu daga hafa farið fram
nokkrar umræður um það hvernig
tryggja megi efnahagslegan árang-
ur þeirra kjarasamninga sem gerð-
ir voru í byijun þessa árs. Stjóm-
völd hafa viðurkennt að hætta sé
á að ýmsir þættir eins og t.a.m.
verðlagsmál geti farið úrskeiðis á
næstu vikum og mánuðum.
Kjarasamningarnir sem aðilar
vinnumarkaðarins stóðu að voru
djörf og markverð tilraun. Hún var
gerð vegna þess að forystumenn
launþega og atvinnurekenda gátu
ekki sætt sig við efnahagsforsend-
ur ríkisstjómarinnar. Þær fólu í sér
of mikla verðbólgu fyrir atvinnulíf-
ið og of mikla kjaraskerðingu fyrir
launafólk.
Aðilar vinnumarkaðarins
lögðu nýjan grundvöll í
efnahagsmálum
Það var í því ljósi sem forystu-
menn Alþýðusambandsins og
Vinnuveitendasambandsins ákváðu
að taka fram fyrir hendumar á
ríkisstjórninni og leggja til nýjar
forsendur fyrir þróun efnahags-
mála með gerð kjarasamninga og
með því að setja ríkisstjóminni
skilyrði og koma á sérstakri eftir-
litsnefnd með henni. Aðilar að
þeirri nefnd eru ýmsir af helstu
embættismönnum ríkisins.
Þegar kjarasamningarnir voru
gerðir var öllum Ijóst að þeim yrði
að fylgja eftir með nýjum áherslum
og breyttum grundvallarviðhorfum
við stjórn efnahagsmála. Með
kjarasamningunum voru sköpuð
skilyrði til þess að höggva að rótum
margra megin meinsemda í
íslensku efnahagslífí. Þeir voru
hins vegar ekki nein frambúðar-
lausn. Sú ábyrgð hlýtur að hvíla á
herðum ríkisstjómar á hveijum
tíma.
Er Þjóðhagsstofiiun ekki
nógu sjálfstæð?
Það vakti athygli á kjördag að
Ríkisútvarpið flutti þá í hádegis-
fréttum viðtal við forstjóra Þjóð-
hagsstofnunar þar sem því var lýst
að mikill blómatími væri framund-
an. Forsendur kjarasamninganna
ættu að ganga upp og lífskjör
launafólks yrðu bætt og kaupmátt-
ur aukinn með hækkun á gengi
krónunnar.
Aðeins nokkmm dögum seinna
eru birtar upplýsingar frá Þjóð-
hagsstofnun sem benda til þess að
þætta sé á að markmiðum kjara-
samninga í verðlagsmálum verði
ekki náð nema gerðar verði sér-
stakar ráðstafanir. I því felst að
fremur er hætta á að lífskjörin
versni en batni.
Kjördagsfrétt Þjóðhagsstofnun-
ar vekur því upp spurningar um
það hvort stofnunin er nægilega
sjálfstæð. Nú stendur svo á að for-
stjóri hennar er einn af ráðherrum
í ríkisstjórninni en annar maður er
settur til að gegna því starfi án
þess að hafa fengið skipun. Það
er áleitin spuming hvort þessi af-
staða hafí veikt sjálfstæði Þjóð-
hagsstofnunar.
Ollum má vera ljóst að framund-
an eru tímar minni ríkisafskipta
og aukins fijálsræðis í efnahags-
málum. Það er því mikilvægara en
nokkm sinni fyrr að tryggja sjálf-
stæði Þjóðhagsstofnunar í störfum.
Vera má að nauðsynlegt reynist
að bijóta upp og endurskipuleggja
yfirstjórn efnahags- og peninga-
mála í þeim tilgangi að styrkja
hana og gera hana sjálfstæða.
Skammtímalausnir duga ekki
Markviss verðgæsla er mikilvæg
í baráttunni við verðbólguna en
menn ættu að hafa fengið næga
reynslu af því að verðlagshafta-
stefna eða miðstýringarstefna dug-
ar ekki í þeirri viðureign. Leiðin
að settu marki í þessum efnum er
ekki opinber verðstýring. Þeir sem
einvörðungu hafa skammtímasjón-
armið í huga sjá bara lausnir af
þessu tagi.
