Morgunblaðið - 07.09.1990, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. SEPTEMBER 1990
B 7
Geir Hallgrímsson var um árabil formaður stjórnar Árvakurs, útgáfufélags Morgunblaðsins. Hér er stjórnin á sjötíu ára afmæli blaðsins
1983. Sitjandi frá vinstri: Ólafur Johnson, Gunnar Hansson, Geir Hallgrímsson formaður, Bergur Gíslason og Leifur Sveinsson. Standandi
eru frá vinstri: Haraldur Sveinsson, Hjörtur Hjartarson, Brynjólfur Bjarnason og Björn Thors.
Geir ungur maður á fundi í Sjálfstæðishúsinu. Við sama borð situr
Elísabet Kvaran, kona Þorvaldar Garðars Kristjánssonar, en lengst
til hægri er Birgir Kjaran.
sónulegra tengsla við fólk í öllum
starfsstéttum og þjóðmálahreyfing-
um. Hann var góður fulltrúi íslands
hvar sem hann fór með sínum
glæsileik og ljúfmennsku.
Árin 1974-1978, forsætisráð-
herratíð Geirs, voru ár mikilla svipt-
inga í efnahagsmálum. Olíukreppan
reið yfir heiminn og misært var til
sjávarins sum árinr. En Geir hafði
glöggan og skýran skilning á sér-
kennum og vandamálum íslensks
efnahagslífs og tók hiklaust á þeim.
Geir var jafnan maður samráðs og
vandaðra vinnubragða og engin
ákvörðun var tekin án undangeng-
inna athugana og viðræðna, ekki
aðeins innan ríkisstjórnar heldur
einnig milli manna með óformlegum
hætti. I forystu sinni fyrir ríkis-
stjórninni naut Geir reynslu sinnar
og mannþekkingar- frá löngum og
farsælum ferli sem borgarstjóri
Reykjavíkur. Prúðmennska hans og
hógværð, sem honum var í blóð
borin, skilaði miklum árangri. Geir
var það vel lagið að leiða menn til
málamiðlunar, þótt hann væri skoð-
anafastur maður.
Fijálslyndi í efnahagsmálum var
sterkur þáttur í stjórnmálaskoðun-
um Geirs. í stefnuræðu sinni haust-
ið 1977 lagði Geir grunninn að því
að rýmka rétt manna til að eiga
gjaldeyri og stofna gjaldeyrisreikn-
inga við íslenska banka. Tilgangur-
inn var að auka gjaldeyrisskil og
innlendan sparnað. Innlendir gjald-
eyrisreikningar voru síðan leyfðir
haustið 1977 og voru í reynd fyrsti
vísir þess gjaldeyrisfrelsis, sem nú
er framundan og dyggiíega var
stutt af Geir Hallgrímssyni í starfi
hans sem seðlabankastjóri.
Þegar Geir Hallgrímsson varð
forsætisráðherra í ágústlok 1974,
stóð svo á að í byijun þess sama
mánaðar hafði Þjóðhagsstofnun
hafið störf sem sjálfstæð stofnun,
er heyrði undir hans ráðuneyti. Sem
forstjóri Þjóðhagsstofnunar vann
ég náið með Geir Hallgrímssyni
alla hans forsætisráðherratíð. Á það
samstarf og okkar kynni féll aldrei
skuggi. Geir sýndi samstarfsmönn-
um sínum fyllsta trúnað og ætlaðist
auðvitað til hins sama af þeim. Til-
litssemi og kurteisi í skiptum við
háa s_em lága var hans aðalsmerki.
Mer er kunnugt um það, að Geir
Hallgrímsson sætti á sínum tíma
harðri gagnrýni fyrir það innan síns
flokks að hann tæki of mikið mark
á mér sem ráðgjafa í efnahagsmál-
um. Aldrei nefndi hann þessa gagn-
rýni sjálfur við mig og aldrei galt
ég hennar í okkar skiptum. í með-
byr jafnt og mótlæti var hann sam-
ur og jafn, traustur og drengilegur.
Ekkert var honum fjær skapi en
velta ábyrgð af sínum stjórnarstörf-
um yfir á aðra. Geir Hallgrímsson
var vinur vina sinna.
Það var fyrir rúmu ári að Geir
kenndi þess meins sem varð hans
bani. Hann' barðist af mikilli karl-
mennsku við sjúkdóminn og gegndi
störfum sínum þrátt fyrir hann með
ótrúlegum hætti. í bytjun júní
síðastliðins hittumst við í boði hans
í Seðlabankanum, þar sem hann tók
á móti sameiginlegum erlendum
kunningja okkar. Tal okkar fór víða
um íslensk og alþjóðleg efnahags-
mál. Þar kom glöggt fram að þung-
ar sjúkdómsraunir höfðu ekki dreg-
ið úr árvekni og áhuga Geirs á
hans kjörna starfssviði. En fáum
dögum síðar sótti sjúkdómurinn
fastar.
