Morgunblaðið - 21.08.1990, Qupperneq 34

34
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. ÁGÚST 1990
Minning:
Sigríður Bachmann
hjúkrunarkona
Í dag fer fram útför Sigríðar
Bachmann sem andaðist í Land-
spítalanum 10. ágúst síðastliðinn.
Með örfáum orðum langar okkur
fyrrum nemendum Sigríðar að
minnast hennar.
Við áttum því láni að fagna að
hún var skólastjóri og einn aðal-
^kennari í hjúkrunarfræði við Hjúkr-
unarskóla íslands á skólaárum okk-
ar.
Sigríður lauk hjúkrunarnámi við
University College Hospital School
of Nursing, London í júlí 1927 og
framhaldsnám stundaði hún næsta
árið í heilsuvernd og kennslu við
Bedford College University of
London, en til þess hlaut hún styrk
frá Alþjóða Rauða krossinum.
Eftir heimkomuna starfaði hún
hjá Rauða kross-deild . Akureyrar
og síðan hjá Rauða krossi íslands.
Á þeim árum ferðaðist hún um
landið og kenndi á námskeiðum
heimilishjúkrun og hjálp í viðlögum.
Ennfremur stjórnaði hún sjúkra-
% skýli í Sandgerði, sem rekið var af
Rauða krossi Islands. Á þeim tima
var ekkert sjúkrahús á Suðumesj-
um. Það voru því margþætt hjúkr-
unarstörf sem hún innti þar af hendi
við erfið skilyrði og minntist hún
oft á þennan tíma með orðunum
„þegar ég var suður með sjó“. Góð'
hjúkrunarmenntun og víðtæk
reynsla hennar í starfi hjálpaði
henni að tengja á svo lifandi og
minnisstæðan hátt bæði bóklega og
verklega þætti hjúkrunar. Okkur
bekkjarsystrum eru öllum ákaflega
' minnisstæðar kennslustundir
Sigríðar því hún bjó yfir sérstökum
hæfileikum til kennslu, framsetning
hennar var einstök og hversu vel
henni tókst að útskýra allt á lifandi
og skemmtilegan hátt, gerði
kennslustundirnar ógleymanlegar.
Árið 1936 fór Sigríður í 10 mán-
aða námsferðalag til Ameríku, til
að kynna sér kennslu og rekstur
hjúkrunarskóla. Sú ferð var henni
bæði styrkur og gott veganesti við
að endurskipuleggja hjúkrunar-
námið hér á landi.
Hún var lausráðinn kennari við
skólann frá árinu 1937, eða eins
og hún sjálf orðaði það „lánuð af
Rauða krossinum til að skipuleggja
forskólann og kenna við hann“.
Heimild var í lögum frá árinu
1932 að forskóli væri starfandi við
skólann en vegna skorts á kennara
hafði ekki verið hægt að nýta þá
heimild. Eftir að Sigríður, fyrsti
hjúkrunarkennarinn, var ráðin,
varð mikil breyting til batnaðar á
öllu námsfyrirkomulagi. Þá var
bóklegt nám kennt í námskeiðum
og nemendur ekki við verklegt nám
samtímis. Námsgreinum var Ijölgað
og kennsla í hjúkrunarfræði stór-
aukin. Fastráðinn kennari var hún
við skólann frá 1941 til 1948 og
skólastjóri frá árinu 1948 til ársloka
1953, þá tók hún við starfi forstöðu-
—* konu Landspítalans sem hún gegndi
þartil hún lét af störfum árið 1968.
Starfsferill Sigríðar var stórbrot-
inn. Sterkur persónuleiki hennar
lýsti atöllum verkum hennar. Virð-
ing og hlýja einkenndu hana ávallt
hvar sem hún fór. Faglega hugs-
andi var hún, og vakandi yfir öllu
því sem betur mátti fara.
Hún sótti mikið ráðstefnur og
þing um hjúkrunarmál bæði hér á
landi og erlendis, og var fær um
að nýta sér það besta sem hún sá
og heyrði.
Fyrir störf sín að málum hjúkrun-
ar fékk Sigríður verðskuldaðar við-
urkenningar. Florence Nightin-
gale-orðunni var hún sæmd árið
1957 og riddarakrossi ísl. fálkaorð-
unnar árið 1958. Ennfremur var
hún heiðursfélagi í Hjúkrunarfélagi
íslands. Mörgum trúnaðarstörfum
gegndi hún gegnum árin á sinni
farsaálu starfsævi.