Það er höfuðatriði við þessar
aðstæður að kjarasamningunum
verði fylgt eftir með markvissum
aðgerðum er leiða til aukins fijáls-
ræðis bæði í viðskipta- og peninga-
málum. Agi markaðarins er mikil-
vægasta aðhaldið í þessum efnum
og um leið þurfum við að tengjast
þeirri alþjóðlegu þróun sem nú á
sér stað í þessum efnum.
Fyrstu skrefin í ftjálsræðisátt
Segja má að fyrstu skrefín hafi
verið stigin árið 1986 með nýju
viðskiptabankalöggjöfínni og heim-
ildum til banka_ til sjálfstæðra
vaxtaákvarðana. Á þeim tíma voru
einnig stigin fyrstu skrefín að au-
knu frjálsræði í gjaldeyrismálum
og á þeim tíma var fyrsta ríkis-
bankanum breytt í hlutafélag og
lagður grunnur að sameiningu og
einkavæðingu í bankakerfinu. Þá
þegar var veruleg andstaða við
breytingar af þessu tagi innan þá-
verandi ríkisstjórnar og reyndar
einnig í röðum A-flokkanna sem
þá voru í stjórnarandstöðu. Eftir
að Sjálfstæðisflokkurinn varð fyrir
áfalli í alþingiskosningunum 1987
varð nokkurt hlé á breytingum í
þessa veru.
Núverandi ríkisstjórn hefur fram
til þessa fremur leitast við að stíga
skref til baka en fram á við í þess-
um efnum. Viðskiptaráðherrann
hefur þó talað með jákvæðum hætti
en hefur látið þar við sitja.
Sérfræðingar efnahags- og
framfarastofnunarinnar í París
bentu á þá augljósu staðreynd í
umtalaðri skýrslu fyrir nokkrum
vikum að mjög brýnt væri að draga
úr miðstýringu í efnahagskerfínu
og pólitískri stjórnun bankakerfis-
Þorsteinn Pálsson
„Ljóst er að nú er kom-
ið að ríkisstjórninni að
tryggja framhaldið.
Það þarf að ganga
lengra en gert hefur
verið með róttækum
breytingum í efiiahags-
og fjármálastjórn.
Verði það ekki gert er
hætt við að árangur
kj arasamninganna
verði skammtímalausn
en ekki upphaf að við-
varandi stöðugleika í
íslensku efiiahagslífi.“
ins. Reyndar fullyrtu þeir að það
væri forsenda fyrir því að íslend-
ingar næðu árangri í stjórn efna-
hagsmála og gætu átt einhveija
von um aukinn hagvöxt og bætt
lífskjör á næsta áratug. Aðvörun
þeirra var skýr: Ef þessar grund-
vallarbreytingar myndu ekki gerast
blasti við stöðnun í íslenskum efna-
hagsmálum á næstu árum.
Nú þarf ákvarðanir um
breytingar til lengri tíma
Nú er því komið að þeim tíma-
punkti að fylgja verður kjarasamn-
ingunum frá því í vetur eftir með
grundvallarbreytingum af þessu
tkgi. Það verður ekki dregið öllu
lengur að breyta þeim tveimur
ríkisbönkum sem eftir eru í hlutafé-
lög sem smám saman yrðu almenn-
ingseign. Með því yrði stigið
stærsta skrefið frá pólitískri mið-
stýringu á fjármagnsmarkaðinum.
En því miður hefur forsætisráð-
herra lýst því yfír að ekki komi til
greina meðan núverandi ríkisstjórn
sitji að gera breytingar af þessu
tagi.
I annan stað er óhjákvæmilegt
að gera nú þegar þær breytingar
á gjaldeyrisreglunum að gjaldeyris-
markaðurinn verði opnaður út á
við og frelsi komið á í þeim efnum
með sama hætti og aðrar Norður-
landaþjóðir og Evrópubandalagið
hafa verið að gera. Sjálfstæðis-
menn reyndu að knýja á um breyt-
ingu af þessu tagi með flutningi
þingsályktunartillögu í vetur sem
leið. Ríkisstjómin sameinaðist í
andstöðu gegn þeirri tillögu en við-
skiptaráðherrann lýsti því yfir
margsinnis og hefur haldið því
áfram að hann væri tilbúinn með
reglugerð um þessi efni sem lægi
óundirrituð á skrifborði hans.
