Morgunblaðið - 20.09.1992, Blaðsíða 4

• ■ -j
4 FRETTIR/YFIRUT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1992
ERLEIMT
INNLENT
Landsbanki
yfirtekur
eignir SÍS
Landsbanki íslands hefur
ákveðið að stofna eignarhaldsfélag
til að yfirtaka þær eignir Sam-
bands íslenskra samvinnufélaga
sem bankinn á veð í og leysa til
sín eignir fyrir erlendum ábyrgðum
sem hann hefur tekið á sig vegna
SÍS. Skuldir SÍS við Landsbankans
eru meira en 50% af eigin fé bank-
ans, sem er 6,5 milljarðar króna.
Samkvæmt bráðabirgðaefnahags-
reikningi SÍS eru nettóskuldir fyr-
irtækisins 3,6 milljarðar króna.
Starfsmaður Landsbankans er
framkvæmdastjóri hins nýja fyrir-
tækis sem reka mun eignir þær
sem tilheyrt hafa SÍS. Samkvæmt
upplýsingum Morgunblaðsins telja
Landsbankamenn að raunverulegt
markaðsverð ýmissa eigna Sam-
bandsins sé mun lægra en bókfært
verð en um þetta segir Sverrir
Hermannsson bankastjóri að jafn-
vel þótt bókfært verð sé ekki tekið
gilt eigi Sambandið fyrir skuldum.
hann segir að Landsbankinn ætli
ekki að koma nálægt rekstri á
sambandsfyrirtækjunum og ætli
að selja þau eins fljótt og auðið er.
Formaður VSÍ vill nýja
þjóðarsátt
Magnús Gunnarsson, formað-
ur VSÍ, segir að stöðugleiki,
óbreytt kaupgjald, verðbólga í lág-
marki og litlar breytingar á gengi
séu forsendur þess að takist að
leiða sjávarútveginn út úr núver-
andi taprekstri. Þetta kom fram á
aðalfundi Samtaka fiskvinnslu-
stöðva, en samtökin telja að tap
fiskvinnslunnar verði allt að 5,7
milljarðar króna á næsta ári.
Magnús segist telja að aðilar
vinnumarkaðarins eigi að taka
saman höndum um að veija stöð-
ugleika í þjóðfélaginu næstu tvö ár.
Áttundi lélegi
þorskárgangurinn
Seiðarannsóknir Hafrannsókna-
ERLENT
Glundroði í
gengismál-
um Evrópu
Eftir að þýski seðlabankinn lækk-
aði vexti á mánudag, hækkaði
gengi Bandaríkjadollars og sömu-
leiðis verð á hlutabréfum í kaup-
höllum víða um heim. Búist var
við að vaxtalækkunin boðaði
bjartari tíma fyrir efnahagslífíð.
Gleðivíman rann þó af mönnum
strax daginn eftir, á þriðjudag.
Gengi dollarans lækkaði þá aftur
og eins fór um hlutabréfaverð.
Pundið féll gagnvart þýska mark-
inu og það kynti undir ótta við
gengisfellingu þess. Hálfgert
styijaldarástand ríkti á evrópsk-
um gjaldeyrismörkuðum á mið-
vikudag og gripu seðlabankar
ýmissa landa til örvæntingarfullra
ráða til að verja gengi gjaldmiðla
sinna. í Bretlandi voru vextir tví-
vegis hækkaðir, fyrst í 12 og síð-
an í 15%, og sænski seðlabankinn
hækkaði millibankavexti í hvorki
meira né minna en 500%. Þetta
nægði þó hvergi til að lægja ólg-
una og um kvöldið ákvað breska
stjómin að draga pundið út úr
gjaldmiðilssamstarfí EB og sér-
stök gengisnefnd kom saman til
neyðarfundar í Brussel. Eftir
skyndifund bresku ríkisstjórnar-
innar á fimmtudag sagði talsmað-
ur hennar að hvergi yrði hvikað
í baráttunni gegn verðbólgunni
og sterlingspundið yrði aftur
tengt gengissamstarfí Evrópu,
ERM, en fyrst þyrftu Þjóðverjar
að breyta vaxtastefnu sinni. Hann
stofnunar benda til þess að þorsk-
árgangurinn 1992 verði áttundi
lélegi þorskárgangurinn í röð, en
þó ekki eins slakur og árgangurinn
1991, sem er sá lélegasti frá upp-
hafí. Amar Sigurmundsson, for-
maður Samtaka fískvinnslustöðva,
spáir því að íslensk fiskvinnslufyr-
irtæki muni kaupa allt að 30 þús-
und tonn af þorski úr Barentshafí
til að vega upp á móti aflabresti
hér á landi.
