Morgunblaðið - 08.09.1990, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. SEPTEMBER 1990
Minning:
Þórarinn Pálsson
frá Skeggjastöðum
Fæddur 4. febrúar 1927
Dáinn 30. ágúst 1990
Sveitimar meðfram Lagarfljóti í
Múlasýslum hlutu fyrir löngu þá
upphefð að vera heitnar einu nafni
Héraðið og skrifað með stórum
staf. Hérað það er rómað fyrir feg-
urð og um byggðir þess var um
nokkra mannsaldra í blóma alisér-
stætt mannlíf dálítið frábrugðið því
sem einkenndi önnur héruð lands-
ins. Þessu réðu atvinnuhættir í bú-
skap sem skópu bændum margar
afgangsstundir og gerði þeim kleift
að leita til bóka sinna í næði og
að sækja heim sveitunga sína og
dvelja hjá þeim dögum saman að
iðka samræðulist eða spila lomber.
Voru gestamóttökur þeirra Héraðs-
búa víðfrægar og voru menn í sveit-
um þar þess fúsir að sækja hveijir
aðra heim. Inn í svona mannlíf
fæddist Þórarinn Pálsson á Skeggj-
astöðum fyrir rúmum 60 árum.
Hann yfírgaf það aldrei síðan þótt
víða færi og voru þessi ein af þeim
meginsannindum er líf hans hvíldi
á. Þórarinn gerði ekki margt upp-
skátt um frumminningar sínar en
það mátti á honum skilja að sál
hans ætti óhagganlegt athvarf í
minningum um fagurt samlíf á
mannmörgu bemskuheimili og gott
nábýli á Skeggjastöðum sem aldrei
bar skugga á. í frásögn Þórarins
voru hinir rúmhelgu dagar æskunn-
ar ein óslitin hátíð tilfinninganna.
Þórarinn hlaut menntun á heimili
sínu en einnig hjá barnauppfræður-
um byggðarlagsins og að lokum sat
hann tvo vetur í héraðsskóla á
Laugum í Reykjadal. Hann lagði
ekki inn á braut langrar skólagöngu
en úr foreldrahúsum bar hann með
sér bókvana, mannsmót og mann-
sýn er ávallt mótuðu viðhorf háns
upp frá því, og til viðbótar svo vand-
að málfar, að í því efni má heita
að aldrei slaknaði á nokkrum
streng. Skarpar greiningargáfur,
framúrskarandi minni og eðalborin
kímnigáfa stýrðu hinu vandaða
málfari hans í farveg frásagnarlist-
ar sem er mönnum ógleymanleg.
Þórarinn sagði oft frá en í frásögn
hans var aldrei of eða van um orða-
val og sérhver saga kom til skila
sem alskapað listaverk. Frásagnar-
efnin voru að miklu leyti sótt til
þess umhverfis sem Þórarni var
kunnast og kærast. Var þekking
hans á sögu, jarðfræði, gróðurfræði
og veðurfræði að ógleymdri byggð-
ar- og mannlífssögu Héraðsins með
ólíkindum. Hefði sumum háskóla-
gengnum fræðingum á svo sem
einu þessara atriða orðið órótt und-
ir upptalningu Þórarins Pálssonar.
Ótal kímnisögur hef ég heyrt af
munni Þórarins um menn og at-
burði á Héraði, sumar æði brosleg-
ar, en engar meiðandi eða niðrandi
um nokkurn mann. Þetta er mikil
lýsing á þessum sendiherra Fljóts-
dalshéraðs en rétt er að Þórarinn
var altrúisti, það er vildi vera öllum
góður og réttlátúr. Útþrá Þórarins
og lífsleit báru hann víða þegar á
unga aldri. Hann lagði fyrir sig hin
ólíkustu störf en ílentist hvergi því
leitin rak hann áfram. Hann Iang-
aði til að efnast og fann að lokum
til þess leið er hann ásamt fleirum
stofnaði fyrirtæki við Lagarfljóts-
brú er framleiðir einangrunarefni
sem er eftirsótt víða um land. Kom
Þórarinn upp mikilli byggingu utan
um þessa starfsemi í Fellabæ og
jafnframt íbúð fyrir sig.
