Morgunblaðið - 13.06.1990, Side 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. JUNI 1990
37
*
1
Skyggnst inn
Hrafnkels sögn
eftirHarald
Jóhannsson
Árið 1988, birti Einar Pálsson
bók, Stefíð, um athuganir sínar á
Hrafnkels sögu Freysgoða. Vikið
verður að nokkrum þeirra í grein
þessari.
1. í upphafi máls síns tekur Ein-
ar Pálsson upp ýmsar athugasemd-
ir fræðimanna um Hrafnkels sögu.
— í Hrafnkötlu, (Studia Islandica
7, 1940) sagði Sigurður Nordal
hana vera „tóman skáldskap". Und-
ir það tekur Einar Pálsson (bls.
15), en kveður það rit Sigurðar
Nordals sækja ýmislegt í ritgerð
eftir E.V. Gordon í Medium Ævum,
(Vol. VIII, 1939), og bætir við:
„Hvorugur gerir því skóna, að alle-
góriskur frásagnarháttur miðalda
kunni að búa að baki.“ (Bls. 16) —
A.R. Taylor tók eftir „samsvörun
orðalags og nafna í Hrafnkötlu og
Fóstbræðra sögu.“ (Bls. 20) —
Arthur E. McKeown telur uppheng-
ingu Hrafnkels og manna hans á
hásinum enduróma „Hómer, þar
sem Akkilles dregur París á hásin-
um eftir vagni sínum og Telemakk-
us hengir upp konur.“ (Bls. 31) —
Njörður Njarðvík segir Hrafnkels
sögur lýsa „upphafi goðaveldisins“
(bls. 32) og fellst Einar Pálsson á
það. — „Vegna stuðlunar í texta
Hrafnkötlu hyggur Kratz, að höf-
undur kunni að hafa stuðst við
bundið mál.“ (Bls. 34) — Um trú-
skipti Hrafnkels sagði Pierre Halle-
ux: „Varðandi trúskipti Hrafnkels,
þá eru þau tilbúningur, sem eigna
verður trúarákafa höfundar sög-
urnnar.“ (Ath. Hér lauslega þýtt.
Bls. 36) — Um miðja þessa öld taldi
Knut Liestöl „arfsagnir og heiðinn
dóm eiga meiri þátt í myndun
Hrafnkels sögu en Nordal vildi vera
láta.“ (Bls. 38)
2. Þráð fyrri athugana sinna tek-
ur Einar Pálsson upp við nafnið
„Sámur“, en í Tímanum ogEldinum
sagði hann 1972: „Þegar Höskuldur
Njálsson fellur sæi'ður sínum 16
sárum gerist það „norður með garð-
inum“ við Sámsstaði í Fljótshlíð.
Þegar Gunnar særir þá 16 í lokabar-
daga sínum leikur Sámur, hundur
hans, mikilvægt hlutverk. Heivarar
saga og Heiðreks segir frá því, að
„Hjálmar fékk sextán sár, en Ang-
antýr féll dauður.“ ... Það hlýtur
að vekja athygli okkar, að þetta
gerist einmitt að bardaga í Sáms-
ey.“ (Bls. 42-43) Og Einar Pálsson
rifjar upp: „Eldfornar goðsagnir
herma, að Ósíris hafi verið skiptur
í 18 parta sem dreift var og að 16
hafi fundist, tveggja verið saknað."
(Bls. 47)
3. Viðurnefni hlýtur Hrafnkell
af Frey, og Freyfaxa nefndi hann
hest sinn, sem gekk með 12 öðrum.
Og finnur Einar Pálsson Freyfaxa
hliðstæður. í Vatnsdæla sögu segir:
„Brandur átti hest föxóttan, er kall-
aður var Freysfaxi... höfðu flestir
það fyrir satt,' að Brandur hefði
átrúnað á Faxa.“ (Bls. 60) Einar
Pálsson lætur þar ekki staðar num-
ið: „Bendir Liestöl á, að í Flateyjar-
bók sé rætt um helgan hest Freys
og merar hans, svo og í ævintýri
því frá Þelamörk er Grimsborken
nefnist." (Bls. 60)
Við Faxa-nafnið er staldrað.
„Axel Olrik og Hans Ellekille rann-
sökuðu sagnir af Faxa“ ... og kom-
ust að eftirfarandi niðurstöðu:
„(Det ser ud til) at bönderne i...