Banaslys í umferðinni
Maður lést og sjö slösuðust í
umferðarslysi á Suðurlandsvegi
skammt frá Geithálsi á miðviku-
dag. Areksturinn varð eftir að jeppi
sem ekið var yfir á öfugan vegar-
helming rakst á lítinn fólksbíl.
Nýir aðilar sýna áhuga á
álveri
Davíð Oddsson forsætisráð-
herra hefur átt óformlegan fund
með stjórnarformanni og forstjóra
bandaríska álfyrirtækisins Kaiser
Aluminium, sem óskaði eftir við-
ræðum við íslensk stjómvöld um
hugsanlega byggingu 200-240
þúsund tonna álvers á íslandi.
Fulltrúar fyrirtækisins eru vænt-
anlegir til iandsins í kynnisferð
fyrri hluta október.
Átakafundur hjá
Sameinuðum verktökum
Stór hluti fundarmanna, þar á
meðal Guðjón B. Ólafsson, for-
stjóri SÍS, gengu af aðalfundi
Sameinaðra verktaka á föstudag,
eftir að Jón Halldórsson hafði
borið sigurorð af Páli Gústafssyni
í kosningu um stjómarformann.
Þeir sem eftir sátu luku aðalfund-
arstörfum og kosningu í stjóm en
útgöngumenn hafa gert kröfu um
að boðað verði til hluthafafundar
í fyrirtækinu.
sagði einnig að ríkisstjómin styddi
Norman Lamont fjármálaráð-
herra heilshugar, en bresjia
stjórnarandstaðan og fjölmiðlar
höfðu krafíst afsagnar hans.
Þýski seðlabankinn lýsti yfír, að
vextir yrðu ekki lækkaðir þrátt
fyrir ólguna í gengismálum og
þýskir stjómmálamenn lögðu
áherslu á að atburðir síðustu daga
sýndu best þörfína fyrir sameigin-
legan gjaldmiðil Evrópuríkjanna.
Var Prunskiene
handbendi KGB?
Á mánudag kvað hæstiréttur Lit-
háens upp þann úrskurð að Kaz-
imiera Prunskiene, fyrrverandi
forsætisráðherra, hefði unnið með
sovésku öryggis-
lögreglunni,
KGB. Prunski-
ene hefur stað-
fastlega neitað
öllum slíkum
ásökunum og
segir skýrslur
KGB um sig eftir
vinnuferðir til
útlanda einu
sannanirnar um viðskipti sín við
stofnunina.
Vilja reka Júgó-
slavíu úr SÞ
Aðildarríki Evrópubandalagsins
kröfðust þess á þriðjudag, að
Júgóslavía, Serbía og Svartíjalla-
land, verði svipt sæti sínu hjá
Sameinuðu þjóðunum. Sendiherra
Breta hjá samtökunum tilkynnti
þetta við setningu allsheijarþings-
ins, en Rússar hafa látið í ljós
andstöðu við brottreksturinn.
Kjörmenn ráða úrslitum í for setakosningum í Bandaríkjunum
Staða Clintons sterkari en
skoðanakannanir sýna?
UNDANFARNA tvo mánuði hefur Bill Clinton, forsetafram-
bjóðanda demókrata, tekist að halda nokkuð stöðugu for-
skoti á George Bush, Bandaríkjaforseta, í skoðanakönnun-
um. Fylgi á landsvísu segir hins vegar ekki alla söguna
þegar forsetakosningar eru annars vegar. Forsetakosningar
í Bandaríkjunum snúast um það að tryggja sér meirihluti
atkvæða kjörmanna frá ríkjunum fimmtíu og höfuðborg-
inni, Washington. Frambjóðendur fá alla kjörmenn þeirra
ríkja, sem þeir sigra í, og þannig geta stórsigrar I raun
verið óverulegir og frambjóðendur orðið forsetar þótt þeir
fái færri atkvæði en andstæðingar þeirra. Ýmislegt bendir
til þess að Clinton hafi tekist að losa það tak, sem repúblik-
anar hafa með einni undantekningu haft á hinu svokallaða
kjörmannaráði allt frá árinu 1968 og hafi i raun meira for-
skot á Bush en skoðanakannanir benda til.
