Morgunblaðið - 06.11.1992, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1992
31
Tillaga um þjóðaratkvæði var
felld með 31 atkvæði gegn 28
Þingsályktunartillaga forystumanna stjórnarandstöðu um að
bera saminginn um Evrópskt efnahagssvæði, EES, undir þjóðar-
atkvæði var hafnað í gær með 31 atkvæði gegn 28. Allir viðstadd-
ir þingmenn stjórnarandstöðu studdu tillöguna. Það gerðu einn-
ig sjálfstæðismennirnir Eyjólfur Konráð Jónsson (S-Rv) og Ingi
Björn Albertsson (S-Rv). Eggert Haukdal (S-Sl) greiddi ekki
atkvæði.
Fyrsti minnihluti
Sólveig Pétursdóttir (S-Rv) for-
maður mælti fyrir áliti fyrsta minni-
hluta sem lagði til
að þessari þingsá-
lyktunartillögu
yrði hafnað.
Formaður alls-
herjarnefndar
sagði að ef þessi
þingsályktunartil-
laga hlyti sam-
þykki yrði brotið
blað í sögu lýðveld- __—.
isins. Hún vísaði til velg
þess að í 48. gr. stjórnarskrárinnar
væri sú stjórnskipan fest okkar að
alþingismenn væru eingöngu bundn-
ir af sannfæringu sinni við af-
greiðslu þingmála. Þótt þingmenn
sæktu vissulega vald sitt til kjós-
enda, þá gengust þeir undir þá
skyldu að kynna sér mál og taka
ákvarðanir fyrir kjósendur á kjör-
tímabili sínu. Þjóðin ætti tilkall til
að fulltrúar hennar á löggjafarþing-
inu sinntu þessu hlutverki, eftir
sannfæringu sinni en leituðust ekki
við að varpa ábyrgðinni af einstökum
ákvörðunum yfir á þjóðina. Sólveig
sagði að ýmsar nauðsynlegar
ákvarðanir gætu verið óvinsælar
meðal kjósenda. Ef slík mál yrðu
borin undir þjóðaratkvæði væri hætt
við að stundarhagsmunir réðu niður-
stöðunni. Hún benti á að kjósendur
fengu tækifæri til að meta gerðir
fulltrúa sinna í kosningum.
Sólveig sagði að ef Alþingi vikist
undan sinni skyldu í þessu máli hlyti
sú spurning að vakna hvort ekki
þyrfti að bera önnur mikilvæg þjóð-
félagsmál einnig undir þjóðar-
atkvæði, t.d. fiskveiðistefnuna,
byggðastefnuna eða ríkisfjármálin.
Ræðumaður minnti á að EES-samn-
ingurinn hefði verið mjög til umræðu
við síðustu þingkosningar. Kjósend-
um hefði verið ljóst þegar þeir gengu
að kjörborði að það kæmi í hlut
þeirra fulltrúa sem þeir kysu að taka
ákvörðun um EES. Þingmenn hefðu
því fullt umboð þjóðarinnar til að
ráða fram úr þessu máli, hver og
einn eftir sinni sannfæringu.
Þessi tillaga gerðL ráð fyrir að
þjóðaratkvæðagreiðsla væri ein-
göngu ráðgefandi. Samkvæmt 48.
grein stjórnarskrárinnar yrðu þing-
menn að taka afstöðu eftir sinni
sannfæringu. Og sannfæringin ætti
ekki að ráðast af meirihluta atkvæða
í þjóðaratkvæðagreiðslu. Og ef sann-
færingin ætti að ráða, eins og stjórn-
arskráin byði, þjónaði þjóðaratkvæði
engum tilgangi.
Það mátti ráða af ræðu Sólveigar
að hún teldi notkun þjóðaratkvæða-
greiðslu a.m.k. um sumt varhuga-
verða. Því hefði t.a.m. verið haldið
fram að reynsla í Sviss hefði sýnt
áberandi tilhneigingu til að niður-
stöður í þjóðaratkvæðagreiðslu yrðu
íhaldssamar og hneigðust til þess
að fyrirbyggja breytingar, og þá vís-
að til að mynda til þess hvernig far-
ið hefði um þjóðaratkvæði gegnum
árin um tillögur um kosningarétt
kvenna.
