Morgunblaðið - 06.11.1992, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1992
17
Aðstoð í heimahúsum þarf að vera
ákjósanlegur valkostur fyrir eldra
fólk ekki síður en stofnanaþjónusta
eftir Ólaf Ölafsson
Margir tala um að kostnaður við
heilbrigðisþjónustu sé orðinn of
hár. Menn benda því á ýmsar leiðir
til úrbóta, meðal annars aukna hag-
ræðingu og jafnvel aukningu á eig-
in greiðslum fólks fyrir meðferð og
aðgerðir. Oft gleymist að stærsti
hluti kostnaðár er vegna þeirra eldri
sem sjúkir eru og þess vegna ekki
auðveít að draga úr kostnaði.
En hvað er til ráða? Er hægt að
hagræða frekar án þess að auka
útgjöld? Margt bendir til að svo sé,
ef kostnaðurinn er færður á réttan
reikning.
Til dæmis má nefna hagræðingu
í lyfjamálum sem nú er unnið að
og hefur sparað verulega fjárhæð
að öllu jöfnu, rekstur fimmdaga-
deilda, sem hefur stórlega aukið
afköst sjúkrahúsanna og stytt bið-
lista, flutningur minniháttar að-
gerða út fyrir sjúkrahúsin, meiri
samvinna stóru sjúkrahúsanna í
Reykjavík og fleira. Svo virðist sem
hátt á annan milljarða sparnaður
hafi horfið í atvinnuleysisbætur.
Heildarútgjöld hafa því lítið lækk-
að!!
Öldrunarþjónusta
Ekki hefur verið staðið nægilega
vel að hagræðingu í öldrunarþjón-
ustu, en 20-25% af heildarkostnaði
sjúkrahúsanna fara til þeirrar þjón-
ustu og sífellt eykst stofnanarýmið.
Stofnanarými er meira fyrir aldraða
hér á landi en í nágrannalöndum
og við leystum frekar vandamál
gamals fólks með stofnanavistun
en nágrannaþjóðirnar (sjá töflur
I—III). Elliheimili hafa verið byggð
af mikilli rausn en síður hjúkrunar-
heimili sem eru dýrari í rekstri
Nágrannaþjóðir sinna þó ekki
síður eldra fólki en við, en gefa
fólki frekar möguleika á að dveljast
heima, samanber töflu II.
Tafla II. Fjöldi einstaklinga er
fá heimilishjálp á Norðurlönd-
um 1990.
Á 1.000
Land Fjöldi íb. 65 ára og
einstakl. eldri
Island 3.400 125,7
Danm. 142.000 246,0
Finnl. 144.000 214,0
Nor. 265.800 175,4
Nor. Nor. Nor.
265.80- 175,4 Nor.
0 Nor. 265.800 175,4
Nor. 265.800 175,4
Social trygghet in de nordiske lande 1992.
Á íslandi fá færri heimilishjálp
meðal 65 ára og eldri en í nágranna-
löndum. Niðurstöður margra kann-
ana á undanförnum árum benda
eindregið til þess að allflest eldra
fólk vill dveljast sem mest heima
og að slík þjónusta er allt að 3-4
sinnum ódýrari en stofnanaþjón-
usta. Vissulega eru til undantekn-
ingar, s.s. einstæðingar sem kjósa
stofnanavistun.
Um fjölda þeirra er fá heima-
hjúkrun má lesa um í töflu III.
Tafla III. Fjöldi einstklinga er
fengu heimahjúkrun 1989.
Á 1.000
Land Fjöldi ib. 65 ára og
einstakl. eldri
ísl. 2.000 75,0
Danm. 222.000 270,7
Finnl. 70.000 106,0
Nor. 114.000 165,0
Health Stat. Nordic Countries 1966-1991.
Aðstoð í heimahúsum hefur verið
efld nokkuð á síðustu árum, en enn
er langt í land að við höfum fylgt
eðlilegri þróun þessara mála í ná-
grannaríkjum. íslendingar eru hálf-
drættingar borið saman við ná-
grannaþjóðir.
Að öllu jöfnu fá til muna færri
heimilisaðstoð á íslandi en á hinum
Norðurlöndunum. Orsökin er meðal
annars að heimaþjónusta er ekki
boðin sem eðlilegur valkostur, held-
ur er fyrst lagt út í miklar bygging-
ar og síðan leitast við að sinna
heimaþjónustu.
Það er lítil forsjá að leggja í
miklar byggingar öldrunarstofn-
ana, sem síðan hýsa helst sæmilega
rólfast fólk, svo að hjúkrunarsjúk-
lingar fá ekki pláss, án þess að
kanna umfang heimaþjónustu og
heimahjúkrunar á svæðinu. Því
miður hefur slíkt gerst oft og má
nefna fleiri dæmi um slíkt. Mörg
dæmi eru um að viðamiklar stofn-
anabyggingar séu reistar á heilsu-
gæslusvæðum án þess að heima-
þjónusta sé rekin þar að ráði. Fram-
vegis er nauðsynlegt að þeirri reglu
verði fylgt að nákvæm athugun
verði gerð á heimahjálp og heima-
þjónustu áður en lagt er út í bygg-
ingaframkvæmdir. Öðrum kosti
fara menn ekki nægilega vel með
fé hins opinbera. Trúlega þarf að
breyta greiðslufyrirkomulagi þjón-
ustunnar.
í Reykjavík hefur dregið úr
þrýstingi á öldrunardeildir á þessu
ári eftir að ráðherra veitti meira fé
í heimaþjónustu.
Þjónustuíbúðir - eldra fóki
steypt í skuldir!