Ef undan eru skildir fáeinir
dagar rétt eftir að flokks-
þingi repúblikana í Houston lauk
í ágúst hefur Clinton haldið tíu
til fímmtán prósenta forystu allt
frá því að demókratar þinguðu
í New York um miðjan júlí.
Michael Dukakis hafði 17 pró-
senta forskot eftir að demókratar
höfðu útnefnt hann forsetafram-
bjóðanda sinn árið 1988. Eins
og flestir muna hvarf það for-
skot eins og vindi hefði verið
hleypt úr blöðru þegar Bush tók
fram hnífana og Dukakis segir
nú að hann hafi í raun aldrei
haft 17 prósenta forystu. Margir
virðast einnig eiga erfítt með að
trúa að forskot demókrata nú
sé raunverulegt og Clinton hegð-
ar sér oft og tíðum eins og hann
eigi á brattan að sækja.
Clinton losar tak repúblikana
Fylgi er sjaldnast kannað eftir
ríkjum í skoðanakönnunum. Fyr-
ir viku birti hins vegar Field-
stofnunin í San Francisco athygl-
isverða úttekt á skoðanakönnun-
um, sem gerðar hafa verið um
öll Bandaríkin undanfarna mán-
uði. Höfundar úttektarinnar,
Mervin Field og Mark DiCamillo,
komust að þeirri niðurstöðu að
þegar forskot Clintons væri
skoðað eftir ríkjum og reiknað
út hversu margir kjörmenn kæmi
í hans hlut kæmi í ljós að hann
hefði sýnu meiri yfirburði en
þegar aðeins er litið á fylgi.
Field og DiCamillo sögðu sem
svo að frambjóðendur hefðu af-
gerandi forystu í þeim ríkjum,
þar sem þeir hefðu 10 prósenta
forskot. Fimm
til tíu prósenta
forskot þýddi
að kjósendur
þess ríkis
hneigðust í átt-
ina að fram-
bjóðendunum. Þau ríki, þar sem
forskot var minna en fímm pró-
sent, gætu fallið í skaut hvors
frambjóðanda sem væri.
Clinton og varaforsetaefni
hans, Albert Gore, hafa sam-
kvæmt útreikningum þeirra fé-
laga afgerandi forystu í 17 ríkj-
um með 225 kjörmönnum, þ.á
m. Kalifomíu (54), Michigan
(18), og New York (33). 15
ríki til viðbótar hneigjast í átt
að Clinton og Gore þ.á m. Illino-
is (22), og Ohio (21). í þessum
ríkjum eru 141 kjörmaður, sem
samanlagt við hin sautján gerir
366 kjörmenn.
Vart má á milli sjá í fjórtán
ríkjum þar sem eru 137 kjör-
menn m.a. Texas (32), heimaríki
Bush og Flórída (25). Bush og
Dan Quayle varaforseti eru að-
eins með fimm til tíu prósenta
forskot í fjórum ríkjum og teljast
hvergi hafa afgerandi forystu.
Kjörmannakerfíð starfar
þannig að hvor flokkur útnefnir
sína kjörmenn og þegar kjósend-
ur ganga að kjörborðinu greiða
þeir í raun kjörmanni atkvæði
sitt, en ekki forsetaframbjóð-
anda. Kjörmennimir fá því um-
boð til þess að velja forseta. Sá
frambjóðandi, sem fer með sigur
af hólmi í tilteknu ríki, fær alla
kjörmenn þess ríkis og gildir einu
hversu litlu munar á honum og
andstæðingi hans. Alls eru kjör-
menn jafnmargir þingmönnum
ríkjanna 50 auk þriggja frá
Washington-borg, eða 538. Til
að ná meirihluta þarf 270 kjör-
menn.
