Morgunblaðið - 19.05.1991, Page 13

. MO^KBLA»H> .SljflNUiMWK, 1%>1
X SI3
að allt sem heitir ljóð sé það?
Það er nú. Hvað er ég að fara?
Það er oft talað um að við þýðum
hugsanir eða tilfinningar yfir í orð.
Og samkvæmt því eru öll ljóð þýð-
ingar. Ég er ekki viss um að ég
geti fallist á þá hugmynd, nema
að vissi marki, en þá eru líka ljóðin
þýðingar úr máli sem er ekki til.
-Þegar við spáum í texta gerum við
oft ráð fyrir að það sé eitthvað á
bak við hann, einhver hulinn leynd-
ardómur, eitthvert djúp. Og við
göngum út frá því að þetta djúp
sé ekki hjá okkur sjálfum. Þegar
ég les ljóð finnst mér
nóg verkefni að búa til
eitthvert vit í það fyrir
mig, þótt ég sé ekki að
velta mér uppúr því hvað
aðrir séu að hugsa. í
staðinn fyrir að pæla í
hvað einhver höfundur
hafi verið að hugsa ætti
maður að spyrja: Hvað
er ég að hugsa meðan
ég les? Ég vil setja sviga
utanum höfundinn. Það
er hvorki af hroka né
lítillæti, ég lít svo á að
birtur texti sé almenn-
ingseign. Hver getur
skilið sínum skilningi og
hann er jafn góður og
skilningur höfundarins.
Og hvað er þó Ijóðið.
Hvað gerir það. Skapar
það fortíð eða er það
meira eins og hús að
vera í, sem skapar
manni bæði fortíð og
framtíð?
Það er engin niður-
staða fyrirliggjandi hjá
mér um það. En ég trúi
á orðin. Ég held að orð hafi áhrif
á veruleika okkar og móti líf okk-
ar. Hafí bein áhrif.
í Ijóðinu Ólestur skrifarðu: /Skoð-
anir þínar þykja mér ekki kyssileg-
ar. / Það fínnst mér skemmtileg
skoðun. Ég minnist þess ekki að
hafa heyrt talað þannig um skoðan-
ir áður.
Og það á kannski eftir að breyta
áliti þínu á skoðunum. Venjulega
tölum við um skynsamlegar skoðan-
ir, eða miður skynsamlegar og vís-
um til gáfnafars. Ef við hugsum
okkur skoðanir sem kyssilegar eða
ekki kyssilegar fara skoðanaskipti
kannski að líkjast ástarleik og það
getur leitt til þess að einhverjir
muni fremur laðast að þeim. Svona
getur lítið og að því er virðist
ómerkilegt atriði haft bein áhrif á
heiminn. Þetta hefur margt gott
fólk reynt að benda á í gegnum árin.
Mörg Ijóóin þín sýndist mér ekki
hægt að skilja' öðrum skilningi en
tiifínningalegum. Þannig var ljóð
eins og — frinn frinn — mjög magn-
að án þess að ég réði við að tengja
það nokkrum ákveðnum veruleika.
Nema þá stafrófinu. Og þá verð ég
afskaplega forvitin og æfísagnaleg
í hugsun, vil vita hvað höfundurinn
var að hugsa, hvemig ljóðið varð til.
Þú hlýtur að sjá að þarna er einn
stafur horfínn úr stafrófínu. Ein-
hverntíma ætlaði ég að skrifa barn-
asögu sem átti að heita: Þegar A
fór að heiman. En það varð ekkert
úr því frekar en svo mörgu öðru.
En þetta ljóð .. . fyrir mér tengist
það dauðsfalli. Ég gat ekkert annað
gert en að grípa til þeirrar líkingar
og láta einn staf hverfa úr stafróf-
inu. En af hverju alltaf þetta að spá
í hvað höfundurinn var að hugsa
þegar hann orti Ijóðið? Þú lest ljóð
eftir mig og tengir það þínum heimi,
ég les sama ljóð og man að þegar
ég var að yrkja það hringdi vinur
minn og vildi fá mig til að bera
með sér þvottavél. Skiptir engu
máli fyrir skilning á ljóðinu. Þótt
ég sé höfundur þá er ég kominn í
sömu stöðu og hver annar lesandi
um leið og Ijóðið hefur birst.