Sigríður var hámennt-uð hjúkrun-
arkona og hefði getað orðið fremst
í röðum hjukrunarkvenna hvar sem
er í heiminum, en hún kaus að helga
íslandi óskipta krafta sína. Hún
veitti hjúkrunarstéttinni það braut-
argengi sem hún býr að enn í dag.
Að lokum viljum við skólasystur
þakka Sigríði ógleymanleg skólaár
sem reynst hafa okkur heilladijúgt
veganesti bæði í lífi og starfi. Við
færum fjölskyldu hennar og vinum
einlægar samúðarkveðjur.
F.h. hjúkrunarfræðinga braut-
skráðra í mars 1954.
Ásdís Olafsdóttir,
Sigríður Jóhannsdóttir.
Sigríður Bachmann andaðist á
Landspítalanum 10. ágúst sl. Með
henni er héðan farinn einn af frum-
hetjum nútíma heilbrigðisþjónustu
á íslandi.
Sá sem þetta ritar kynntist ekki
Sigríði í starfi en fékk nokkur tæki-
færi til að hitta og spjalla við þessa
skynsömu og yfirveguðu konu eftir
að hún hafði sest í helgan stein.
Það fór ekki milli mála að Sigríð-
ur bjó yfir mikilli þekkingu og hún
hafði þrátt fyrir aldurinn brennandi
áhuga og gnægð skynsamra hug-
mynda um framtíð Landspítalans
og heilbrigðisþjónustu á íslandi.
Sigríður var á sínum tíma einn
af umsvifamestu stjórnendum þessa
lands, stjórnandi allri hjúkrun á
stærsta spítala þjóðarinnar. Hún
var stjórnandi á tímum þéringa og
vissrar fjarlægðar milli yfirmanna
og starfsfólks og sjúklinga. Þrátt
fyrir tíðarandann tókst henni að
halda miklum og góðum persónu-
legum tengslum við bæði sjúklinga
spítalans og ekki síður við starfs-
fólkið.
Þótt nú sé nokkuð um liðið síðan
Sigríður starfaði síðast á Landspít-
alanum eru þeir margir sem minn-
ast hennar með þakklæti og hlýju.
Margir eru þeir hjúkrunarfræðingar
sem Sigríður með sínum persónu-
leika hvatti til dáða. Hún var sjálf
Til greinahöfunda
Minningarorð
Það eru eindregin tilmæli rit-
stjóra Morgunblaðsins til þeirra,
sem rita minningar- og afmælis-
greinar í blaðið, að reynt verði
að forðast endurtekningar eins og
kostur er, þegar tvær eða fleiri
greinar eru skrifaðar um sama
einstakling. Þá verða aðeins leyfð-
ar stuttar tilvitnanir í áður birt
ljóð inni í textanum. Ef mikill
fjöldi greina berst blaðinu um
sama einstakling mega höfundar
og aðstandendur eiga von á því
að greinar verði látnar bíða fram
á næsta daga eða næstu daga.
Að undanförnu hefurþað færst
mjög í vöxt, að minningargreipar
berast til biitingar eftir útfarar-
dag og stundum löngu eftir jarð-
arför. Morgunblaðið áskilur sér
rétt til að birta ekki minningar-
greinar sem berast því eftir að
útför hefur farið fram.
Morgunblaðið hefur ekki birt
ný minningarkvæði um látið fólk,
en leyft tilvitnanir í gömul, áður
prentuð kvæði. Blaðið áskilur sér
rétt til að stytta þessar tilvitnanir
eða fella þær niður, ef þær eru
sífellt endurteknar í blaðinu. Þá
mun Morgunblaðið ekki birta heil
kvæði, áður birt, en stundum
fylgja óskir um það.
Ritstj.
dugleg að fylgjast með nýjungum
á slnu sviði. Hún hvatti og studdi
margan starfsmanninn til fram-
haldsmenntunar hér heima og er-
lendis. Fyrir hið óeigingjarna starf
Sigríðar vill starfsfólk og stjórnar-
nefnd Ríkisspítala þakka.