Beint lýðræði með notkun þjóðar-
atkvæðagreiðslna gæti vel haft sína
kosti. En ókostirnir vægu einnig
þungt. Það væri varhugavert að
ganga inn á þessa braut án þess að
umfangsmikil athugun og umræða
ætti sér stað um kosti og ókosti
hennar. Slík umræða myndi snúa
að einu mikilvægast grunnatriði í
okkar stjórnskipun. Hún mætti ekki
vera lituð af afstöðu þeirra sem í
henni tækju þátt til aðildar að EES.
Annar minnihluti
Jón Helgason (F-Sl) talsmaður
annars minnihluta sagði nokkur
ákvæði í íslensku
stjómarskránni um
þjóðaratkvæði. Al-
þingi gæti hvenær
sem væri leitað
álits þjóðarinnar.
Þjóðaratkvæði
væri í fullu sam-
ræmi við þróun í
Vestur-Evrópu þar
sem þjóðaratkvæði
væri beitt í vaxandi J6n
mæli. Hann taldi það vart hugsan-
legt að þeir sem mestan áhuga sýndu
á samstarfi við Evrópuiönd vildu
ekki fylgja þeirri lýðræðisþróun sem
þar væri í þessu efni. Enginn mælti
því í mót að samningurinn um EES
væri mjög umfangsmikill,_víðtækasti
fjölþjóðasamningur sem íslendingar
hefðu gert. Það væri lýðræðisleg
krafa að þjóðin fengi að segja álit
sitt á honum áður en Alþingi af-
greiddi hann með einföldum meiri-
hluta.
Jón Helgason sagði að enn væru
mörg atriði í sambandi við EES óljós
og ófrágengin. Evrópubandalagið,
EB, vildi ganga langt í því að láta
sínar reglur gilda, en það væri hægt
að gera fólki grein fyrir því um
hvaða atriði væri deilt og hvaða
áhættu væri verið að taka með aðild
að EES.
Þriðji minnihluti
Eyjólfur Konráð Jónsson (S-Rv)
talsmaður þriðja minnihluta dró
enga dul á að þótt Evrópumálin
væru hin flóknustu mætti segja að
þessi þáttur þeirra þjóðaratkvæði,
væri einfaldur. Væri það ekki rétt
og skylt' að þjóðin fengi að segja
álit sitt á þessum drögum sem lægu
fyrir um Evrópskt efnahagsvæði?
Aþingi gætr hunsað vilja almennings
um að fá að segja sitt álit. En ef
það væri gert, væri ekki við góðu
að búast. Til þess að fá úr því skor-
ið hver væri vilji þjóðarinnar væri
þjóðaratkvæði eina leiðin. Ef reynt
væri að knýja málið fram án þjóðar-
atkvæðagreiðslu gæti það haft ófyr-
irséðar afleiðingar. Málið væri ekki
flokkspólitískt. Þetta mál væri þann-
ig vaxið að menn skiptust ekki eftir
flokkum í stuðingþ eða andstöðu við
það. Sá sem hefði trú á málstað sín-
um og kynnti hann rækilega væri
að sjálfsögðu óhræddur að leggja
samvisku sína og málstað undir dóm
þjóðarinnar.
Eyjólfur Konráð sagði að ef svo
illa tækist til að málið leystist ekki
með samþykkt tillögunnar yrði vand-
inn mikill. Það væri talað fjálglega
um fulltrúalýðræði. En Eyjólfur taldi
það hugtak heldur óljóst „svona eitt-
hvað sem notað er á tyllidögum".
