Morgunblaðið - 14.07.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JULI 1990
Af yfirraunsæi
Svona var umhorfs fyrir utan Dóme á þriðja áratugnum. í for-
grunni með hatt getur að líta skáldið Georges Malkine, þarnæst rit-
höfundinn Joseph Kessel, en fyrir miðju sjálfa Kiki, drottningu Mont-
parnasse þeirra ára. Myndin er tekin 1928.
________Myndlist_______________
Bragi Ásgeirsson
Það hefur naumast farið framhjá
listunnendum, að einn af höfuð-
paurum súrrealistahreyfingarinnar,
André Masson, hefur verið vel
kynntur í sölum Listasafns íslands
undanfarið.
Er ég var að rannsaka sögu
hreyfingarinnar í tiltækum bókum
varðandi skrif mín um Masson og
sýninguna, rakst ég á margt fróð-
legt, sem kom mér stundum dálítið
á óvart, ef þá mögulegt er að láta
sér koma nokkuð á óvart, þegar
súrrealistarnir eiga á annað borð í
hlut.
Margar sögur fara af þeim, enda
um fjölgáfaða menn að ræða, sem
komu allir mikið við sögu núlista
aldarinnar, hvort heldur sem þeir
héldu tryggð við stefnuna eða rifu
sig lausa frá henni, en ræktuðu
eigin garð af þeim mun meiri krafti.
Masson fjarlægðist þá eftir 1929,
en nálgaðist þá aftur seinna, og ég
hef áður sagt frá því hvernig for
með Giacometti í sérgrein um hann.
Þetta voru og menn, sem létu ekki
segja sér fyrir verkum og þróuðu
allir mjög sérstæðan stíl, svo sem
menn geta sannfærst um í uppslátt-
arritum um listastefnuna.
Á þriðja áratugnum, þegar þessir
menn voru að hasla sér völl, var
mikið líf í kringum þá og flestar
frægar sögur af þeim eru frá þeim
tíma. Þetta voru með sanni hvorki
klemmdir menn né bitrir, en hittust
nær daglega á einhverju kaffihús-
inu og skvettu duglega úr klaufun-
um svo að eftir var tekið, vægast
sagt. Þarf ekki að fara mörgum
orðum um það, að þau kaffihús, sem
þeir og aðrir listamenn Parísarborg-
ar vöndu komur sínar á urðu fræg
og lifðu á þeirri frægð í áratugi
eftir að þeir hættu að sækja þau
reglulega og sum eru í fullum blóma
ennþá, þótt annað fólk sæki þau í
dag og vafalítið mun færri lista-
menn.
Sjálfsmynd André Massons við
kertaljós (1941).
Til er samtímalýsing frá haust-
dögum ársins 1923 á einu kvöldi á
Dðme, er bregður upp sannverðugri
lýsingu á því hvernig þar var um-
horfs dags daglega. Menn sátu yfir
lystauka á gangstéttinni, sem fékk
sérstakt bragð af hinu fjölþætta lífi,
er þar þróaðist á yfirfullnum staðn-
um. Það sópaði að Kiki og starfs-
systrum hennar fyrirsætunum, en
frá borði þeirra barst jafnan pískur,
skvaldur og háreisti og þar var allt-
af eitthvað mikið að gerast. Kúb-
istagengið frá Lohte og Léger og
„La horde — pompierna" setti sér-
stakan lit og líf á umhverfið á,
meðan súrrealistarnir Man Ray,
Tristan Tzara, Arp, Breton, Eluard
og Aragon sátu og skeggræddu um
kynlíf og kynduldir, ef þeir voru
þá ekki í handalögmálum og
smurðu hver annan með hráum
eggjum. Þetta var á dögum eggja-
stríðsins mikla. En prúðari hópur
samanstóð af nefndarmönnum Sal-
on de Tulierie, sem voru stútfullir
metnaðar og varídir að virðingu
sinni. Einnig ber að geta hóps list-
höndlara og listiýna, sem sín á
milli skiptust á talnarullum í mikl-
um trúnaði.
Þennan dag vat' Modigliani í háu
gengi og daginn eftir átti að bóka
Utrillo í fjórum núllum . . .
Einhvetjir kunna að furða sig á
því, að á bak við allt þetta sprell
súrrealistanna og öll þessi læti, sem
í og með þjónuðu þeim tilgangi að
vekja athygli á þeim sjálfum og
listastefnunni bjuggu ströng siða-
lögmál og þessir menn voru í reynd
allt öðruvísi en margur hugði.
