Morgunblaðið - 19.05.1991, Qupperneq 9

l^oitöONmýAfevMAM
2cJ*9
LÆKNISFRÆÐI // sem ábur varl
Bamadauði
ALDAMÓTAÁRIÐ 1900 skrifaði Jónassen landlæknir grein í tíma-
ritið Eir um barnadauða hér á landi og birti tveggja ára gamlar
tölur. 1898 komu í heiminn 2.290 lifandi börn (71 fæddist and-
vana) en 345 dóu áður en þau næðu eins árs aldri, það er að segja
150 af hverju þúsundi.
Arið 1911 dóu 80 af þúsundi
lifandi fæddra, en á næstu
tíu árum 69 til jafnaðar á ári. Síð-
an lækkaði dánartalan á þriðja
áratugnum í 53, á þeim fjórða í
44, fimmta í 31,
sjötta í 19, sjö-
unda í 15, áttunda
í 10 og eftir það
hefur hún flest
árin verið 6-7 sem
er með því lægsta
í heiminum, svip-
að og á hinum
Norðurlöndunum
og i Japan, Hollandi, Sviss,
Kanada og nokkrum öðrum ríkjum
sem teljast til hinna þróuðu samfé-
laga.
Fimmtíu árum áður en Jónas-
sen tók saman pistil sinn sendi
stjómin í kóngsins Kaupmanna-
höfn danska lækninn Schleisner
hingað til þess að gaumgæfa ýmsa
þætti í sjúkdómafari og heilbrigð-
isháttum íslendinga. Hann ferðað-
ist víða um land og ritaði að því
búnu um för sína gagnmerka bók
og komst m.a. að þeirri niðurstöðu
að hér á landi dæju á fýrsta árinu
meira en fjórða hvert barn eða um
280 af þúsundi (samsvarandi tala
í Danmörku var þá nálægt 180)
svo að síst var útkoman glæsilegri
um miðja nítjándu öldina en í lok
hennar, enda varla við því að bú-
ast.
í aldamótagrein sinni leiðir Jón-
assen getum að því hvað valdi og
hvað helst sé til ráða. Hann segir
að orsökin hljóti að vera „óskyn-
samleg meðferð á ungbarninu" og
telur víst að sú næring sem börn-
um sé gefín vegi þyngst. Hann
vitnar í því sambandi í ársgamla
ritgerð eftir sig í sama tímariti
þar sem hann fjallar ýtarlega um
næringu ungbarna. Þar segir m.a.:
„Samkvæmt skýrslum ... frá
læknum ... sést að það mun held-
ur vera að fara í vöxt að hafa
börnin ekki á bijósti heldur á pela.
Þetta er illa farið, því um allan
heim er full reynsla fyrir því að
margfalt fleiri ungböm deyja sem
ekki eru höfð á brjósti en hin sem
lifa á móðurmjólkinni ... Bömin
em því alloftast alin upp á kúa-
mjólkur-blandi og dafna þau börn
vel þar sem þrifnaður er viðhafður
með mjólkina og pelann,“ en á það
virðist landlækni nokkuð skorta.
„Það er vandfarið með ungbörnin
svo vel sé,“ segir hann og hefur
þá í huga fleira en næringuna,
eins og sjá má á eftirfarandi til-
vitnun í lokakaflann um barna-
dauðann: „Ekki efa ég það að loft-
litlum, saggafullum og köldum
húsakynnum víðast hér á landi sé
því og um að kenna, að ungbarna-
dauðinn er svo mikill og verður
líklega svo að vera, meðan fátækt-
in er hins vegar, en ekki væri það
rétt að skella allri skuldinni upp á
fátæktina; mér er nær að halda
að fáviskan og hirðuleysið eigi og
sinn skerf og hann dijúgan; en
vonandi er að allt fari þetta batn-
andi með vaxandi menning."