Dugnaður og hugvit Þórarins
fundu sér þennan vettvang á hinu
áþreifanlega og hlutlæga sviði því
hugur hans leitaði sér verkefna þar
jafnoft og á hinum huglægu miðum
— hann átti að þessu leyti sam-
merkt með Einari - Benediktssyni
athafnamanni og skáldi. Andleg
áhugamál Þórarins áttu sér marga
staði og marga heima. Forvitni
hans var nær óseðjandi yfir mikið
svið og tók einnig til þeirra fyrir-
bæra er varða spumingar um stöðu
mannsins í okkur óþekktum vídd-
um. Deildi hann þessum heilabrot-
um með mörgum öðrum er leituðu
torfenginna svara — sumum þjóð-
kunnum. Hafi einhver haldið að
Þórarinn væri í þessum æfnum of
gagnrýnislítill er það tæpast rétt
ályktað því engan mann hef ég
þekkt sem var jafnskjótur að fínna
veilu í málflutningi viðmælanda, en
honum var einnig lagið að færa
málatilbúnað annarra á hærri pall
og sníða af honum hnökrana. Bók-
vaninn úr foreldrahúsum bar hjá
Þórarni ríkulegan ávöxt og snerist
með árunum í nær ástríðuþrunginn
áhuga fyrir sígildum verkum tung-
unnar. Hann var handgenginn
helstu fornbókasölum höfuðborgar-
innar og eignaðist með tímanum
mörg fágæt bókverk sem hvem
menntaðan safnara dreymir um að
sjá í hillum sínum. í hinu merka
bókasafni Þórarins má sjá og skilja
hve áhugasvið hans var vítt og
hátt og hve vandfýsinn hann var á
bækur.
Þórarinn lagði oft land undir fót
og var langdvölum í ýmsum stöðum
en andlegt lögheimili hans var
ávallt á Héraði og þangað sneri
hann alkominn meðan sól ævinnar
var enn í hádegisstað. Tók hann
nú, jafnframt því að fyrirtæki hans
efldist, að boða til sín vini og vanda-
menn sem tíðast og veita þeim
risnu en það var einn af sterkustu
eðlisþáttum Þórarins að vilja sem
mest og oftast bera gestum sínum
beina. -Má hafa fýrir satt að veislur
þær er Þórarinn bjó vinúm sínum
bæru svip af fornum minnum því
þegar menn hurfu á brott dasaðir
af veitingum og uppljómaðir af
menntandi samræðu var ekki við
annað komandi en að gestirnir
væru einnig leystir út með gjöfum.
Margt fór þó hljóðlega er menn
nutu hjálpar Þórarins og hygg ég
að til hans hafi enginn farið bónleið-
ur. Þótt kunningja- og vinahópur
Þórarins væri stór og hin krókótta
braut hans kæmi við í mörgum stöð-
um var hann í raun einfari. Þórar-
inn kvæntist ekki og oft mátti sjá
hann einsamlan göngumann á víð-
lendum heiðum æviskeiðsins. Þar
þreytti hann nær þrotlausa göngu
í leit að viskusteinum og hverri
þeirri vísbendingu er gæti eilítið
göfgað og bætt kringumstæður
mannanna eða lyft tjaldinu frá
huldum heimum góðra fyrirheita.
Hin þungbæru sjúkdómsáföll er
sóttu á Þórarinn hin síðari árin og
rændu hann fyrst- sjóninni og síðan
lífinu megnuðu lengi vel ekki að
bijóta á bak aftur andlegt þrek
hans eða slæva grónar venjur hans
og ásetning. Hann brá á glens
meðan stætt var og sýndi að lengi
býr að fyrstu gerð. Ekki verður
auðsótt að safna saman lífí Þórarins
Pálssonar í eina málsgrein eða inn
á lítinn reib. Var hann athafnamað-
ur fyrst og fremst eða var hann
bókmenntamaður utan við allar
klíkur eða þulur frásagna er hann
gleymdi að skrá? Þórarinn Pálsson
var allt þetta og er þó margt ótalið
og eru þeir til vitnis um það er
þekktu hann til einhverrar hlítar
og máttu telja sig til vina hans.
Nú er þessi fjölvísi göngumaður
kominn á nýjar heiðar og heldur
þar áfram leit sinni. Þórarinn var
aldrei neinn huldumaður né brugg-
aði hann mönnum Iaunráð. Á hitt
var að líta að hann var skýr og
afdráttarlaus í nærveru sinni. Svo
verður einnig um minningu hans.