Þjóðarvilji
Steingrímur Hermannsson
(F-Rn), formaður Framsóknar-
flokksins, áréttaði að miðstjórnar-
fundur Framsóknarflokksins hefði
2. maí ályktað að halda bæri þjóð-
aratkvæðagreiðslu um aðild að EES
og ítrekað þá samþykkt iðulega síð-
an. Steingrímur lagði mikla áherslu
á mikilvægi og sérstöðu samningsins
um EES og taldi spurningu Sólveig-
ar Pétursdóttur um hvort bera ætti
t.d. ríkisfjármálin undir þjóðarat-
kvæði út í hött. Hann sagði að ekki
væri til umræðu að kollvarpa full-
trúalýðræðinu. 48. grein stjórnar-
skrárinnar bannaði ekki þingmönn-
um á að hlusta á vilja þjóðarinnar.
Anna Ólafsdóttir Björnsson (SK-
Rn) sagði þessa þingsályktunartil-
lögu vera kröfu um lýðræðislega
meðferð þessa máls; 70% þjóðarinn-
Eyjólfur Konráð Jónsson mælti fyrir áliti þriðja minnihluta.
ar vildu þjóðaratkvæði. Anna sagði
úrslit ábyrgrar umræðu þjóðarat-
kvæðagreiðslna í Vestur-Evrópu
hafa dregið fram þann lærdóm að
stjórnmálamenn virtust hafa alltof
lítil tengsl við sína umbjóðendur.
Kristinn H. Gunnarsson (Ab-Vf)
vísaði því á bug að þingmenn hefðu
fengið umboð í síðustu kosningum
til að ganga frá þessu máli. Yfirlýs-
ingar stuðningsmanna núverandi
ríkisstjómar hefðu verið um stuðn-
ing við EES ef óhindraður markaðs-
aðgangur fengist fyrir sjávarafurðir.
Þetta hefði ekki orðið reyndin. Krist-
inn sagði það varla boðleg rök á
móti tillögunni að EES-samning-
urinn væri uppsegjanlegur með 12
mánaða fyrirvara. Það væri ekki
hægt að rifta þeim gjörningum sem
gerðir hefðu verið á samningstíma-
bilinu s.s. sölu lands til útlendinga
eða afsal auðlinda og landsins gæða.
Sigbjörn Gunnarsson (A-Ne),
varaformaður allsheijamefndar,
benti á að mjög víðfeðm og ítarleg
kynning hefði farið fram á efni
EES-samningsins. Hins vegar væri
ógerlegt að neyða fólk til að kynna
sér umræddan samning og tryði
hann því varla að það væri vilji flutn-
ingsmanna tillögunnar. Nú nýlega
hefði góður og gegn þingmaður
skýrt frá því að eftir nær tveggja
ára vandaða athugun á EES-samn-
ingnum hefði hann loks komist að
niðurstöðu um sína afstöðu. Væri
hægt að ætlast til þess að þjóðin
setti sig af mikilli kostgæfni inn í
mál á fáum vikum sem tæki þing-
menn allt að tveimur árum þrátt
fyrir greiðan aðgang að upplýsing-
um og áliti sérfræðinga?
Ræðumaður sagði að í síðustu
alþingiskosningum hefði aðild að
EES verið eitt af helstum kosninga-
málunum, en að vísu hefðu ýmsir
sporgöngumenn samningsins um
EES skipt um skoðun síðan. Sig-
björn sagði að þessi tillaga um þjóð-
aratkvæðagreiðslu muni auðvelda
stjórnmálamönnum sem leikið hefðu
tveimur skjöldum við meðferð EES-
samningins, eftir því hvort þeir
hefðu verið stuðningsmenn rík-
isstjóma eða ekki, að taka ekki af-
stöðu til EES-samningsins. Með öðr-
um orðum að skjóta sér á bak við
það að Alþingi hafi hafnað þjóðarat-
kvæðagreiðslu, og taka því ekki af-
stöðu til málsins. Það kynni að vera
þægilegt á stundum að koma sér
hjá því að taka afstöðu í viðkvæmum
deilumálum, en um það mætti deila
hversu stórmannlegt það væri.
„Feilnótur"
Svavar Gestsson (S-Rv) lagði
ríka áherslu á að EES væri málefni
sem þjóðin vildi greiða atkvæði um.