Honum varð að trú sinni, gamla
manninum. Varla hefur hann þó
órað fyrir að á öldinni sem var að
ganga í garð kæmust íslendingar
í tölu þeirra þjóða sem eiga heims-
met í langlífi og búa við minnstan
barnadauða. Það var stórt stökk
og mikill heiður; ennþá er lífsvon
nýfæddra barna víða í veröldinni
jafnsmá eða smærri en forfeðra
okkar og -mæðra sem tókst að
vaxa úr grasi á tíð Schleisners og
Jóriassens. En öllum heiðri og allri
vegsemd fylgir vandi. Hvað segja
þeir sem nú eru ungir og hressir
og verður aldrei misdægurt en
eiga að mæta nýjum aldamótum
á næsta götuhomi? Þeir segja:
„Heimsmet í langlífí, ekki nema
það þó! En var ekki klaufaskapur
að láta öll þessi blessuð böm deyja
í gamla daga?“ Og alltaf þegar
þeir heyra tómahljóð í ríkiskassan-
um segja þeir einum rómi: „Það
verður að spara í heilsugeiranum.“
eftir Þórarin
Guðnason
SÁLARFRÆDI///vert er sjálfsmat þittf
Verðstríö einkamálaniui
EINU sinni var lítill strákur sem
eignaðist fallegt leikfang sem
hann hafði lengi þráð að eign-
ast. Auðvitað varð hann ósköp
glaður og gætti þess að fara vel
með þennan dýrgrip sinn. Hann
lék sér að honum, skoðaði hann
í krók og kring. En eftir smá-
tíma þóttist hann uppgötva smá-
galla. Hann fór að athuga sams
konar leikfang hjá félögum sín-
um og fann ekki þennan „galla"
þar. Smám saman missti leik-
fangið aðdráttarafl sitt og svo
fór að það varð drengnum lítils
virði.
Rétt er nú að geta þess að þessi
„galli“ var nánast ekki neitt
og skipti í sjálfu sér ekki nokkru
máli. Hvemig ber þá að skilja
þetta? í þessu tilviki var vanmat
drengsins á sjálfum sér höfuðatrið-
ið. Það var hann sem var á ein-
hvern hátt „gallaður". Þess vegna
hlaut allt sem
honum viðkom,
allt sem hann
eignaðist að falla
í verði.
Þetta er al-
'gengt fyrirbæri.
Einstaklingur
sem hefur lágt
sjálfsmat og van-
metur sjálfan sig hefur jafnan ríka
tilhneigingu til þess að yfirfæra
þetta vanmat á allt sem honum
viðkemur. Makinn eða ástvinurinn
verður t.a.m. smám saman liálf
hallærislegur. Hann verður naum-
ast eftirsóknarverður í augum ann-
arra. Starfið er ekkert sem maður
gæti verið stoltur af að gegna.
Engin hæfileikarík eða áhugaverð
manneskja myndi kæra sig um
það. Stofnunin sem maður vinnur
við er vesældarleg undirmálsstofn-
un og best að flíka því ekki livar
maður vinnur. Jafnvel börnin og
önnur skyldmenni fá þessar sömu
einkunnir i huga viðkomanda.
Auðvitað má ljóst vera að í lang-
flestum tilvikum er þetta rangt.
Hér hefur það einfaldlega gerst
að tilfinningin fyrir eigin van-
mætti og lítilmótleika hefur knúð
skynsemina til að lúta í lægra
haldi og þrengt rangsnúinni túlkun
upp á „raunveruleikann“.
En allt á sér andstæðu sínu
sögðu fomir spekingar. Dæmi eru
einnig um hið gagnstæða. Til eru
þeir sem álíta allt „best hjá sér“.
Allt er svo fjarskalega gott sem
maður sjálfur og skyldmenni
manns afreka að annað kemst
ekki í samjöfnuð. Vandamálum og
annmörkum er afneitað og sópað
undir teppið. Þarna er að sjálf-
sögðu yfírleitt um hliðstæða rang-
færslu raunveruleikans að ræða
og það á sér einnig sínar skýringar.
Hér hef ég tekið tvö andstæð
dæmi. Bæði eru þau vitandi vits
nokkuð ýkt. Fáir falla að þessum
tveimur endapunktum. Hins vegar
dylst varla að fáir eru svo lánsam-
ir að geta fylgt því meðalhófí sem
nálgast mest raunsannan skilning
raunveruleikans. Flestir hallast
eitthvað á aðra hvora sveifina. Ef
það gengur ekki mjög úr hófí er
varla ástæða til þess að hafa
áhyggjur, enda flestum þá í sjálfs-
vald sett að rétta stefnuna af, taki
þeir eftir því að af leið hefur bo-
rið. Þegar áberandi vanmat og til-
svarandi rangfærslur eru hins veg-
ar famar að há fólki til muna þarf
að leita aðstoðar. Við hinni afstöð-
unni — ofmatinu — er fátt að gera,
enda eru þeir sem þannig er farið
venjulegast sælir í sinni trú.
Meðalhófið
er vandratað
Það á við um
sjálfsmatið
eins og annað.
eftir Sigurjón
Björnsson
ÓDÝRAR
GÆÐASKRÚFUR
Eigum fyrirliggjandi mikið úrval af galvaniseruð-
um skrúfum, ryðfríum skrúfum og álskrúfum
í öllum stærðum. Einnig sjálfborandi skrúfur og
plasthettur í mörgum litum.
Þetta eru viðurkenndar vestur-þýskar þakskrúfur.
Afgreiðum sérpantanir með stuttum fyrirvara.
1