Morgunblaðið - 05.12.1992, Blaðsíða 11

FRAMTÍÐIN ER
SPENNANDISPURNING
Morgunblaðið/Kristinn
Nýr geisladiskur með leik Áshildar Haraldsdóttur flautuleikara er
kominn út.
anska ástarævintýri hans var sú,
að hann dró þá röngu ályktun að
enga stéttaskiptingu eða listrænt
stigskiptingarkerfi væri þar að
fínna. I hans augum voru þeir allir
blásnauðir sakleysingjar og með því
að setja sig inn í myndsýn þeirra
hélt hann að hann gæti fengið per-
sónulega hlutdeild í gleði og sorg
hins óbrotna manns. Hvað eftir
annað bar hann myndir sínar saman
við japanskar prentmyndir. Og þeg-
ar fram kom sú rómantíska hug-
mynd að í landi hinnar rísandi sólar
lifðu allir í sátt og bróðerni hljóp
hann upp til handa og fóta og spurði
vini sína í póst-impressjónistaklík-
unni, Gauguin, Bernard, Laval og
Angrand, hvort þeir væru ekki til
í að skipta við hann á sjálfsmyndum
eins og þeir gerðu í Japan. í mynd-
inni sem hann fékk í skiptum frá
Gauguin, „Hinir aumkunarverðu",
eru augun sýnd skáhallandi og
sveigjan á nefínu stórlega ýkt til
að minna á þá skoðun hans að hann
væri af indverskum uppruna.
Akademísku málarararnir voru
ekki eins ginnkeyptir fyrir opinber-
unarmætti japanskra prentmynda,
þó að þeir væru langt frá því að
vera ósnortnir af
þeim. í þeirra huga
flokkaðist skreyt-
iárátta Japana til
þess lágkúruleg-
asta sem listin
hafði upp á að
bjóða, innantómt
föndur sem gerði
ekki annað en að
gleðja hið
„heimskulega
auga“; það innihélt
enga áskapaða eða
djúpa merkingu og
var af þeim sökum
ófært um að koma
til skila flóknum
hugmyndum eða
yfírhöfuð nokkrum
sköpuðum hlut. Gagnrýnandinn og
kennismiðurinn Albert Aurier varði
viðhorf framúrstefnunnar á þeim
forsendum, að öll málaralist byggð-
ist á notkun lita, forma og lína, sem
væru mikilvægustu og augljósustu
einkenni hennar og þess vegna
væri áhersla á hið óhlutlæga eðli
hennar þvert á móti eina rétta að-
ferðin til að tjá „einlæg og sönn“
sjónarmið. Hann gekk meira að
segja skrefínu lengra og fullyrti að
form og litir hefðu ekki einungis
að búa yfír sjálfstæðri merkingu,
heldur væri hún altæk, óháð menn-
ingu, tíma og rúmi.
Sú útbreidda skoðun að hægt
væri að fanga einhvern altækan
sannleika eða lögmál á sama hátt
og í vísindunum hafði geysilegt
aðdráttarafl fyrir framúrstefnuna.
IMargir af fremstu listamönnum síð-
ustu aldar, á borð við van Gogh,
Gauguin, Paul Sérusier, Paul
Signac og Maurice Denis, auk
þeirra sem tengdir voru við Art
Nouveau-stefnuna, trúðu því stað-
fastlega að form- og litamunstur
hefðu að geyma hinstu rök tilver-
unnar og höfnuðu viðhorfinu að list-
in þyrfti endilega að skírskota beint
til raunveruleikans. Edouard Duj-
ardin lagði línurnar fyrir symbólist-
ana árið 1888 þegar hann kom fram
með þá skoðun að markmið málara-
listarinnar og bókmenntanna væri
að lýsa skynáhrifum þessa heims í
gegnum þá eiginleika sem tilheyrðu
þessum miðlum: „Það sem tjáning-
arþörfin á að stefna að er að túlka
og skilgreina eðlið, ekki fyrirmynd-
ina. Af hveiju þá að endurrekja
hinn óendanlega fjölda smámuna
sem augað sér? Listamaðurinn á
að velja mikilvægasta atriði hlutar-
ins; t.d. nægir einföld útlínuteikning
til að koma andliti til skila. Frum-
stæð list og þjóðsögur eru táknræn-
ar og svo er einnig japönsk mynd-
list. Hvaða lærdóm getum við dreg-
ið af þessu? í fyrsta lagi þarf að
gera nákvæman greinarmun á hlut-
verki litar og línu. Að rugla þessu
tvennu saman jafngildir að skilja
ekki tjáningareiginleika þessara
fyrirbæra; línan gefur til kynna það
sem er varanlegt á meðan liturinn
tengist hinu hverfula og staðfestir
þar með hinn almenna hugblæ
verksins."
Kenningar Dujardins um mikil-
vægi abstrakt skreytis sem form-
birtingu hins algilda, og átti sér svo
sterka samsvörun í japönskum tré-
ristum, féllu ekki í grýttan jarðveg.