Það væri siðferðilegur réttur að fá
að segja skoðun sína í þessu máli.
niMnci
Það væri ekki hægt að hafna þessum
rétti með rökum fulltrúalýðræðis.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir (SK-
Rv) taldi að Sólveig Pétursdóttir,
talsmaður fyrsta minnihluta, hefði
slegið á ákveðnar „feilnótur" í ræðu
sinni. Það hefði ekkert með þjóðarat-
kvæði að gera að konur í einhverri
tiltekinni kantónu í Sviss hefðu ekki
fengið kosningarétt, það dæmi
vintnaði fremur um sérvisku og hug-
myndir um kosningarétt í þessari
kantónu. Ingibjörg Sólrún sá ekki
mótsögn í þingræði og beinu lýð-
ræði. Það gæti í eðli sínu ekki verið
rangt að leita til þeirra sem hefðu
falið þingmönnum valdið. Nú vildu
75% þjóðarinnar axla þá ábyrgð að
segja álit sitt í þessu máli. Ingi
Björn Albertsson (S-Rv) vildi
spytja hvers vegna ríkisstjórnin
stæði í vegi fyrir því að þjóðin fengi
að segja sitt álit. Væri verið að fela
eitthvað? Eða væri þetta dómur um
dómgreind þjóðarinnar? Ingi Björn
sagði að þjóðin væri það vel gefín
að hún ætti að fá að segja sitt álit.
Ræðumaður sagði að þingmenn
væru eftir sem áður bundnir af sam-
visku sinni og létu hana eina ráða.
Ingi Björn Albertsson lagði áherslu
á að sú afstaða sín að styðja þessa
tillögu um þjóðaatkvæðagreiðslu
hefði ekkert með afstöðu hans til
EES-samningsins að gera. Það
þyrfti ítarlega og hlutlausa kynningu
en hann uggði sú kynning sem hing-
að til hefði verið of einhliða. Varð-
andi EES væri fjölmörgum spurn-
ingum ósvarað. Værum við að
skerða dómsvald, værum við að
skerða fullveldið o.s.frv?
„Pólitísk fjarvistarsönnun“
Jón Baldvin Hannibalsson ut-
anríkisráðherra sagði m.a. í sinni
ræðu að hann væri sannfærður um
að þegar reyndi á vilja þjóðarinnar
og hennar niðurstöðu þá væri EES-
málið gjörunnið. En það breyti engu
um þá aðferð sem notuð væri til að
leiða þetta mál til lykta. Hann ítrek-
aði ábendingu framsögumanns
fyrsta minnihluta um að umrædd
þjóðaratkvæðagreiðsla yrði einungis
ráðgefandi. Þetta væri í reynd tillaga
um að fram færi á vegum stjórn-
valda skoðanakönnun. Nú vildi svo
til að skoðanakannanir hefðu verið
gerðar og hefðu niðurstöðunar bæði
sýnt meirihlutafylgi með og á móti
aðild að EES. Ef menn vildu bind-
andi þjóðaratkvæðagreiðslu, þá ættu
þeir að gera vandaða tillögu um slíkt
og yrði slíku þingmáli vísað til stjórn-
laga- eða stjómarskrárnefndar.
Utanríkisráðherra lagði ríka
áherslu á að þingmenn kæmust ekki
undan þeirri skyldu að taka afstöðu,
taka þátt í atkvæðagreiðslu og
standa og falla með sinni afstöðu,
frammi fyrir kjósendum þegar þar
að kæmi. Það ætti ekki að taka það
of hátíðlega að einstakir stjórnmála-
menn, sem væru að leita að réttlæt-
ingu fyrir sínum sinnaskiptum, leit-
uðu að einhvers konar „pólitískri
fjarvistarsönnun" í málinu. Þessir
kæmust ekkert frá málinu „hvaða
fíkjublað sem þeir reyna að bera
fyrir sig í stormum sinna tíða.“
Nokkrir þingmenn urðu til að
veita andsvör. Ólafur Ragnar
Grímsson (Ab-Rn) og Svavar
Gestsson töldu að hægt væri að ná
samstöðu um að bæta einni grein
við EES-samninginn um að hann
tæki gildi eftir að þjóðin hefði sam-
þykkt hann í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Þar með tækju þingmenn og þjóðin
afstöðu. Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra sagðist ekki reiðu-
búinn til að „einhvers krukks í
skúmmaskotum" um að breyta
stjórnarskránni með Ólafi Ragnari
Grímssyni.