Kjarni málsins er hins vegar sá
að það er ekki nægilegt að hafa
reglugerð tilbúna og óundirritaða
mánuðum saman. Hér þarf að gera
breytingar og þær verða ekki með
óundirrituðum reglugerðum.
Framsóknarmenn hafa barist
gegn fijálsræðisbreytingum af
þessu tagi og gerðu hugmyndir þar
að lútandi að höfuðárásarefni á
Sjálfstæðisflokkinn. Nú verða þeir
hins vegar að beygja sig fyrir þeirri
staðreynd að stefna Sjálfstæðis-
flokksins í þessum efnum var ekki
aðeins rétt heldur einnig nauðsyn-
legur og óhjákvæmilegur þáttur í
þróun efnahagsmála og aðlögun
að breyttum aðstæðum í Evrópu.
Fijálsræði leiðir ekki til upp-
lausnar heldur aukins aga. Ef
stjórnvöld ætla ekki að bijóta niður
þann nýja efnahagslega grundvöll
sem forystumenn launþega og at-
vinnurekenda lögðu í byijun þessa
árs verða þau að fylgja þessum
frjálsræðisbreytingum eftir. Jafn-
vel framsóknarmenn komast ekki
hjá því að viðurkenna þessar stað-
reyndir.
Á sínum tíma var ákvörðunin
um fijálsa vexti helsta viðspyrnan
gegn þenslu i efnahagslífínu. Að-
haldsaðgerðir eru aldrei vinsælar
og Framsókn lék þá á strengi
ábyrgðarleysisins. Nú sýnast for-
ystumenn Framsóknar ætla að end-
urtaka þann leik í trausti þess að
aðrir veiji það sem ekki er til stund-
arvinsælda fallið.
Framsókn eykur óvissu á
lánsfiármarkaði
Raunvextir hafa farið hækkandi
að undanförnu. Það gæti bent tii
þess að jafnvægið væri að raskast
á því sviði einnig. í vor viður-
kenndi fjármálaráðherra að sala
nýrra spariskírteina hefði ekki dug-
að til þess að standa undir innlausn
eldri skírteina. Það þýðir með öðr-
um orðum að á þeim tíma var út-
streymi en ekki innstreymi lánsfj-
ármagns með spariskírteinum í
ríkissjóð. Síðan hafa vextir verið
hækkaðir lítið eitt á spariskírtein-
um og bankarnir hafa fylgt í kjöl-
farið.
Ríkisstjómin þarf því að sýna
fram á að lánsfjármál ríkissjóðs
raski ekki markmiðum kjarasamnT
inganna en fram til þessa hefur
hún ekki getað gert það. Hún þarf
einnig að sýna fram á að fjárlög
næsta árs raski ekki þessum mark-
miðum. Fram til þessa hefur hún.
ekki getað sýnt fram á að svo
muni verða.
Það eina sem ríkisstjórnin hefur
tilkynnt er ákvörðun um að afnema
verðtryggingu fjárskuldbindinga
þegar í haust a.m.k. að einhverju
leyti. Nú er verðtrygging í sjálfu
sér ekki sáluhjálparatriði. En ljóst
má vera að skyndilegt afnám henn-
ar eða veruleg takmörkun myndi
draga mjög úr trausti spariíjáreig-
enda á hagstjórn og minnka spam-
að. Eigi markmið kjarasamning-
anna á hinn bóginn að nást þurfum
við að auka innlendan sparnað til
mikilla muna. Ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar í þessu efni gengur
því þvert á þau markmið sem aðil-
ar vinnumarkaðarins settu þegar
þeir tóku fram fyrir hendurnar á
ríkisstjórninni við stjórn efnahags-
mála í byijun þessa árs.
Það þarf að ganga lengra
Ljóst er að nú er komið að ríkis-
stjórninni að tryggja framhaldið.
Það þarf að ganga lengra en gert
hefur verið með róttækum breyt-
ingum í efnahags- og fjármála-
stjórn. Verði það ekki gert er hætt
við að árangur kjarasamninganna
verði skammtímalausn en ekki upp-
haf að viðvarandi stöðugleika í
íslensku efnahagslífi. Viðbrögð
ríkisstjórnarinnar að undanförnu
virðast á hinn bóginn benda til
þess að hún ætli að sKjóta verkefn-
um og vandamálum á frest fram
yfír kosningar. Það er ugglaust
hægt en þá stefnum við framtíðar-
markmiðunum í hættu.
Höfundur er formaður
Sjálfstæðisfíokksins.