Þetta Ijóóasafn, Ljóðaþýðingar úr
belgísku, það minnir svolítið á leik-
rit . . .
Við skulum frekar kallað það
revíu. En gott þú nefnir ljóðasafn,
þetta er eins konar revía um ljóða-
safn. En upphaflega ætlaði ég að
skrifa framúrstefnuskáldsögu um
skáldaþing. Svo þróaðist þetta í
svona hlutverk eða persónur. Eða
bara níu sinnum Anton, ef þú vilt.
Ég hef alltaf átt í erfíðleikum með
að vera heilsteypt persóna, hvað
þá heilsteypt skáld, ég hef ekki
meikað það að kom mér upp stíl.
Er ekki almennt viðurkennt að fólk
gangi með margar sjálfsímyndir,
frekar en eina alveg ákveðna?
Það fer eftir því hvaða klíku þú
umgengst. 1985 gaf ég út pínulitla
ljóðabók í örfáum eintökum. Ljóð
nætur hét hún. Ýmsir sem lásu
hana sögðu við mig að það væri
undarlegt með svona þunna bók
hvað hún væri ósamstæð. Mér þótti
soldið sárt að heyra það fyrst, en
það kom mér á sporið. Ég fór að
hugsa; kannski er ég enginn Hann-
es Pétursson. Kannski yrki ég líka
illa. Kannski er það minn stfll, að
ég yrki líka illa. Kannski er ekki
bara einn stíll, heldur margir. Um
þetta leyti komst ég líka í tæri við
portúgalska skáldið Femando
Pessoa. í honum bjuggu mörg
skáld. Hvert öðm ólíkara. Sumir
segja að hann hafí verið bilaður,
en eftir að ég kynntist honum hef
ég orðið sáttari við sjálfan mig.
Skrifaðu að hann sé mitt uppáhalds-
skáld núna. Hann dó 1935 en áður
en hann dó tókst honum að þýða
töluvert af mínum óortu ljóðum
yfír á portúgölsku. Sama með Dyl-
ALLT
fyrirGLUGGANN
úrval, gæði, þjónusta
Rimlagluggatjöld í yíir 20
litum. Sérsniöin fyrir
hvern glugga eftir máli.
Sendum í póstkröfu um
land allt.
<!J) Einkaumboð á íslandi
Sími: 31870 - 688770.
Tjarnargötu 12 - Keflavík -
Sími: 92-12061.
an, mér fínnst til einhvers hafa
verið lifað, bara að fylgjast með
hamskiptum hans.
Áttu einhvern uppáhalds heimspek-
ing?
Er það hægt? Að eiga uppáhalds
heimspeking? Þú ert kannski að
hugsa um þessa gömlu kalla sem
smíðuðu einhver kerfí, sem maður
gat verið að máta sig í á iangri
ævi? Þeir bjuggu til módel sem áttu
að skýra allt. Sko, það er eitthvað
sem gengur ekki í mig. Ég sit ekki
inni með sannleikann með stóru
essi. Ég sit inni með
marga sannleika ... En
auðvitað hefur maður
alls konar viðmiðanir
sem maður er ekki með-
vitaður um, eitthvað
sem maður hefur fengið
úr einhveijum heimspe-
kikerfum eða reglugerð-
um. Þegar ég var ungl-
ingur las ég dæmisögu
eftir Sigurð Nordal sem
hafði mikil áhrif á mig.
Það var Ferðin sem aldr-
ei var farin í bókinni Líf
og dauði. Ég er enn að
pæla í þeirri sögu, rífst
mikið við sjálfan mig
útaf henni.
Ertu trúaöur?
Nei, það er ég ekki.
Ég get a.m.k. ekki sagt
að ég trúi á neitt sem
heitir Guð. En ég gæti
vel hugsað mér að trúa
á Maríu mey.
Viltu gera nónar grein
fyrir því?