Davíð Á. Gunnarsson
Komið er að kveðjustund og erf-
itt að koma orðum að minningum
sem vakna. Sigríður hefur hlotið
hvíldina og langri ævi lokið. Hún
var Iöngum kölluð fröken Bach-
mann og hafði ég oft heyrt frænku
mína Þuríði Þorvaldsdóttur óg
Sigríði Eiríksdóttur minnast á hana
í minningum sínum úr hjúkrunar-
starfi. Ekki er það ætlun mín að
rekja æviferil Sigríðar, enda ófáir
til þess sem betur þekkja.
Kynni okkar Sigríðar bar að þeg-
ar ég starfaði sem hjúkrunarfræð-
ingur á Heilsuhælinu í Hveragerði,
en þangað kom hún til hvíldar og
endurhæfingar veturinn 1983. Hún
varð tíður gestur á heimili mínu á
meðan á dvölinni stóð. Við ræddum
um hjúkrun, bæði „þá og nú“ og
heillaðist ég af víðsýni hennar og
ákveðni. Hún hafði skemmtilegt
skopskyn og var óhrædd að gera
eilítið grín að sjálfri sér. Persónu-
leiki hennat' og atorka hafa skapað
henni fastan sess í íslenskri hjúkr-
unarsögu og verður hennar ætíð.
minnst í því sambandi.
Ekki er ég ein um að hafa hvatn-
ingu frá Sigríði til að fara utan til
frekara náms I hjúkrun. Eit sitt er
ég léði máls á því að hætta í hjúkr-
un, því mér fyndist ég litlu áorka,
minntist Sigríður orða læknis sem
hafði sagt við hana á yngri árum:
„Þú getur engum hjálpað nema þú
takir áhættu.“ Þannig bar hún gott
skynbragð á hug hins unga og
bráðláta einstaklings enda þekkti
hún hann af eigin raun.
Það er okkur sem yngri erum
ómetanlegt að hafa kynnst frum-
kvöðli eins og Sigríði og kemur ljóð
sænska skáldsins Alf Henriksson
mér í hug í því sambandi:
Sá lítur aldrei framávið
sem ekki lítur til baka
sá býr illa að bamabarni
sem skortir áhuga á afa
sá veit lítið um umhverfið
sem ekki ber skynbragð á tímann
sá hugsar lítið um aðra
sem eíngöngu lifir í stund og stað.
Sigríður Bachmann var svo sann-
arlega frumkvöðull í íslenskri hjúkr-
unarsögu og viljum við i námsbraut
í hjúkrunarfræði við Háskóla ís-
lands þakþa henni framsýni og
hugsjón. Ég þakka Sigríði sam-
fylgdina og bið góðan Guð að gefa
henni frið og blessa aðstandendur
í söknuði þeirra.
Guðrún Kristjánsdóttir
Er ég heyrði af skyndilegum
veikindum og síðar andláti Sigríðar
Bachmann hjúkrunarkonu, fyrrver-
andi skólastjóra Hjúkrunarkvenna-
skóla íslands og forstöðukonu
Landspíialans fannst mér að skil
hefðu átt sér stað í sögu íslensku
hjúkrunarstéttarinnar. Sigríður var
um árabil ein áhrifamesta hjúkr-
unarkona landsins, mótaði fyrst
hjúkrunarmenntun á íslandi og
síðar hjúkrunarþjónustuna á
stærsta sjúkrahúsi landsins, Land-
spítalanum.
Ég kynntist Sigríði fyrir tæpu
ári síðan. Ég hafði hringt til hennar
og farið fram á að hún segði mér
frá hjúkrun fyrr á öldinni, vegna
verkefnis sem ég vinn að. Brást hún
þegar vel við og bauð mér að koma
í heimsókn á heimili sitt á Eiríksgöt-
unni. Eyddum við saman síðdegi
við að rifja upp sögu hjúkrunar,
sérstaklega á fyrri hluta aldarinn-
ar. Sýndi Sigríður mér ýmis gögn
sem hún hafði geymt, sagði mér
frá hjúkrunarnámi sínu í Englandi,
starfi sínu fyrir Rauða krossinn og
árunum við hjúkrunarkennsluna og
stjórnunarstörfin. Vildi hún allt fyr-
ir mig gera. Síðar hittumst við
nokkrum sinnum og fylgdist hún-
þá alltaf grannt með því hvernig
mér gengi að vinna að verkefni
mínu. Var áhugi hennar mér mikill
stuðningur og hvatning.
Það var þó ekki fyrr en nú í sum-
ar er mér gafst tækifæri að vinna
úr þeim gögnum sem ég hafði safn-
að og kynna mér sögu hjúkrunar
nánar að ég gerði mér fyllilega
grein fyrir þ'ví hve víðtækt framlag
hennar var. Ég mun ekki rekja það
hér, aðrir eru betur færir til þess.