Að Geir Hallgrímssyni er mikill
missir, og þótt hann ætti að baki
langan og fjölbreyttan starfsferil,
átti hann enn svo margt ógert. En
minningin lifir um góðan dreng og
mikinn stjórnmálamann, sem var
virtur jafnt af samheijum sem and-
stæðingum.
Á þessari stundu leitar hugurinn
með djúpri samúð til eiginkonu
hans, Ernu Finnsdóttur, barna
þeirra, barnabarna og fjölskyldunn-
ar allrar.
Jón Sigurðsson
Ég hef misst einn af minum beztu
vinum. Og íslenzk þjóð kveður einn
sinna allra beztu sona. Geir Hall-
grímsson er allur.
Leiðir okkar lágu fyrst saman í
Menntaskólanum í Reykjavík. Ég
veitti honum strax athygli, enda tók
hann sér fljótlega stöðu í fylkingar-
brjósti í'félagslífí nemenda. Þar við
bættist, að við — busarnir — litum
alltaf með vissri virðingu til eldri
skólafélaga.
Og smám saman urðum við vin-
ir. Vinátta verður ekki til fyrir vilja-
ákvörðun eina. Hún vaknar og vex
við náin kynni, er við lærum að
virða og treysta hvert öðru.
Margt bar til þess, að við urðum
vinir. Lífsskoðun okkar var lík. Við
höfðum báðir áhuga á stjórnmálum
og skipuðum okkur snemma í raðir
sjálfstæðismanna. Og við áttum
samleið í afstöðu til kristni og
kirkju.
Mér er minnisstætt, hve ég var
honum þakklátur eitt sinn, þegar
hann á umræðufundi gekk fram
fyrir skjöldu til varnar kirkju og
kristindómi, er að var ráðizt.
Leiðir okkar lágu saman í Heim-
dalli og Vöku. Á fyrstu árunum
eftir styijöldina var í tfzku að vera
róttækur og um skeið vorum við
fáir, sem héldum fast í hugsjónir
um frelsi til athafna — frelsi til
orðs og æðis — innan eðlilegra
marka. Við fundum nauðsyn þess
að snúa bökum saman til varnar
góðum málstað.
Við héldum hópinn — nokkrir
góðir vinir — og hittumst reglulega
um árabil til umræðna um landsins
gagn og nauðsynjar. Við áttum
sannfæringarkraft æskunnar og
vorum reiðubúnir að beijast fyrir
framgangi þeirra mála, er við töld-
um til heilla horfa. í þessum hópi
var Geir sjálfkjörinn leiðtogi. Annað
hefði verið óhugsandi.
Þá þegar komu í ljós þeir já-
kvæðu eiginleikar, sem einkenndu
hann alla tíð síðan. Hann var ein-
arður og hreinskilinn, ígrundaði mál
og var fljótur að greina aðalatriðin.
Og er hann hafði sannfærzt um,
hvað bæri að gjöra, hófst hann hik-
laust handa.
Síðan skildi leiðir með okkur. Ég
fór út á land og kaus mér annan
starfsvettvang en stjórnmálin.
Sambandið við gömlu félagana
hélzt þó óbreytt og við hittumst
áfram enn um sinn. Síðar dreifðist
hópurinn, eins og oft vill verða,
eftir að skólagöngu er lokið og al-
vara lífsins tekur við.
Vináttuböndin og samstaðan var
þó óbreytt og við vorum staðráðnir
í að vinna vel landi og þjóð. Við
vildum stemma stigu við ýmsu því,
sem við töldum til óheilla horfa.
Margt var þá ráðgjört og sumu
komið í verk. M.a. stofnuðum við
til bókaútgáfu, þótt í smáum stíl
væri, en upp úr henni óx síðar Al-
menna bókafélagið. Enn var Geir í
fararbroddi.
Síðan stijáluðust samfundir, ekki
sízt vegna fjarveru. minnar úr
Reykjavík. En það hafði engin áhrif
á vináttuna. Henni er líkt farið og
kærleikanum: Sönn vinátta fyrnist
aldrei.
Ég fylgdist með ferli Geirs í þjóð-
málum og dáði hann. Ég vissi, að
ég gat ætíð treyst honum til þess
að gjöra það eitt, sem hann teldi
rétt. Auðvitað gat honum skjátlazt,
eins og öðrum dauðlegum mönnum.
En hann var þá maður til þess að
viðurkenna mistök og skipta um
skoðun, ef hann sannfærðist um
nauðsyn þess.