Áður en að öldin var öll þóttust
margir hafa fundið það út að
(óbrotnar) útlínur væru í innsta
eðli sínu karlkyns („stórhuga", „af-
gerandi", „staðfastar"), en liturinn
aftur á móti kvenkyns („óframfær-
inn“, „undanlátur", „síbreytileg-
ur“); og þeir sem lengra voru komn-
ir í „rannsóknarstörfunum", að mis-
munandi litir stæðu fyrir ákveðnar
tilfínningar — sorg, gleði, leiða,
þunglyndi o.s.frv. — burtséð frá í
hvaða samhengi þá væri að fínna.
Japönsk grafík átti því stóran þátt
í að losa landfestar vestrænnar
myndlistar frá hafnarbryggju hins
sýnilega raunveruleika, frá hlut-
verki hennar sem „hagnýtum upp-
lýsingamiðli", og sjósetja hana út á
ólgandi haf óhlutlægra gilda.
í kringum aldaíhótin 1900 höfðu
tréristurnar misst mest af töfra-
mætti sínum hjá Evrópubúum og
urðu þess í stað aðeins einn hiuti
af mörgum á
útsýnisskeifu
vestrænnar list-
ar. Það var leit-
in eftir kjölfestu
í ölduróti tækni-
framfaranna og
vonin um að
hægt væri að
uppgötva ein-
hver óhrekjandi
sjónlögmál í ætt
við vísindi sem
lá að baki þess-
um eldáhuga.
En þó að sann-
leiksþráin hafi
þannig á yfir-
borðinu leitt
menn til fram-
andi stranda lá annað og meira að
baki; þörfin á að setja sig gegn
hefðbundnum smekk til að marka
sér sérstöðu innan listarinnar, at-
hæfi sem nátengt var heimsveldis-
bröltinu og hinum eilífu sannleiks-
yfirlýsingum, ásamt tilkallinu til
menningarlegra yfirburða, þegar
blekkingarvefur sögufölsunarinnar
er tekinn til nánari athugunar (haldi
menn að á tímum alþjóðlegra lista
og minnihluta hópadýrkunar hafí
orðið hér breyting til batnaðar ættu
þeir að líta sér nær. Það væri verð-
ugt verkefni fyrir hvort heldur list-
fræðing eða' mannfræðing að
„rannsaka" hvaða tilgangi Island,
sem land náttúrubarna, sérvitringa,
frumstæðra þjóðhátta og annarra
klisja í augum útlendinga, hafi þjón-
að heimsfrægum listamönnum eins
og Richard Serra, Donald Judd,
Roni Horn og Richard Long er hing-
að hafa sótt við að markaðssetja
sig betur erlendis. Þetta listræna
samneyti — við höldum að þeir séu
bara að aumka sig yfír okkur,
primitívu eyjarskeggjana sem eiga
ættir að rekja til kollúsugra víkinga
og tala óskiljanlega tungu, þó við-
skiptin hafi ekki verið þeim síður í
hag — kemur reyndar ekki mikið
fram í því sem þeir gera. Engu að
síður styrkir það ímynd listamann-
anna á sjálfum sér og gæðir verk
þeirra ósýnilegum hjúp dulúðar og
framandleika sem gengur vel ofan
í liðið í London og New York, aðal-
lega vegna þess að enginn veit neitt
um landið).
Löngunin eftir því að öðlast
„hreinan skilning" og „ómengaðan
tjáningarkraft“ hélt áfram hjá fauv-
istunum, Der Blaue Reiter-hópnum,
Klee, Picasso, frönsku púristunum
og ffeiri grúppum, þar á meðal dada
og súrrealistunum, nema hvað í
þetta sinn sóttu listamennirnir
andagift sína í „ferskan prímití-
visma“ Afríku. Japanisminn var
þess vegna ekki einungis skammsæ
tískubóla, heldur mikilvægur trúar-
þáttur í frumstæðislofsöng nútíma-
listarinnar, sem og menningarpóli-
tík Vesturlanda.
Höfundur er listfræðingur og
starfnríNew York
ÁSHILDUR Haraldsdóttir
flautuleikari tyllti niður fæti hér
á landi í síðustu viku og hélt tón-
leika í íslensku óperunni ásamt
Love Derwinger píanóleikara.
Áshildur hefur undanfarin miss-
eri verið búsett í París hvaðan
hún fer víða og heldur tónleika.
r
Ashildur hefur á síðustu
árum vakið mikla at-
hygli fyrir flautuleik
sinn, persónulega túlkun
og heillandi sviðsframkomu á tón-
leikum. Fyrir tveimur vikum kom
út annar geisladiskur hennar á veg-
um Intim Musik í Svíþjóð þar sem
hún leikur verk fyrir flautu og píanó
eftir fímm 19. aldar tónskáld, ásamt
sænska píanóleikaranum Love
Derwinger.
í febrúar er svo annar diskur
væntanlegur þar sem Áshildur leik-
ur ásamt kammerhljómsveitinni í
Norrköping, barokktónlist eftir
Franticek Benda og C.P.E. Bach.