Emil Als
Þegar minnast skal stórbrotinna
manna á borð við Þórarinn Pálsson
verða orð næsta fátækleg. Upp í
hugann koma ýmsir atburðir tengd-
ir þessum glæsilega manni sem við
munum svo vel m.a. frá fyrri árum
þegar hann heimsótti okkur í Aðal-
stræti 2 á Akureyri, virðulegur í
frakka með hatt og tók í nefið.
Lífíð breyttist í ævintýri meðan
hann staldraði við og ævinlega
umgekkst hann okkur krakkana
með sömu virðingu og aðra. Hann
'fylgdist af áhuga með því sem við
vorum að fást við í lífinu og gerði
sér far um að kynnast þeim sem
síðar tengdust fjölskyldunni.
Það var aldrei nein lognmolla í
kringum Tóta 'frænda. Nei öðru
nær. Þar sem hann var, var alltaf
eitthvað að gerast. Hann átti svo
auðvelt með að hrífast og sökkva
sér á kaf í þau málefni sem áttu
hug hans þá stundina. Sannfæring-
arkraftur hans var slíkur að unun
var á að hlýða og ekki hægt annað
en hrífast með hversu vantrúaður
sem maður annars var á viðkom-
andi hugmyndir og kennmgar. Svo
var hann manna fyrstur til að snúa
baki við sumum þessara hugmynda
og afgreiða þær sem hreinustu vit-
leysu. Hann gérði það svo skemmti-
lega og gerði jafnframt óspart grín
að sjálfum sér í þeim efnum sem
öðrum. Hann kunni nefnilega þá
list að taka sjálfan sig ekki of hátíð-
lega. En hrifnæmi Tóta og hæfi-
leiki hans til að hrífa aðra með sér
átti einmitt einna stærstan þátt í
persónutöfrum hans. Þegar. við
bættist einstakt tryggiyndi, hjálp-
semi og einlægur áhugi á högum
og viðfangsefnum annarra er eng-
inn vandi að skilja vinsældir hans.
Síðasta eitt og hálfa árið, þegar
hann lá langdvölum á Borgarspítal-
anum og dvaldi á Rauðakrosshótel-
inu eða Blindraheimilinu, kom vel
í ljós hversu vinmargur hann var.
Það var ánægjulegt að fylgjast með
því hve allir vildu allVfyrir Tóta
gera.
Ekki er hægt að minnast Tóta
án þess að geta áhuga hans á bóka-
söfnun. En Tóti var ástríðu bóka-
safnari og safnaði bókum til hinsta
dags. Lét hann það síður en svo
aftra sér að hann var nær alveg
blindur síðustu tvo áratugina. Þegar
sjón hans fór að hraka leitaði hann
víða lækninga, jafnt hefðbundinna
sem óhefðbundinna og bæði þessa
heims og annars. Hann var alla tíð
mjög leitandi og opinn fyrir nýjung-
um í hvers kyns lækningum og
reyndi allt sem hann taldi að verða
mætti sér til góðs, ekki síst eftir
að krabbinn krækti klóm sínum í
hann. Hann bar mátulega virðingu
fyrir þeim vísindum sem ráðast ein-
ungis á einkenni sjúkdóma með lyfj-
um. Hann vildi leita orsakanna,
ráðast gegn rótinni og leggja
áherslu á fyrirbyggjandi aðferðir.
Það var hreint ótrúlegt hvað hann,
blindur maðurinn, var óþreytandi
við að afla sér vitneskju og þekking-
ar jafnt hérlendis sem erlendis.
Höfðingsskapur Tóta og gest-
risni var slík að helst má líkja við
mestu höfðingja íslendingasagna.
Væru ættingjar og vinir á ferðinni
fyrir austan sló hann ævinlega upp
mikilli matarveislu. Þótti honum
slæmt ef menn gerðu ekki boð á
undan sér svo hann fengi ráðrúm
til undirbúnings. Og vei þeim sem
fóru hjá án þess án þess að gera
vart við sig. Þó hyggjum við að
þeir sem það gerðu hafi ekki verið
margir, því fáir menn voru skemmt-
ilegri heim að sækja en Tóti. Hann
var ótrúlega fróður um hina aðskilj-
anlegustu hluti, jafnt foma sem
nýja. Þannig var hann vel að sér í
heimi fomsagnanna og sögu þjóðar-
innar, en þó nútímamaður fram í
fingurgóma. Hann vildi nýta sér
tækniframfarir á ýmsum sviðum
og hafði margar hugmyndir í þeim
efnum. Ein þeirra síðustu var um
það hvernig hugsanlega mætti
halda lerkilúsinni í skefjum með
hljóðbylgjum á svipaðan hátt og
hann hafði heyrt að Kínveijar verðu
akra sína gegn einhverri skordýrap-
lágu.