Sætesdalen har dyrket et Fröj und-
er navnet Fakse. Fakse er Sætesda-
lens benævnelse báde for en hest
með hengemanke og for de hjemlige
gudebilleder“.“ (Bls. 48) Og: „Þeir
Ellekille og Olrik telja, að tvö goða-
líkneski er svipar til Faxanna hafi
verið öndvegissúlur." (Bls. 52) Og
enn: „ .. . eigum vér tveggja kosta
völ: annaðhvort að ætla Faxa sagn-
fræðilega persónu, sem Faxaós
(Faxaflói) er heitinn eftir, ellegar
að setja fram þá tilgátu, að um sé
að ræða fornt minni um stokk eða
öndvegissúlu, sem bar Faxa-nafn.“
(Bls. 59)
4. Hliðstæða virðist vera með
Freyfaxa og uxanum Harra í Lax-
dælu. Hann gekk um vetur „með
sextán nautum og kom þeim öllum
á gras“. Þá er hann „var átján vetra
gamall, þá féll brunnvaka hans af
höfði honum, og það sama haust
lét Ólafur höggva hann“. Næstu
nótt dreymir Ölaf að kona kemur
að honum mikil og reiðileg. „Son
Afmæliskveðja:
ÁSTA ERLINGS
f Hún Ásta Erlings varð sjötug í
gær, 12. júní. Ég á bágt með að
trúa þessari staðreynd. Mér finnst
hún ætti að standa í erli dagsins
og meðhöndla grös til að líkna þjáð-
um meðbræðrum sínum, sem hún
er búin að gera í svo mörg ár. Það
var góður arfur sem hún fékk frá
forverum sínum, í báðar ættir. Allir
kannast við Grasa-Þórunni. Hún
var amma hennar. Þórunn var ljós-
rnóðir og alkunn fyrir grasalækn-
ingar. Erlingur faðir Ástu var viður-
kenndur sem grasalæknir. I móður-
ætt Ástu var Stefanía Ólafsdóttir á
Gilsárvöllum á Borgarfirði eystri.
Var hún amma Ástu. Hún stundaði
ljósmóðurstörf og fékkst við nátt-
úrulækningar og hafði verið mjög
heppin í hjálp við sjúka, sem til
hennar leituðu. Öll þessi ættmenni
Ástu þekkti ég frá barnæsku, því
ég var þeim öllum samtíða á Borg-
arfirði eystri, þeim góða stað.
Ásta mín. Ég veit þú hefur stað-
ið þig vel í halda uppi hugsjónum
þessa ættfólks þíns. Þú hefur lið-
sinnt mörgum í tímans rás — og
ég veit að þú verður umvafin þakk-
lætis- og hamingjuóskum á þessum
tÍBíáffiótaRf ttíítþhíuFas-fflér^ykja-
minn hefur þú drepa látið og látið
koma ógjörvilegan mér til handa,
og fyrir þá sök skaltu eiga að sjá
son þinn alblóðugan af mínu til-
stilli; skal ég og þann velja, er ég
veit, að þér er ófalastur.“ (Bls. 286)
5. Um Hrafnkel segir í upphafi
sögunnar: „Hann var þá fimmtán
vetra gamall. ..“ (Bls. 194) Vakið
er máls á: „ . . . í gildum skyldi
maður eigi sverja eið, fyrr en hann
var 15 vetra. Ef Hrafnkels saga
var sögð í gildi á táknmáli laun-
helga fær aldur Hrafnkels nýjan
svip.“ (Bls. 195)
6. Tímamörk og átta tengjast
atburðum. „Einar reið Freyfaxa
allt frá eldingu og til miðs aftans.“
— Einar ríður til miðs aftans — og
varðan eftir hann er látin vísa til
miðs aftans.“ (Bls. 92-93) Og:
„Þegar þeir Eyvindur eru drepnir
(þeir fimm með 16 hesta klyfjaða)
segir: „Þá var jafnnær rismálum
og dagmálum" ... Eyvindur ríður
þar til, er hann kom vestur á miðja
heiðina. Þar heita Bersagötur.“
(Bls. 95)
7. Hrafnkell var upp hengdur á
hásinum við áttunda mann. Og er
þá minnst frásagnar í fornu sagn-
fræðiriti: „ . .. segist Adam af
Brimum (1040-1081) svo frá, að
níunda hvert ár haldi öll héruð
Svíþjóðar sameiginlega trúarhátíð,
þ.e. í heiðnum sið. Þá senda allir
gjafir til Uppsala. Þeir fórna níu
höfðum af alls kyns lifandi verum
Haraldur Jóhannsson
„Kona miðaldaspekinn-
ar er „algerlega nakin
(entirely naked)“ sam-
kvæmt Waite og tatt er
líklegra en að sú sé
bein ástæða þess, að
hún er látin þvo léreft
sín í Hrafnkötlu; léreft-
in merkja þá föt henn-
ar.“
karlkyns og milda guðina með blóði
þeirra. Kropparnir eru upp strengd-
ir í helgum lundi, sem verður svo
helgur fyrir vikið, að hvert eitt tré
öðlast guðdómlegan kraft.“ (Bls.