Það sem vakti þó sérstaklega at-
hygli mína var hversu framsýn og
áræðin Sigríður var. Hún var ætíð
opin fyrir nýjungum sem hugsan-
lega gætu orðið til að bæta hjúkr-
unarþjónusta hvort sem var í
menntamálum eða tengt sjálfri
umönnuninni og hikaði ekki við að
reyna nýjar leiðir. Þessi eiginleiki
framar öðrum tel ég að hafi gert
hana að þeim frumkvöðli og braut-
ryðjanda innan hjúkrunar sem hún
var.
Ég kveð Sigríði með hlýju, glöð
yfir að hafa fengið tækifæri til að
kynnast þessari merku konu.
Kristín Björnsdóttir
„Við hefðum öll viljað gera bet-
ur.“ Þannig endar viðtal við Sigríði
Bachmann í Morgunblaðinu árið
1975. Þar riijar hún upp merkan
og fjölbreytilegan starfsferil sinn
og minnist samstarfsmanna sinna,
hinna „frábæru áhuga- og athafna-
manna sem voru í forustu Rauða
kross íslands", eins og hún orðaði
það. Við hin sem eftir sitjum, nú
þegar Sigríður er kvödd, erum stolt
yfir öllu því sem hún gerði og var
okkur og finnst að hún hafi sett
markið nógu hátt og náð góðum
árangri, þótt henni hafi sjálfri fund-
ist að hún hefði viljað betur gera.
Sigríður var fædd á Harrastöð-
um, Miðdölum. Foreldrar hennar
voru Guðjón J. Bachmann frá Geld-
ingaá, Leirársveit, Borgarfirði,
vegaverkstjóri í Borgarnesi, og
kona hans, Guðrún Guðmundsdóttir
úr Norðurárdal. Sigríður var elst í
samhentum stórum systkinahópi og
átti alla tíð sitt annað heimili í
Borgarnesi. Tvítug að aldri fór hún
í Kvennaskólann, Blönduósi.
Þá var enginn hjúkrunarskóli til
á íslandi. Þær sem hugðust fara
utan til náms byijuðu samt iðuiega
sinn námsferil hér heima. Sigríður
komst á Sjúkrahús Akureyrar er
Steingrímur Matthíasson var þar
yfirlæknir og taldi það ætíð eitt
sitt mesta happ í lifinu að fá notið
tilsagnar hans vegna þess hvað
hann var uppörvandi fyrir ungt
námsfólk og hafði mikinn áhuga á
að fræða aðra. Að hennar mati var
margt af því sem hann kenndi
hjúkrunarnemum hið besta vega-
nesti.
Góð sambönd hans í Bretlandi
urðu til þess að Sigríður komst í
hjúkrunarnám við University Coll-
ege Hospital í London og þaðan
brautskráðist hún árið 1927. En
hún lét sér ekki nægja það heldur
bætti við ársnámi í heilsuvernd og
hjúkrunarkennslu við Bedford Coll-
ege for Women, University of Lond-
on. Segja má að hún hafi alltaf
haft nokkra sérstöðu innan um allar
okkar skandinavísk-lærðu hjúkrun-
arkonur, ekki síst eftir að við bætt-
ust ný viðhorf og sambönd sem hún
öðlaðist á 10 mánaða námsferð í
Bandaríkjunum árið 1935 sem farin
var til að kynna sér rekstur hjúkr-
unarskólaog heilsuverndarhjúkrun.
Heim sneri hún frá London glöð
yfir því að fara aftur til Akureyrar
þar sem hún hóf störf við heimilis-
hjúkrun og heilsuverndarhjúkrun á
vegum Rauða kross deildarinnar
þar. Erfitt var að koma sjúklingum
á spítala og mörgum reyndist
sjúkrahúsvist hvort eð er of dýr.
Þess vegna var mikil þörf fyrir
góða hjúkrun í heimahúsum.