Kjarvalsstaðir:
Jónasarhátíð 16. júní
Félag áhugamanna um bókmenntir, Borgarbókasafnið og Menning-
armálaneftid Reykjavíkurborgar eftia til þings um Jónas Hallgríms-
son í vestursal Kjarvalsstaða laugardaginn 16. júní. Þingið hefst
klukkan tíu og stendur yfír til klukkan sex. Um kvöldið mun Þjóðleik-
húsið efna í sömu húsakynnum til sérstakrar hátíðarsýningar á dag-
skrá úr verkum Jónasar Hallgrímssonar.
Morgunblaðið/Bjarni
Frá blaðamannaftindi um ráðstefhuna á miðvikudag. Til vinstri er Pétur Gunnarsson, rithöfundur, fi-á
Félagi áhugamanna um bókmenntir.
í frétt um ráðstefnuna segir að
það hafí orðið að föstum lið í starf-
semi Félags áhugamanna um bók-
menntir að efna til stórþings um
íslenskan höfund í upphafí sumars.
Fyrsta þingið var helgað Halldóri
Laxness og hið næsta Málfríði Ein-
arsdóttur. í fyrra var þingað um
Þórberg Þórðarson og nú er röðin
komin að Jónasi Hallgrímssyni.
Eins og áður hefur félagið leitað
samstarfs við aðra, að þessu sinni
við Menningarmálanefnd
Reykjavíkurborgar og Borgarbóka-
safnið og er þingið sameiginlegt
verkefni þessara þriggja aðila. Auk
þess nýtur það stuðnings Mennta-
málaráðuneytisins og Prentsmiðj-
unnar Odda.
Á ráðstefnunni verða fluttir tíu
fyrirlestrar. Kristján Árnason bók-
menntafræðingur mun tala um
húmanisma Jónasar, Gunnar Harð-
arson heimspekingur spyr hvort
hann hafi verið vandræðaskáld en
Haukur Hannesson íslenskufræð-
ingur nefnir erindi sitt „Einbúinn“.
Ólafur Halldórsson handritafræð-
ingur segir frá Ijóðum Jónasar í
eiginhandarriti, Dagný Kristjáns-
dóttir bókmenntafræðingur segir
frá „Hulduljóðum" í erindi sem hún
nefnir „Ó Hulda!“ og Sigurður
Steinþórsson jarðfræðingur fjallar
um náttúrufræðingin Jónas. Sveinn
Yngvi Egilsson bókmenntafræð-
ingur talar um gamala og góða
bragarhætti sem Jónas notaði en
Jón Karl Helgason bókmennta-
fræðingur um þýðingar Jónasar í
erindi sem hann nefnir „Ævintír
af Jónasi Glóa-Tieck á íslensku“.
Síðastir mæla þeir Matthías Jo-
hannessen skáld, sem flytur
„Nokkur orð um Jónas“ og Guð-
mundur Andri Thorsson rithöfund-
ur sem mun leggja út af „Ferðalok-
um“. Á milli fyrirlestra munu Alda
Amardóttir og Þór Tulinius lesa
úr verkum Jónasar.
Sérstök sýning á leikverkinu „Ur
myndabók Jónasar Hallgrímsson-
ar“ verður klukkan níu að kvöldi .
ráðstefnudagsins. Verkið var upp-
haflega samið af Halldóri Laxness
í tilefni af hundrað ára ártíð Jónas-
ar 1945. Það var sýnt í Trípólíbíó
og vakti mikla lukku, ekki síst
frumsamin tónlist Páls ísólfssonar.
Eftir sýninguna týndist handritið
en fannst aftur fyrir nokkru.
Ákveðið var að færa verkið upp á
ný undir leikstjórn Guðrúnar
Stephensen og verður það endur-
sýnt í fyrsta skipti á Kjarvalsstöð-
um þann 16. júní,
Á blaðamannafundi á fimmtu-
dag sagði Guðrún Stephensen að
það hefði lengi verið draumur
þeirra Þuríðar Pálsdóttur söngkonu
að færa dagskrána upp að nýju.