Vikuritið The
Economist gerir
því skóna að
sigri Clinton og
Gore í þeim tíu
ríkjum þar senw»
Dukakis hafði
betur árið 1988 auk heimaríkja
sinna, Arkansas og Tennessee,
þurfi þeir ekki nema fjögurra
prósenta jafna sveiflu yfír allt
landið frá síðustu kosningum til
að tryggja sér 12 ríki til viðbótar
og 292 kjörmenn.
Clinton og Gore virðast sam-
kvæmt niðurstöðum Field-stofn-
unarinnar hafa losað um tak
repúblikana á kjörmannaráðinu.
Demókratar höfðu allt til sigurs
Richards Nixons í forsetakosn-
ingunum árið 1968 sérstakt tak
á Suðurríkjunum, sem rekja
mátti aftur til borgarastyijaldar-
innar þegar þau lutu í lægra
haldi fyrir Norðurríkjamönnum
undir forystu repúblikanans
Abrahams Lincolns. Jimmy Cart-
er tókst að Iina takið árið 1976,
enda er hann frá Suðurríkjunum.
Dukakis reyndi að veiða atkvæði
í suðrinu með því að gera Loyd
Bentsen frá Texas að varafor-
setaefni sínu, en allt kom fyrir
ekki. Nú eru báðir frambjóðend-
ur demókrata frá suðrinu. Clint-
on er ríkisstjóri Arkansas og
Gore þingmaður frá Tennessee.
Þessi tilhögun virðist ætla að
skila tilætluðum árangri.
Kjörmannafjöldi og
kosningakænska
Verið getur að kannanir og
rannsóknir á borð við þær, sem
vitnað er til hér að ofan skipti
litlu máli þegar til kastanna kem-
ur. Þær gefa mynd af stöðunni
á tiltekinni stundu, en á kjördag
kann annað að verða uppi á ten-
ingnum. Það er hins vegar ljóst
að þær stjórna því hvert fram-
bjóðendumir halda í atkvæða-
veiðar. Þar kemur tvennt til.
Annars vegar munurinn á fram-
bjóðendunum og hins vegar fjöldi
kjörmanna í viðkomandi ríki.
Bush virðist til dæmis hafa gefíð
Kaliforníu upp á bátinn á þeirri
forsendu að hann geti ekki unn-
ið upp forskot Clintons. Þeir eru
hins vegar hnífjafnir í Flórída (25
kjörmenn) og Wyoming (3). Þeg-
ar gert er upp á milli þessara
tveggja ríkja í kosningaherbúð-
um frambjóðendanna verður
Flórída sett á oddinn. Leiðir
þeirra eiga einnig eftir að liggja
um iðnríkin Illinois, Michigan og
Ohio í miðvestrinu þar sem fjöldi
kjörmanna í hyveiju ríki er um
20 og einnig er spáð harðri bar-
áttu um Pennsylvaníu og Misso-
uri.
Kjörmannaráðið gæti einnig
gert frambjóðanda að forseta
þótt hann fengi minnihluta at-
kvæða í almennum kosningum.
í kosningunum árið 1976 mun-
aði aðeins 20 þúsund atkvæðum
að Gerald Ford hefði betur í
Ohio og Hawaii og sigraði Cart-
er, sem hefði þá tapað með meiri-
hluta atkvæða að baki sér. Tveir
menn, þeir Rutherford Hayes
(1876) og Benjamin Harrison
(1888), urðu forsetar þótt þeir
fengju færri atkvæði en and-
stæðingar þeirra. Slíkt getur
gerst þegar fylgi dreifíst mis-
jafnlega um landið og annar
frambjóðandi vinnur stórsigra í
sumum ríkjum og tapar naum-
lega í öðrum. Kjörmannaráðið
getur einnig leitt til þess að
frambjóðandi virðist hafa unnið
stórsigur, þótt í raun hafí ekki
munað nema nokkrum prósent-
um á honum og andstæðingi
hans. Bush fékk 426 kjörmenn
árið 1988, en hafði þó aðeins um
fjögurra prósenta forystu á
Dukakis.
BAKSVIÐ
eftir Karl Blöndal
Atkvæði 270 kjörmanna þurfa að liggja fyrir til þess að þessir
tveir menn, Bill Clinton (t.v) og A1 Gore, komist til valda í Hvíta
húsinu.