98) Og minnt er á, að „Óðinn hékk
á Vingameiði". (Bls. 99)
8. Hrafnkell réð Einar til sín með
þessum orðum: „Þú skalt reka heim
fimm tigu ásauðar í seli og viða
heim öllum sumaiviði." (Bls. 84)
Um það segir: „Grikkir töldu
Hundsstjörnuna hafa áhrif um 50
daga skeið... og vekur það þá
spurningu, hvort 50 fjár í Hrafn-
kötlu, þau er Einar skyldi gæta,
þá er hann reið Freyfaxa, byggist
á þeirri staðreynd." (Bls. 311)
9. Staðar numið verður látið við
langsóttustu, en ef til vill snjöllustu
skýringuna. Þegar að vígi Eyvindar
kemur, segir í sögunni: „Þá var
jafnnær rismálum og dagmálum.
Kona ein var við vatnið og þó lé-
reft sín .. .“ Þessi kona hleypur
heim. Hún rennir úr sér mikilli
málbunu og lætur ganga af kappi.“
... Þessi kona hefur orðið nær
sérhverjum rannsakanda Hrafnkels
sögu undrunarefni, Nordal dáist að
konunni, slíkt ið sama gera margir
erlendir fræðimenn.“ (Bls. 221)
Síðan: „Svo lýsir R.H. Allen hug-
myndum þeim, er festust við stjörn-
una Síríus í Egyptalandi inu forna.
Í hávegum er (Síríus) höfð í Zodi-
ac-ferningi Denderah, þar sem hún
er í líki kýr, hvílandi í báti með
stjörnu yfir höfði sér; og aftur, fast
á eftir, sem gyðjan Sothis, í fylgd
með gyðjunni Anget, með tvö ker,
sem vatn flæðir úr, táknrænt fyrir
fljótsflæði (Nílar) við upprás stjörn-
unnar.“ (Ath. lausleg þýöing. Bls.
218) Og enn: „Sautjánda regingáta
Tarot sýnir nakta konu er krýpur
við vatn. Vinstra hné hennar er á
landi, hægri fóturinn í vatni. Konan
er að hella Vatni Lífsins úr tveimur
keijum ..(Bls. 217) Loks: „Nú
er þessi kona Hrafnkötlu ekki að
hella vatni úr tveimur kerum; hún
þvær léreft sín. En hún krýpur við
vatnið á réttum stað . . . Kona mið-
aldaspekinnar er „algerlega nakin
(entirely naked)“ samkvæmt Waite
og fátt er líklegra en að sú sé bein
ástæða þess, að hún er látin þvo
léreft sín í Hrafnkötlu; léreftin
merkja þá föt hennar. „Hún kastar
þeim niður úti hjá viðarkesti, en
hleypur inn.“ Og hví er konan nak-
in? Vegna þess að henni er ætlað
að tákna nakinn og umbúðalausan
sannleikann .. . enda vottar
(Hrafnkell) það sjálfur: „Kann að
vera, að þú hjalir helsti margt satt.“
(Bls. 222-223)
Hötvndur er liagtræðingur.

Skemmtileour
nútímaskoli

5
BHmnnnDn o n n n H^b n n □
n n n b n□]BgQQB n n o n nmnAa

þau vera of snemma á ferð. Ég
þakka þér góða viðkynningu á liðn-
urn tfmum, þau urðu enn nánari
þegar Ásthildur dóttir þín og Jó-
hann sonur minn gengu í hjóna-
band, en þau eiga tvö börn. Vona
ég að þau erfi þau ættareinkenni,
sem eru mjög ríkjandi í ætt þinni,
Ásta: Að vera fljótur að liðsinna
bágstöddum.
Eg óska þér allrar blessunar á
ævikvöldinu. Lifðu heil.
"z=z-^=:~.-zAtnia-- —
: ?
: £
Reykjanesskóli hefur marga eftirsóknarverða
þætti í starfi sínu, umhverfi og félagslífi.
Áhersla er á lifandi nám, þátttöku nemendanna
sjálfra. Umhverfi skólans býður upp á útiveru og íþrótta-
iðkanir og bregðist veður má alltaf nýta íþróttaaðstöðuna
innanhúss sem er með ágætum. Félagslífið í Reykjanesskóla
er alltaf ferskt og skapandi enda að stórum hluta í höndum
nemendanna sjálfra, en þó fær stöku kennari að vera með —
stundum. Þeir nemendur sem eru að leita að nýjum og
skemmtilegum skóla, sem gefur færi á einhverjum ofantal-
inna þátta, ættu að liafa samband við Reykjanesskóla hið
fyrsta og alls ekki síðar en 20. júní.
Héraðsskólinn í Reykjanesi
Reykjanes, 401 ísafjörður, símar 94-4840 / 4841