Þuríður söng fyrst opinberlega við
lög föður síns, Páls ísólfsonar, í
sýningunni árið 1945. Hún er tón-
listarstjóri uppfærslunnar nú. Meg-
in uppistaða sýningarinnar er
Grasaferð Jónasar Hallgrímssonar
en þar eru einnig brot úr Legg og
skel, Heimsókn drottningarinnar
af Englandi til kóngsins af Frakkl-
andi, Stúlkunni í fjallinu og Jóla-
þætti þar sem huldumaðurinn í
fjallinu fer með Hulduljóðin. Stúlk-
una í Grasaferð leikur og syngur
Katrín Sigurðardóttur söngkonu en
piltinn leikur Torfi F. Olafsson.
Aðrir leikarar í sýningunni eru
Þórunn Magnea Magnúsdóttir, Jón
Símon Gunnarsson, Þóra Friðriks-
dóttir, Gunnar Eyjólfsson og Hákon
Waage. Auk leikara taka fjórir list-
dansarar þátt í sýningunni. Það eru
þau Sigurður Gunnarsson, Lilja
Ivarsdóttir, Margrét Gísladóttir og
Pálína Jónsdóttir. Hljóðfæraleikar-
ar eru Hlíf Siguijónsdóttir, Júlíana
Elín Kjartansdóttir, Sesselja Hall-
dórsdóttir, Bryndís Halla Gylfa-
dóttir og Valur Pálsson. Heiðurs-
gestur á sýningunni 16. júní verður
Halldór Laxness. Önnur sýning á
dagskránni verður á Kjarvalsstöð-
um 17. júní á vegum Þjóðhátíðar-
nefndar.
Ráðstefnan og dagskráin eru
opin öllum almenningi. Ráðstefni-
gjald er kr. 600 og verð á sýning-
una um kvöldið kr. 500.
Umsóknir um styrki
úr Barnaverndar-
sj'óði Knuds Knudsens
STYRKIR úr Barnaverndarsjóði Knuds Knudsens eru veittir til útg-
áfústarfsemi í samræmi við hlutverk sjóðsins. Sverrir Hermannsson,
þáverandi menntamálaráðherra, setti reglugerð um Barnaverndar-
sjóð Knuds Knudsens í júní 1987 þar sem segir að hlutverk sjóðsint
skuli vera að auka forvarnir á sviði barnavemdar og að upplýsa
almenning um stöðu baraaverndarmála. Að fjármunum sjóðsins
skuli einkum varið til útgáfú rita um þetta eftii.
Stofnframlag sjóðsins var
147.262 danskar krónur og var
það fé flutt til íslands í ágúst 1988.
I maí 1988 skipaði Birgir ísleifur
Gunnarsson menntamálaráðherra
Ingibjörgu Georgsdóttur barna-
lækni formann sjóðsins. Auk henn-
ar eru í stjórn sjóðsins Guðjón
Bjarnason framkvæmdastjóri
Barnavemdarráðs og Sævar Berg
Guðbergsson félagsráðgjafi.
Fyrsta úthlutun úr sjóðnum fór
fram í ágúst 1988 en þá styrkti
sjóðurinn útgáfu smáritsins „Þetta
er líkaminn minn“ sem gefíð var
út af Samtökum um kvennaat-
hvarf. Einnig styrkti sjóðurinn
samtökin Delta Kappa Gamma við
útgáfu veggspjalda um áhrif
myndefnis á böm. Á árinu 1989
styrkti sjóðurinn aftur Delta Kappa
Gamma samtökin til útgáfu bækl-
ingsins „Hvað viljum við að festis' ’
í barnshuganum?“ og Kvikmynda-
eftirlit ríkisins til útgáfu vegg
spjalds um áhrif sjónvarps oj
myndbanda á böm og unglinga. ).
þessu ári hafa Foreldrasamtökii
fengið styrk til útgáfu tímarits
þar sem fjallað verður um vernc
bama.
I frétt frá sjóðsstjórn segir ac
hún vilji með fréttinni vekja at-
hygli á fjármunum sjóðsins 0£
hlutverki hans og hvetja sem flestí
til að sækja um styrk úr sjóðnun
til útgáfustarfsemi í samræmi vic
hlutverk sjóðsins. Umsóknun
ásamt verklýsingu skal skilað ti
skrifstofu Bamaverndarráðs ís- ^
lands, Laugavegi 36, 101
Reykjavík, fyrir 1. septembei
1990.