Nei, mér fínnst bara
falleg sagan af konunni sem átti
þetta barn. Og myndirnar eru fal-
legar, hún með litla bamið. Gæti
verið ég og mamma. Hmm.
En þú trúir á hulduheima. Mér sýnd-
ist það á ljóðunum?
Ja, ég praktísera náttúrlega enga
trú í þeim efnum, en hulduheimar
eru veruleiki í huga margra og um
leið veruleiki í lífi okkar. Ég ólst
upp við að hugsa um þetta sem
sjálfsagðan hlut og maður stendur
ekkert upp og kveður það niður,
ha? Nei, en hélstu það, finnst þér
ég skrifa eins og ég trúi eitthvað
sérstaklega á hulduheima?
Þú kannt að nota hulduheima sem
myndmál sem ég trúi á meðan ég
les.
Já. Ju, það er satt, svona á ég
ekki að spyija... Ég hef hleypt
þér í þessi ljóð og þar með eru þau
þín. Það veit auðvitað enginn betur
en ég sjálfur að sum af þessum ljóð-
um eru heivíti géð, og óhjákvæmi-
legt annað en að þau hafí einhver
áhrif á þann sem les. En ég á ekki
að standa yfír lesandanum með
kennaraprikið og segja: Þú átt að
skilja þetta svona eða svona. Ljóð
eru ekki bara miðill hugsunar sem
er klár og skýr í kolli höfundar en
kemur svo meira eða minna bækluð
fram á blaðinu. Ég nýt þess að
skrifa, en það er ekki endilega víst
að ég viti alltaf sjálfur hvert ég er
að fara. Það versta sem ég heyri
sagt um mig er þegar einhver kall-
ar mig rithöfund. Skáld er skárra.
Liturðu ú það sem tvö ólík hlut-
verk, það að vera rithöfundur og
svo hitt að fást við að skrifa?
Sko, rithöfundar eru alltaf að
skrifa eitthvað ákveðið, sakamála-
sögur eða æviminningar eða landa-
fræði og jafnvel ljóð, þeir sem eru
sérlega miklir rithöfundar. En ég á
engin ákveðin svör við þessum
spurningum sem allir miklir rithöf-
undar hafa svo gaman af að velta
sér upp úr: Um hvað ertu að skrifa?
Hveiju viltu koma á framfæri?
Hvað viltu segja? Ég er bara að
skrifa. Það er ástand sem ég lifi
við. Og ég skrifa helst fyrir mig
sjálfan, er að tala við sjálfan mig,
kannski að leita svara við þessum
spumingum sem ég nefndi. Fyrir
mig sjálfan. En það útilokar ekki
að ljóðin komist í annað samtal
þegar þau verða birt. Nei, kallaðu
mig frekar skáld en rithöfund.
Hvar er þú skúldið þegar bókin
kemur út?
í viðtali hjá þér. Við megum ekki
gleyma því að þegar ljóðin birtast
þá er þetta orðin showbissness. 0g
ég vil fyrir alla muni verða vinsælt
skáld. Ég vona að aðrir muni hafa
gaman af þessum ljóðum mínum.
Já, og meir en vona, ég er sann-
færður um það. Annars væri ég
ekki að gefa þetta út. En ég veit
þó ekkert hveijir þessir aðrir eru
ef út í það er farið. Ég hef enga
áskrifendur. Þorsteinn Erlingsson,
sem er nú mín mikla fyrirmynd, á
að hafa sagt að hann miðaði við
að meðalgreint sjö ára barn gæti
skilið kvæðin sín.
Gerirðu þó rúð fyrir að meðalgreint
sjö ára bam skilji ljóðin þin?
Neei. Ekki endilega. En ég held
að þetta sé léttlesin ljóðabók. Hér
geta allir fundið eitthvað við sitt
hæfí. Ég er ekki kominn af bók-
mennta- eða menntafólki og á ein-
hvern hátt hef ég alltaf átt erfitt
með að sætta mig við alla þessa
upphafningu bókmenntanna sem
margir í ljóðabransanum eru svo
uppteknir af. Það lið er helst á því
að hvert einasta ljóð eigi að redda
íslenskri tungu frá glötun og vera
dokúment fyrir komandi kynslóðir.