Þeir voru gáfaðir, skemmtilegir
og hugmyndaríkir og fagrar sér-
kennilegar konur löðuðust að þeim
einsog væru þeir gæddir segul-
magni. Frægar eru ástir þeirra er
yfirtóku kofana, eins og áður segir
frá, af þeim Miró og Masson í kál-
garðinum á Rue Blomet 45, George
Desnos og Georges Malkine, Desnos
orti þar ljóð til hinnar fögru
belgísku leikkonu Yvonne George
og líkti henni við stjörnu á himin-
hvelfingunni, en kynni þeirra hófust
með því að hann ritaði listdóm um
hana þar sem hún söng í Olympía
leikhúsinu í París. Hin yndislega
leikkona var á stöðugum utanlands-
ferðum og Desnos var einungis einn
af mörgum vonbiðlum hennar er
vöndu komur sínar í hús hennar í
Neuilly sur Seine. Desnos gat ekki
neitað henni um neitt, í mörgum
bréfum bað hún hann um vímu-
efni, sem hún hneigðist æ meir að.
Desnos og Malkine höfðu byijað
að reykja ópíum árið 1925 og Malk-
ine var raunar, einhverra hluta
vegna, eini súrrealistinn sem opin-
berlega fékk leyfi hins siðvanda list-
hóps til að neyta vímuefna.
Malkine lagði Caridad de Labet'-
desque, sem var dóttir spánsks ein-
vígasérfræðings, þ.e. eins og sagt
var, þá vann hann fyrir fulltrúa
Alsírs í franska þinginu og hafði
það starf með höndum að skora á
pólitíska andstæðinga mannsins og
ryðja þeim úr vegi.
Það var eftir því tekið hve þau
Malkine og Caridad voru fallegt par
og þau klæddu sig gjarnan þannig
að mikla athygli vakti; fólk snéri
sér við, þegar þau gengu hjá niður
breiðgötu Montparnasse vel til höfð
og ríkulega máluð.
Fátt var í vanabundnum og föst-
um skorðum nútímans og þannig
opnaði Miró málverkasýningu í
Galleríi Pierre, 13. rue Bonaparte,
1. Man Ray ljósmyndaði Miró árið 1926, þegar hann vann við gerð fortjalds að balletti Diaghilevs,
Rómeó og Júlíu. 2. Við opnun sýningar sinnar á miðnætti 12. júní 1925 dansaði Miró við Kiki. Því miður á
ég ekki til mynd af þeim viðburði, en hér hafa nokkrir nafnkenndir listamenn ritað nöfn sín á boðskortið.
3. í næstum fímm ár töfraði belgíska leikkonan Yvonne George skáldið og rithöfundinn George Desnos.
4. Malkine tileinkaði þessa ljósmynd af sér vininum Desnos. 5. Einstæður yndisþokki Yvonne George
kemur vel fram á þessari mynd og má vera skiljanlegt að hún blés Desnos honum í brjóst andagift til
margra nafhkenndra ljóða. 6. Caridad, listgyðja Malkines, var dansmær og seinna kvikmyndaleikkona.
Snorri Arinbjarnar
________Myndlist______________
Eiríkur Þorláksson
í mörg ár hafa sumarsýningar
Norræna hússins verið fastur liður
í myndlistarlífinu. Oftar en ekki
hafa þetta verið hinar bestu sýning-
ar, helgaðar einum listamanni, þar
sem dregnir hafa verið fram helstu
kostir viðkomandi í því rými sem
salirnir í kjallaranum í Vatnsmýr-
inni gefa möguleika á.
Að þessu sinni er sumarsýningin
helguð verkum Snorra Arinbjarnar
(1901-58). Erþar samankomið gott
úrval verka hans, og þar á meðal
ýmsar myndir í einkaeigu, sem ekki
hafa mikið verið á sýningum. Er
sérstakur fengur að þeim hér, því
óvíst er, hvenær hægt verður að
skoða listaverk Snorra aftur í jafn-
miklu samhengi og nú.