Málvísindastofiiun Háskólans:
Fjöldi erlendra fyrir-
lesara á tveimur mál-c
vísindaráðstefiium
TVÆR ráðstefiiur verða haldnar í Odda á vegum Málvísindastoftiun-
ar Háskólans í næstu viku. Hin fyrri verður miðvikudaginn 13. júní
og neftiist Samræður um íslensk málvísindi. Síðari ráðstefhan er
Tólfta norræna málvísindaráðstefnan og stendur hún yfir dagana
14.-16. júní. Yfir fimmtíu manns halda fyrirlestra á ráðstefnunum,
en þær eru opnar almenningi.
Halldór Ármann Sigurðsson for-
stöðumaður Málvísindastofnunar
Háskólans sagði í samtali við
Morgunblaðið að til fyrri ráðstefn-
unnar væri sérstaklega boðið fjór-
um erlendum fyrirlesumm auk
íslenskra.
Ottar Grönvik fyrrverandi próf-
essor við Olsóarháskóla ríður á
vaðið og fjallar um hvort nýfundinn
rúnasteinn frá því um 900 í Malt
í Danmörku hafi Vestur-norska
eða íslenska áletmn.
Næstur talar Svavar Sigmunds-
son dósent um íslenska málhreins-
unarstefnu á fyrri hluta síðustu
aldar.
Wolfgang Wurzel, heimsþekktur
beygingafræðingur frá Austur-
Berlín, fjallar um viðfangsefni í
beygingarfræði. Hann hefur um
langt skeið lagt út af íslensku í
sínum fræðikenningum að sögn
Halldórs.
Þá tekur Valeríj P. Bérkov til
máls og talar um afturbeygðar
sagnir í íslensku. Bérkov er frá
Leningrad og er höfundur nokk-
urra orðabóka, þ.á.m. fyrstu
íslensk-rússnesku orðabókarinnar
sem korn út í Moskvu 1962. Nú
vinnur hann að yfirferð fyrstu
stóru rússnesk-íslensku orðabók-
arinnar sem Helgi Haraldsson dós-
ent hefur sett saman að frum-
kvæði hans.
Joan Maling prófessor við Bran-
deisháskólann í Bandarikjunum
íjallar um fallmörkun. Halldór
sagði að vangaveltur um fallbeyg-
ingu væm mikið í tísku í heimi
málvísindanna. Menn hafí beint
sjónum sínum að íslensku vegna
þess hve fallbeygingar hafa horfíð
mikið úr evrópskum málum. Joan
Maling er ritstjóri tímaritsins Nat-
ural Language and Linguistic The-
ory. Hún er jafnframt annar
tveggja ritstjóra bókarinnar Mod-
ern Icelandic Syntax sem kemur
út í New York í sumar.
Að síðustu flytja Höskuldur Þrá-
insson prófessor og Kristján Árna-
son dósent fyrirlestur um íslenskar
mállýskur á 20. öld. Þeir hafa
stjómað rannsókn á mállýskum og
í þeim tilgangi hafa verið tekin
viðtöl við rúmlega 3000 manns af
öllu landinu. Halldór sagði að þessi
rannsókn væri einstæð vegna þess
að hvergi hefur málfar heillar þjóð-
ar verið rannsakað jafn ítarlega.
Stofnun Sigurðar Nordals hefur
styrkt Málvísindastofnun og býður
þremur af fjómm erlendu fyrirles-
aranna á fyrri ráðstefnuna. Orða-
bók Háskólans býður hins vegar
Bérkov. Halldór sagði að þetta
hefði gert þeim kleift að halda
þessa íslensku ráðstefnu í tengsl-
um við þá norrænu. Eins og kemur
fram að ofan er mikil áhersla lögð
á að fjallað verði um rannsóknir á
íslensku nútímamáli, en erlendir
vísindamenn hafa í meira mæli
beint sjónum sínum að rannsókn-
um á fombókmenntunum.
Tólfta norræna málvísindaráð-
stefnan er haldin hér á landi í
fyrsta sinn. Þar halda 50 manns
stutta fyrirlestra um almenn málv-
ísindi. Fyrirlestramir taka um 20
mínútur í flutningi og á eftir verða
10 mínútna umræður.
Málvísindastofnun hefur notið
stuðnings ýmissa fyrritækja og
stofnanna til þess að koma þessum
ráðstefnum á fót og gefa út fyrir-
lestrana síðar. Þau eru Landsbank-
inn, Seðlabankinn, Islandsbanki og
Búnaðarbankinn, Sjóvá-Almennar,
Reykjavíkurborg og Visa-ísland.