Mér fínnst mikilvægara að einhver
geti brosað hér og nú. Að minnsta
kosti út í annað.
Hvenær úkvaðstu að verða skáld?
Æti ég hafí ekki tekið þá ákvörð-
un á unglingsárunum. Það gekk
ekki upp hjá mér að vera í skóla.
Ekki nennti maður heldur að vinna
og þá var að fínna sér leið til að
koma sér hjá því og mér datt þetta
snjallræði í hug að gerast listamað-
ur og skáld. Einhverstaðar hafði
maður fengið hugmyndina um
skáldið sem ábyrgðarlausan bóhem
sem þyrfti ekki að vinna. Feiilinn
hjá mér var bara sá að reikna ekki
með helvítis samviskuseminni.
Vanda, vanda, verk þinna handa,
eins og Nordal sagði í sjónvarpinu.
Og þetta rennur ekki útúr mér eins
og hjá þeim sem eru fæddir skáld.
Nú er ég búinn að reyna að vera
skáld í helvíti mörg ár og hef litlu
afkastað. Það er nó gúd í aflakónga-
samfélagi, ha. Svo þú skilur hvers
vegna ég get ekki búið á íslandi.
Ætlarðu nokkuð að svara eins og
Hemingway, þegar ég spyr þig hvað
sé besti skólinn fyrir unga rithöf-
unda, óhamingjusöm æska á hann
að hafa sagt.
Gorkij sagði að maður ætti að
vera úti í lífínu til þrítugs, kynnast
fólki og setjast svo og skrifa. Óham-
ingjusöm æska? Þá er ég illa skólað-
ur. Nei, það er ekki hægt að al-
hæfa. Vandamálið fyrir mér er
handverkið. Þegar ég var lítill lærði
ég bragfræði til að geta ort rétt,
eins og maður segir. Núna les ég
stundum málvísindagreinar og svei
mér þá ef ég er ekki að vonast til
að komast að einhveijum sannleika
um sérhljóðana. Til dæmis. Hver
er galdurinn með a-ið? En kannski
ég hafí átt svo óhamingjusama
æsku og hafí svo miklu að leyna
sem ég get ekki tekist á við, að ég
geri mér upp hagnýt vandamál til
að fást við í staðinn. Kannski er
draumurinn um að skrifa hina full-
komnu setningu uppbót fyrir óham-
ingjusama æsku. Það er kannski
mergur málsins. Nei, ég veit ekkert
hvað ég er að þrugla. Þú heyrir
sjálf hvað ég er ruglaður, ekki heil
brú í því sem ég segi, mótsögn á
mótsögn ofan.
HLUTABRÉFASJÓÐUR VÍB HF.
AÐALFUNDUR
Þriðjudaginn 28. maí 1991, kl. 17:30
Höfða, Hótel Loftleiðum
Dagskrá:
1. Venljuleg aðalfundarstörf skv. samþykktum
félagsins
2. Erindi
Þáttur hlutabréfa í fjármálum einstaklinga:
Bera hlutabréfa áfram hæstu ávöxtun?
Sigurdur B. Stefánsson, framkvœmdastjóri VIB
3. Onnur mál
Hluthafar eru hvattir til að mæta
VlB
VERÐBRÉFAMARKAÐUR ÍSLANDSBANKA HF.
Armula 13a, 108 Reykjavik. Sími 68 15 30. Telefax 68 15 26. Símsvari 68 16 25.
Heimferð
llm leið og komið er í ófanga
vaknar lingun eftir öðrum.
ÞeHa veit ég.
Þú hefur sagt mér það óður.
Ég veit að framrósin verður ekki stöðvuð.
Ég veit að við eigum bókað i framtíðinni.
Raunsæið var aldrei min sterka hlið.
Ekki bíður ferjan.
Ekki hægjum við ú bflnum og snúum til baka.
ÞeHa veit ég allt.
En ég gleymdi að læsa bakdyramegin
get ekki munoð hvort ég slökkti ú ofninum
minnist þess ekki að hafa skrúfað fyrir kranann
og við hefðum óH, við hefum ÚH að negla fyrir glugga.