Tóti gerði sér grein fyrir hvert
stefndi síðustu mánuðina og ræddi
um dauðann á hispurslausan hátt
og kvað margt verra en að'deyja.
Einnig í þessu efni var oft stutt í
gamansemina og hafði hann t.d.
orð á því að við mættum eiga von
á prakkarastrikum frá honum.þegar
hann væri kominn yfir móðuna
miklu. Hann gerði sér vonir um að
hann ætti fjörugt og skemmtilegt
líf fýrir höndum á nýjum stað. Og
vel gætum við trúað að hann stæði
við orð sín og skemmti sér alveg
konunglega. Við vonum það.
Við erum þakklát fyrir að hafa
fengið að kynnast Tóta og minning-
in um hann mun ylja og skemmta
okkur um ókomna tíð.
F.h. fjölskyldna okkar og systk-
ina.
Bergljót, Anna Þorbjörg
og Jóhann Magnús.
Mikil hetja er fallin. Þórarinn var
kraftmíkill maður og hikaði ekki
við að takast á við verkefnin þótt
erfið væru. Ég kynntist honum'
fyrst árið 1987 svo að ekki voru
kynni okkar löng en þau voru
traust og gójý •
Þórarinn varð fyrir því að missa
sjón og barðist hann um langt ára-
bil fyrir því að yfirstíga sjúkdóm
Þórunn Ólafsdóttír,
Hellu - Minning
Fædd 19. september 1939
Dáin 4. september 1990
Hún Tóta okkar er dáin. Gest-
risni hennar var einstæð í nútíma
ysi og þysi mannlífsins þegar það
vill gleymast hjá fólki að lifa lífinu
(ifandi. Tóta lifði lífinu lifandi af
reisn og með glaðværð og einlægni
og hafði alltaf tíma fyrir alla sem
til hennar leituðu og þá ekki síst
börnin sem hændust að henni og
dvöldu um skemmri eða lengri tíma
hjá henni og Einari, einstæðum
maka hennar. Hann stóð við hlið
hennar með hógværð og hlýju eins
og klettur í róti mannlífsins.
Það var gæfa Tótu að eignast
góðan eiginmann og indæla dóttur.
Ég minnist þess að hún sagði að
við fengjum börnin að láni og mætt-
um ekki skemma þann efnivið með
eftirlæti og ómennsku og þessari
skoðun sinni fylgdi hún eftir. Sol-
veig Þórdís dóttir þeirra er mikill
mannkostaunglingur sem ber virð-
ingu fyrir foreldrum sínum, afa og
ömmu í Hellnatúni, sem eiga um
sárt að binda að sjá af elskulegri
dóttur er allt vildi fyrir þau gera.
Á þessum tímamótum er okkur
hjónum efst í huga þakklæti til
Tótu og fjölskyldu hennar fyrir allt
það sem hún gerði fyrir okkur á
liðnum árum og einnig vottum við
okkur dýpstu samúð þeim stóra
hópi sem saknar góðs vinar.
Hún Tóta var mikill friðarsinni
og þegar hún kvaddi þetta tilveru-
stig komu í huga minn þessar ljóðl-
ínur eftir austfirska konu:
Burt með hræðslu sem byrgð er inni,
burt með hatrið úr veröldinni
burt með sprengjur sem brenna svörð.
Biddu með mér um frið á jörð.
Guð blessi minningarnar um
hana Tótu okkar.
Didda og Gunnar
sinn. Hann leitaði sér lækninga
bæði lærðra og leikra heima og
erlendis. Hann náði ekki árangri
en hann varð fróður um margt í
þessum efnum. Hann átti mikið
safn bóka og meðal þeirra voru
margar fræðibækur um heilbrigðis-
mál. Ég varð fyrir því að fá augn-
sjúkdóm og hann væri ekki hægt
að lækna. Hvað gat ég gert sjálfur?