Sólveig Pétursdóttir vildi vekja
athygli á að þjóðaratkvæði skæri
ekki úr um þörf á þjóðaratkvæða-
greiðslu. Hún vakti athygli á að í
nefndaráliti þriðja minnihluta stæði
m.a.: „Ef svo illa tækist til að málið
leysist ekki með samþykkt tillögunn-
ar yrði vandinn mikill. Deilur um
óhjákvæmilegar stjórnarskrárbreyt-
ingar mundu þá magnast og vandséð
hvenig þær yrðu leystar." Þetta
orðalag „óhjákvæmilegar stjórnar-
skrárbreytingar" virtist fela í sér að
Eyjólfur Konráð Jónsson og Ingi
Björn Albertsson hefðu þegar gert
upp hug sinn og því skipti í raun
og veru ekki máli þótt þjóðin sam-
þykkti samninginn í þjóðaratkvæða-
greiðslu, samt yrði að ijúfa þing og
efna til kosninga.
Jóhann Ársælsson (Ab-Vl) sagði
það óvirðingu að kalla þessa tillögu
um þjóðaratkvæðagreiðslu skoðana-
könnun. Hér væri lagt til að spyija
þjóðina alla um hvort framselja ætti
hluta af valdi hennar. Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir, Ólafur Ragnar
Grímsson og Ólafur Þ. Þórðarson
héldu ræður og ítrekuðu nauðsyn
þess að virða þjóðarvilja. Ólafur Þ.
Þórðarson gagnrýndi utanríkisráð-
herra. Sagði hann menn „svíkja land
sitt í tryggðum" og undraðist ekki
að utanríkisráðherra „þyngdi
drykkjuna" við slíkar aðstæður.
Gerðu þingmenn athugasemdir,
töldu ummæli Ólafs ærumeiðandi og
varða þingvíti. Varð Salóme Þorkels-
dóttir forseti Alþingis að þola gagn-
rýni fyrir að hafa ekki vítt ræðu-
mann. Þingforseti viðurkenndi að sér
hefði orðið á, stóryrði Ólafs hefðu
verið ámælisverð. Utanríkisráðherra
sagðist vera svarafátt hann yrði að
sæta því að ummæli Ólafs Þ. Þórð-
arsonar dæmdu sig sjálf.
Atkvæðagreiðsla
Að lokinni umræðu var gengið til
atkvæða með nafnakalli. Þessi til-
laga til þingsályktunar var felld með
31 atkvæði gegn 28, einnþingmaður
greiddi ekki atkvæði. Það var Egg-
ert Haukdal (S-Sl). Hann gerði þá
grein fyrir atkvæði sínu að enn
væri margt óljóst um saminginn um
EES og Alþingi ætti eftir að fjalla
ítarlega um það mál. Það væri ekki
timabært að taka ákvörðun um þjóð-
aratkvæði um þennan samning.
Þrír þingmenn voru fjarstaddir.
Matthías Bjarnason (S-Vf) hafði
boðað veikindaforföli. Framsóknar-
þingmaðurinn Valgerður Sverris-
dóttir (F-Ne) varð að vera fjarstödd
vegna annarra áríðandi erinda. Var
þess því farið á leit við Alþýðuflokk-
inn, samkvæmt óformlegri þinghefð,
að einn af þingmönnum floksins yrði
fjarstaddur til að gæta jafnvægis
milli fylgjenda og andstæðinga til-
lögunnar. Alþýðuflokkurinn mat það
svo að Össur Skarphéðinsson (A-Rv)
væri jafnvægur Valgerði og voru þau
því bæði fjarverandi.