Okkur er tjáð að á ævinni þurfum
við að búa í a.m.k. þremur tegund-
um af íbúðum, þ.e. í foreldrahúsum,
á eigin heimili og í þjónustuíbúðum.
Rökin fyrri byggingu þjónustu-
íbúða eru meðal annars þessi:
Sagt er að vegna félagslegra og
heilsufarslegra þarfa aldraðra þurfí
að reisa íbúðir þeirra nálægt heilsu-
gæslu- og þjónustustöð. En þarfn-
ast ekki barnafjölskyldur búsetu í
námunda við framangreindar stofn-
anir?
Sagt er að þjónustuíbúðir þurfi
að vera vandaðari en aðrar íbúðir
vegna þess að eldra fólk hefur ekki
efni á eða getu til að sinna við-
haldi. En hafa barnafj'ölskyldur
næg efni til viðhalds húsa?
Sagt er að þörf sé allskyns tækni-
breytinga við byggingu þjónustu-
íbúða, t.d. sérstakar staðsetningar
handlaugar miðað við salernisskál,
Ólafur Ólafsson
„Framvegis er nauð-
synlegt að þeirri reglu
verði fylgt, að nákvæm
athugun verði gerð á
heimahjálp og heima-
þjónustu áður en lagt
er út í byggingafram-
kvæmdir. Oðrum kosti
fara menn ekki nægi-
lega vel með fé hins
opinbera.“
rafmagnsinnstungu, hurðarbreidd
o.fl. Allan þennan búnað má hanna
á þann veg að það þjóni bæði bama-
fjölskyldum og eldra fólki.
Sagt er að þjónustuíbúðir skuli
reistar í tengslum við miðbæjar- og
útisvæðf en ekki í íbúðarhverfum.
Rökin em þau að íbúðarhverfi séu
„svefnstaðir" og þar séu engir
heima á daginn. Eldra fólkið verði
því einmana. En hver er heima í
miðbænum á kvöldin, á frídögum
og á nóttunni? Verður ekki eldra
fólk einmana þá?
Sagt er að þjónustuíbúðir skulu
byggðar án þröskulda. En þröskuld-
ar gegna engu hlutverki hvort sem
er.
Tafla I. Hlutfallslegur fjöldi 65 ára og eldri á elli- og hjúkrunardeild-
um og þjónustuíbúðum á Norðurlödnum 1984-1991.
ísl. Danm. Finnl. Nor. Svíþj.
Heimahús 87,2 91,3 92,5 89,2 91,4
Stofnanir 9,7 5,0 6,2 6,8 3,0
Þjónustuíbúðir 3,1 1,6 1,3 0,3 5,6
íbúðir án þjónustu 2,1 3,7
Verða áætlaðar sérþarfir sem sjá
dagsins ljós á teikniborðum arki-
teka til þess að æ fleiri hópar ein-
angrast?
Hvað líður sérþörfum fyrir ein-
stæða foreldra, fráskilda, unglinga
á gelgjuskeiði o.fl.! Verra er að
tveggja herbergja „sérhönnuð“ íbúð
fyrir aldraða kostar jafnmikið og
3-4 herbergja venjuleg íbúð. Vegna
félagslegs þrýsings og jafnvel gylli-
boða ráðast ipargir í að flytja bú-
ferlum í nýja íbúð. Ýmsir binda sig
því skuldaböggum. Meðal margra
nágrannaþjóða er þetta næsta
óþekkt fyrirbrigði (sjá viðtal við
Sigurð E. Guðmundsson í Arkitekt-
úr og skipulag 2/1992). íbúð þarf
að vera hönnuð á þann veg að hún
geti þjónað íbúanum frá vöggu til
grafar. Enginn má skilja orð mín á
þann veg að ég vilji draga úr þjón-
ustu við eldra fólk, en meðalhófið
er best. Ég treysti arkitektum vor-
um vel til þessa verks.
Lokaorð
Langt er um liðið síðan bent var
á að við leystum frekar vandamál
eldra fólks með stofnanavistun en
nágrannaþjóðir og hverfa ætti af
þeirri braut (Ólafur Ólafsson og Þór
Halldórsson 1973). Ríflega erbyggt
af elliheimilisplássum sem af mörg-
um nágrannaþjóðum er talinn úrelt-
ur kostur en síður hjúkrunarpláss,
trúlega vegna þess að þau eru dýr
í rekstri. Margir telja elliheimili
leggjast af að mestu leyti í framtíð-
inni.
Heimaþjónusta er ekki boðin sem
eðlilegur valkostur enda erum við
hálfdrættingar í þessu efni borið
saman við nágrannaþjóðir. Sveitar-
stjómarmenn og aðrir stjórnmála-
menn geta reist sér minnisvarða
með stóreflingu aðstoðar í heima-
húsum. Minnisvarðinn þarf ekki að
vera úr járnbentri steinsteypu.
Betur má fara með fé hins opin-
bera í þessu tilliti en gert er. T.d.
með því að gera kröfur til þess að
heimaaðstoð sé komið í gott horf
áður en umfangsmiklar bygginga-
framkvæmdir eru hafnar við öldr-
unarstofnanir.
Höfundur er landlæknir.
***^»*»W
MB
VJterkurog
k-J hagkvæmur
auglýsingamiðill!
Þeim sem hafa áhuga á að auglýsa í þessum dálkum er bent á
auglýsingadeildina í síma 691111, símbréf 691110.
Nýr auglýsingadálkur, Skólar/námskeið, verður framvegis í
þriðjudagsblaði Morgunblaðsins. Þar er hægt að sjá á einum
stað hin ýmsu námskeið sem boðið er upp á þessa dagana.
I