Mér var ráðlagt að tala við Þórarin.
Ég hringdi til hans og tók hann því
vel og var strax tilbúinn að gera
það sem hann gæti til hjálpar. Hann
var þá kominn í samband við konu
í Kaliforníu, dr. Halloran, sem
hafði misst sjón og var talin með
ólæknandi sjúkdóm. Henni hafði
tekist að þróa upp augnþjálfunar-
kerfí sem hún hafði notað á annan
áratug og hafði fengið sjón sína
stórbætta. Mál þróuðust þannig að
fyrir atbeina Þórarins tókum við 5
okkur saman og fengum dr. Hallor-
an til að koma til íslands og halda
námskeið fyrir okkur. Námskeiðið
var í janúar 1988. Við sum hver
náðum merkjahlegum árangri en
því miður ekki Þórarinn. Hann var
samt hamingjusamur yfir því að
hafa staðið í þessu mikla starfí
fyrst aðrir höfðu gott af. Ég dáðist
að dugnaði hans í þessu efni, þar
var hann krafturinn þótt vinir hans
og kunningjar hjálpuðu ómetanlega
til.
Þórarinn var einn þeirra manna
sem gleymdi sjálfum sér ef hann
gat rétt öðrum hjálparhönd. Og
hann beið ekki eftir kalli. Teldi
hann sig geta gert gagn var það
gert án þess. Og það munaði um
hann.
Þórarinn var mikill höfðingi. Það
var mikil reisn yfir honum. Hann
var ákaflega gestrisinn og greiðvik-
inn. Ég dvaldi á Héraði vikutíma
og vorum við 9 saman. Hann vildi
gera okkur dvölina sem ánægjuleg-
asta. Og þegar við fórum fékk hann
allan hópinn heim til sín í mat.
Ekki þýddi að tala um of mikla
fyrirhöfn. Hann vildi halda þeim sið
að gestir væru ekki látnir fara
svangir af Héraði. Annað gengi
ekki. Þórarinn barðist hetjulegri
baráttu við augnsjúkdóminn. En
fyrir um tveimur árum kom í ljós
að hann var með krabbamein. Og
nú hófst ný barátta og þrátt fyrir
mikinn kraft og viljastyrk til að
standast og vinna á sjúkdóminum
mátti hinn sterki maður ekki við
ofureflinu og beið lægri hlut.
Þórarinn var mikill höfðingi og
hetja, mikill baráttumaður, fróður
um márga hluti, þótti vænt um átt-
hagana og langaði til að sjá landið
skrýðast skógi. Hann mat hrein-
skilni og orðheldni, hafði mikið yndi
af því að hjálpa og gefa. Hann var
vinmargur og átti trausta vini. Við
kveðjum Þórarinn með söknuði,
þökkum heilsteyptum og góðum
dreng samfylgdina og biðjum hon-
um blessunar guðs á nýjum vegum.
Aðstandendum hans sendum við
innilegar samúðarkveðjur.
Páll V. Daníelsson.
Það er fátt sem erfiðara er að
sætta sig við en að sjá á bak góðs
vinar eða ættingja. Þegar harma-
fregnin slær vitundina myndast
tómarúm í tilverunni sem enginn
vegur virðist að fylla og tilgangs-
leysið sýnist algert. En samt er
þetta rúm fullt minninga sem
renna um hugann, gera missinn
sárari um stund, en eru samt
smyrsli á djúpa holund.
Þórunn Olafsdóttir húsmóðir á
Hellu lést 4. september eftir
skamma sjúkdómslegu. Hún var
fædd 19. september 1939, dóttir
hjónanna Ólafs Guðmundssonar
bónda og Þórdisar Kristjánsdóttur
á Hellnatúni í Ásahreppi. Eftirlif-
andi eiginmaður Þórunnar er Ein-
ar Kristinsson kaupmaður á Hellu.
Þáu Þórunn og Einar eignuðust
eina dóttur, Sólveigu Þórdísi, sem
er á sextánda aldursári.
„Leyfið börnunum að koma til
mín,“ eru fleyg orð úr ritning-
unni. Þórunn var þeirrar gerðar
að að henni löðuðust börn og ung-
menni. Hún tók á móti þeim af
einlægni og viðmót hennar og
þeirra hjóna gerði að verkum að
fyrsta hugsun barnanna og allra