Árið 1931 tók hún svo við starfi
Kristínar Thorqddsen hjá Rauða
krossi íslands. Á þeirra vegum hélt
hún námskeið víða um landið í
heimahjúkrun og hjálp í viðlögum
í 10 ár, og var þar með góð kynn-
ing á hjúkrunarstarfi. Auk þess
starfaði hún á hveiju ári á ver-
tíðinni í Sandgerði, sem hún lýsti
svo: „Starfið var fólgið í ýmiss kon-
ar aðhlynningu við sjómennina og
við hinar verstu aðstæður. Starfið
var unnið nánast í ijörunni, ég gekk
þar á milli manna, gerði allar smá-
aðgerðir í sjóbúðunum þar sem rýmt
var fyrir mér hveiju sinni.“ Þetta
breyttist til batnaðar þegar sjúkra-
skýlið komst upp í Sandgerði.
Þótt aðalstarf Sigríðar hafi í
hugum flestra verið við Hjúkrunar-
kvennaskóla íslands og sem for-
stöðukona á Landspítalanum skipti
hinn veigamikli þáttur Rauða kross-
ins í lífi hennar og starfi fyrr og
síðar að mínu mati mestu máli varð-
andi atburðarás. Hjá Rauða kross-
inum tók hún við starfi Kristínar
Thoroddseri og sagan endurtók sig
í hjúkrunarskólanum og á spítalan-
um, en þær voru miklir og nánir
vinir og samstarfsmenn um lengri
tíma. Það var lán okkar er nutum
leiðsagnar þeirra. Rauði kross ís-
lands starfrækti fyrstu svokallaða
forskóla hjúkrunarskólans í 4 ár,
frá árinu 1937, og þá varð auðvitað
hjúkrunarkennarinn Sigríður þeirra
eigin Rauða kross systir. Geta má
þess að nemendur hennar, stúlkurn-
ar 13 er þá hófu nám, voru viku
áður én Sigríður veiktist að halda
upp á það að 50 ár voru liðin frá
því að þær voru brautskráðar frá
Hjúkrunarkvennaskóla íslands.
Sigfíður var með þeim þétta kvöld
glöð og hress og hafði orð á því
að það væri næsta ótrúlegt að hún
hefði fengið að samfagna þeim ár-
lega í 50 skipti. Skyldu margir
kennarar geta sagt hið sama?
í augum okkar sem byijuðum í
námi árið 1940 var Sigríður alltaf
fyrst og fremst Rauða kross hjúkr-
unarkona. í kveðjusamsæti sem
stjórn RKÍ hélt Sigríði Bachmann
daginn áður en hún hóf störf sem
kennsluhjúkrunarkona á Landspít-
alanum var haft orð á því að vand-
fundin væri jafn vel menntuð Rauða
kross-hjúkrunarkona og að það
væri ósk stjórnenda RKÍ að „sá
andi Rauða krossins, sem hún hefir
tileinkað sér, mætti koma fram í
þeirri hjúkrunarkvennastétt, sem
hún nú á _að móta“. Sigríður var í
stjórn RKI, seinna heiðursfélagi og
Rauði krossinn sæmdi hana Flor-
ence Nightingale-orðunni.
Sigríður var fastráðinn kennari
við HSÍ frá árinu 1941-1948 og
skólastjóri næstu 4 árin. Minnist
ég hennar sem vinar bæði frá nema-
tíma mínum og síðar sem sam-
starfskonu og vináttan hélst allt til
hennar æviloka. Hún vissi vel hvað
það var miklu auðveldara að þurfa
ekki að fara utan til náms. Þess
vegna varð henni það kappsmál að
til tækist sem best hér heima. Við
mátum hana mikils sem kennara,
hún gerði miklar kröfur til nemenda
sinna og var sjálf góð fyrirmynd.
Ég sé hana enn fyrir mér þar sem
hún hitti okkur tvo nemendur sína
í stiganum á Landspítalanum og
reyndi kappsfull að eggja okkur að
fara í framhaldsnám, helst strax
að námi loknu. Að hennar mati var
þetta afar nauðsynlegt og hún virt-
ist ekki hugsa út í það að yfirleitt
var krafist eins til tveggja ára
starfsreynslu til þess að komast í
framhaldsnám í hjúkrun, né heldur
að allar leiðir voru lokaðar á
stríðsárunum nema til Ameríku, en
það þýddi jafnvel þriggja vikna sjó-
ferð í skipalest til að komast þang-
að. Hún Sauðst til að útvega okkur
Rockefellei'-styrk og þegar töf varð
á að fá hann gerði hún bara aðrar
ráðstafanir sem dugðu vel. Það var
bara hreint ekkert til fyrirstöðu
frekar en endranær. Mér finnst ég