Snorri var fæddur og uppalinn í
Reykjavík, og byijaði snemma að
teikna og draga til myndar. Eðlilega
var landslagið helsta viðfangsefni
hans í æsku, en þegar Snorri dvaldi
tvö sumur hjá bróður sínum á
Blönduósi tóku myndir hans að
flalla meira um það sem stóð honum
nær, húsin í þorpinu eða fólk á ferli
og við vinnu; landslagið hvarf meira
í bakgrunninn. Eftir vetrardvöl í
Kaupmannahöfn 1924-25 hélt hann
áfram að finna sig í myndverkinu,
og 1928-29 ogaftur 1930-31 stund-
aði Snorri listnám í Ósló, í félagi
við Þorvald Skúlason, sem hann
hafði kynnst á Blönduósi.
Þegar heim var komið hafði
kreppan lagt sína þungu hönd yfir
þjóðlífið í landinu, og viðfangsefni
listamanna í landinu tóku breyting-
um samkvæmt því. Þó Gunnlaugur
Scheving, Jón Engilberts, Þorvaldur
Skúlason og flestir aðrir myndlist-
armenn landsins hafi gert kreppuna
á einn eða annan hátt að viðfangs-
efni sínu, virðist Snorri Arinbjarnar
hafa nokkra sérstöðu með verkum
sinum á þessum tíma. Viðfangsefni
hans voru mannleg nálægð og
mannlegt umhverfi fremur en fólkið
sjálft; húsaþyrpingar, bryggjuvinna
og götumyndir Snorra túlka á lát-
lausan og auðskilinn hátt það farg,
sem kreppan var þjóðinni, ef til vill
betur en flestar myndir af mót-
mælagöngum eða tilgangslitlu
striti. "
Þegar loks birti til í íslensku þjóð-
félagi, gerðist það vegna hörmunga
annars staðar. Landið lifði hina
mestu uppgangstíma í sögu sinni,
á meðan aðrar þjóðir börðust í hat-
rammri heimsstyijöld. En upprisa
íslensks þjóðlífs kom sterkt fram í
verkum Snorra, án þess þó að
myndefni hans breyttist mikið; hins
vegar tók hann að nota heitari, efn-
ismeiri og sterkari liti í hreinni flöt-
um en áður, og einnig stækkuðu
myndirnar. Verk hans á fimmta
áratugnum eru rómantísk í eðli sínu
og hita litanna, og leiða hugann til
þess jafnvægis, sem manninum var
nauðsynlegt að finna innan um
Snorri Arinbjarnar: Sjálfsmynd.
stríðsgróðann.
Það er furðulegt til þess að
hugsa, að Snorri hélt aðeins þrjár
einkasýningar um ævina (1929,
1936 og 1945), auk þátttöku í sam-
sýningum. 1952 hélt Félag
íslenskra myndlistarmanna yfirlits-
sýningu á verkum hans, sem kom
mörgum í opna skjöldu, þar sem
Snorri hafði lítt lialdið verkum
sínum fram. En þá var ljóst að í
málverkum sínum hafði Snorri náð
að skapa heildstæða mynd hverju
sinni; myndirnar standa fullkom-
lega á eigin verðleikum, og þurfa
engar ytri tilvísanir til að fanga
áhorfandann. Hér var kominn einn
af fremstu listmálurum þjóðarinnar.
Sýningin í Norræna húsinu end-
urspeglar nokkuð tíðarandann (og
sýningartímann) nú í því að flest
verkanna sem valin hafa verið á
sýninguna eru frá fimmta áratugn-
um, þegar birtan, hlýjan og upp-
sveiplan einkenna myndir lista-
mannsins, en færri eru frá kreppu-
árunum, þegar litaval var daufara,
í samræmi við- þjóðfélagsandann.
Uppsetning sýningarinnar er í sam-
ræmi við þetta, þar sem eldri mynd-
irnar eru fremst, en þær yngri og
hrifmeiri innar, sérstaklega í innri
salnum.
Áhorfendur taka líka fljótt eftir
hversu mismunandi yfirborð mynd-
anna er frá hinum ýmsu tímum.
Verkin frá Ijórða og fimmta ára-
tugnum eru gróf og áferðarmikil,
og sum hver talsvert yfirmáluð, en
síðustu verk Snorra eru mun flatari
og fínlegri eða draumkenndari fyrir
vikið. Sömuleiðis er ástand mál-
verkanna mismunandi. Sum eru því
miður £arin að springa, eins og t.d.
„Gamli Gullfoss" (nr. 9), en önnur
eru jafnfersk og þau séu nýmáluð,
t.d. „Guli glugginn" (nr. 23) eða
njóta þess að hafa nýlega verið