Aldrei setti að mér efa um, að
hann yrði einn höfuðleiðtogi lands
og þjóðar. Ungur varð hann borgar-
stjóri í Reykjavík og skipaði þann
sess með slíkri prýði, að betur verð-
ur vart gjört.
Auðvitað gátu menn verið ósam-
mála honum um lausn mála, en ég
held þeir hafi verið fáir, sem efuð-
ust um drenglyndi hans og heiðar-
leika og löngun til þess að láta
gott af sér leiða.
Hann var óhræddur við að segja
nei, ef hann taldi, að mál yrðu bet-
ur leyst annan veg en óskað var.
Og oftar en einu sinni heyrði ég
honum svo lýst, að hann kynni að
segja nei þannig, að mönnum fynd-
ist þeir hafa fengið góða úrlausn
mála. Og já hans stóð sem stafur
á bók.
Vegur Geirs fór enn vaxandi.
Hann tók við forystu Sjálfstæðis-
flokksins og varð forsætisráðherra,
en lífið var ekki alltaf dans á rós-
um. Hann lenti stundum í andbyr,
eins og einatt vill verða um þá, er
komast til æðstu metorða. En hann
lét það ekki á sig fá og stýrði mál-
um til þeirra lykta, sem hann taldi
til mestrar farsældar fyrir þjóðina.
Og er á hann var ráðizt með stór-
yrðum í pólitískri orrahríð stóðzt
hann freistingu þess að svara í
sömu mynt. Til þess var hann of
háttvís. Þetta leiddi stundum til
þess, að sumir töldu hann skorta
hin skæru litbrigði þess, sem ætíð
reynir að koma sjálfum sér á fram-
færi. En stundarvinsældir voru hon-
um lítils virði. Honum var fyrir
mestu að vita, að hann hefði hrein-
an skjöld. Hann skapaði sér traust,
hvar sem leið hans lá.
Og þess gætti ekki síður á al-
þjóðavettvangi. Fá trúnaðarstörf
hans fyrir land og þjóð voru honum
hugleiknari en utanríkismál. Hann
átti bjargfasta sannfæringu um,
hvað væri íslenzkri þjóð fýrir beztu.
Hann vildi efla samvinnu og sam-
starf við vestrænar þjóðir. Það var
því eðlilegt, að hann skipaði sér í
fremstu röð vestrænna stjórnmála-
manna samtíðarinnar, virtur og
metinn fyrir framkomu sína og
stefnufestu, eindreginn málsvari
friðar og lýðræðis. Efa ég, að aðrir
íslendingar hafi notið jafnmikillar
— hvað þá meiri — tiltrúar en hann
á þeim vettvangi. Það er mikil
gæfa hverri þjóð, þegar slíkir menn
veljast til forystu.
Ég kynntist eitt sinn háttsettum
erlendum stjórnmálamanni, sem
hingað kom. Geir var þá utan
stjórnar. Mér er minnisstætt, að
þessi erlendi leiðtogi spurði mig
aðeins um einn mann, Geir Hall-
grímsson. Hann hafði kynnzt hon-
um við fyrri komur sínar til lands-
ins. Nú saknaði hann þess að hitta
hann ekki. Og var þetta þó pólitísk-
ur andstæðingur að skoðunum til.
Þetta er nú orðið lengra mál en
til stóð. En ég get ekki orða
bundizt, er ég hugsa til vinar míns,
Geirs Hallgrímssonar. Ég á bágt
með að átta mig á því, að hann sé
nú allur. Jarðneskri tilveru hans er
lokið.
Hann háði langt — og undir lok-
in — strangt stríð. Þá kom enn f
ljós æðruleysi hans og kjarkur.
Seigla hans og viljastyrkur var með
ólíkindum.
Ég veit, að honum var ekkert
að vanbúnaði að kveðja. Hann
flíkaði ef til vill ekki trú sinni dags
daglega, en við, sem þekktum hann
bezt, vissum fullvel um afstöðu
hans í þeim efnum.
Og nú er hann farinn til fundar
við Drottin sinn, þess fundar, sem
bíður okkar allra. Ég bið honum
blessunar Guðs.
Og ég bið eftirlifandi eiginkonu
hans, börnum og ástvinum sömu
blessunar í söknuði þeirra.
Við stöndum eftir með þökk í
huga. Ég tel mér til gildis að hafa
notið vináttu hans.
íslenzk tunga er blæbrigðarík.
Hún geymir mannlýsingu, sem á
vel við Geir Hallgrímsson.
Hann var drengur góður.
Guð gefi, að hið sama verði með
sanni sagt um sem allra flesta syni
og dætur íslenzkrar þjóðar. Þá
væri vel.
Jónas Gíslason