„Þessi tónlist liggur á mörkum bar-
okks og klassíska tímans og er eins
konar framúrstefnutónlist síns
tíma,“ segir Áshildur.
Hún segist ekki hafa komið fram
á einleikstónleikum hér heima í
a.m.k. tvö ár, en hún er greinilega
ekki ein af þeim sem leggur slíkt
vándlega á minnið, ,jú, ég spilaði
flautukonsert Mozarts með Sinfón-
íuhljómsveit íslands". Það mun hafa
verið 1990.
Aðspurð um það helsta sem hún
hafi verið að gera undanfarið svar-
ar hún: „Ég spilaði á tónleikum í
London á mánudaginn, 23. nóvem-
ber, á norrænu listahátíðinni og svo
lék ég fyrir nokkrum vikum flautu-
konsert með The London Region
Symphony Orchestra. Ég hef líka
verið á tónleikaferðalagi um Svíþjóð
ásamt Love Derwinger píanóleik-
ara.
Ferill Áshildar til þessa er glæsi-
legur. Hún lauk einleikaraprófi frá
Tónlistarskólanum í Reykjavík að-
eins 17 ára gömul og hélt þá til
Bandaríkjanna þar sem hún stund-
aði nám við New England Cons-
ervatory of Music en síðan við hinn
„Þetta er safn 26 íslenskra
sönglaga sem við Jónas Ingi-
mundarson tókum upp fyrir
rúmu ári síðan heima á Islandi,“
segir Gunnar Guðbjörnsson te-
nórsöngvari um nýútkomna
geislaplötu þeirra félaga. Fyrir
ári síðan kom út geislaplata þar
sem þeir Jónas og Gunnar fluttu
söngljóðaflokkinn Malarastúlk-
una fögru eftir Schubert svo
þetta er önnur geislaplatan sem
þeir hljóðrita saman.
að var ákveðið að á þess-
ari plötu yrðu eingöngu
íslensk sönglög og jafn-
framt að láta þau gefa
yfírsýn yfír dálítið tímabil í íslensku
tónlistarsögunni. þarna eru því sön-
glög eftir 2-3 kynslóðir tónskálda,
frá Sigfúsi Einarssyni og Sigvalda
Kaldalóns, til Atla Heimis og Þor-
kels,“ segir Gunnar.
„Mörg laganna eru vel þekkt,
eins og t.d. Draumalandið, Lindin
og Þú eina hjartans yndið mitt, en
önnur eru sjaldheyrðari og hafa
jafnvel eki verið hljóðrituð áður,“
segir Gunnar.
Gunnar er sem kunnugt er fast-
ráðinn við Ríkisóperuna í Wiesbad-
en í Þýskalandi og hefur nýlega
endurnýjað samning sinn þar til
- segir Áshildur Har-
aldsdóttir flautuleikari
þekkta Julliard School of Music og
lauk þaðan námi 1988. Hún hefur
síðan haldið áfram námi undir
handleiðslu Thomas Nyfengar og
Alain Marion við TónlistarháskóL
ann í París (Paris Conservatoire).
Hún lýkur þaðan prófgráðu nú í
desember. Áshildur hefur marg-
sinnis unnið til verðlauna í keppni
flautuleikara og haldið einleikstón-
leika í Bandaríkjunum, Mexíkó,
Frakklandi, Svíþjóð, Englandi og
víðar, að íslandi ógleymdu.
Tvö þekktustu verkin á Undine,
geisladiskinum nýútkomna, eru
Trockne Blumen tilbrigðin fyrir
flautu og píanó eftir Schubert og
„Undine" Sónatan op. 167 eftir
Reinecke. Þá er þar einnig að fínna
Suite de Trios Morceaux eftir God-
Gunnar Guóbjörnsson
tenórsöngvari ó
geislaplötu
Gunnar Guðbjörnsson tenór-
söngvari.
tveggja ára. „Það er gott að vera
hérna og eftir því sem ég er hér
lengur gefst meira svigrúm til að
ard og Romnance eftir Saint-
Saéns.„„Ég valdi þessi verk að
mestu leyti sjálf, en þetta eru helstu
stóru flautuverkin frá þessu tíma-
bili,“ segir Áshildur um efnisvalið
á diskinum.
Aðspurð um hvað sé framundan
þá svarar Áshildur því til að þegar
séu ákveðnir tónleikar í Frankfurt )
í Þýskalandi, síðan nokkrir tónleik-
ar í Svíþjóð ásamt Kammersveit
Norrköping í tengslum við útgáfu
geisladisksins í febrúar, „það er Iíka
búið að bóka tónleika í París í apríl
og næsta vor í London og kannski
eitthvað fleira sem ég man ekki
eftir í augnablikinu," segir hún.
Áshildur segist ekki eiga von á
því að miklar breytingar fylgi í kjöl-
far námslokanna nú í desember,
enda hefur hún þegar skipað sér
sess sem framúrskarandi einleik-
ari.„Ég held bara mínu striki og
framtíðin er alltaf stórt, spennandi
spurningarmerki."
taka að sér verkefni annars staðar;
ég hef haft nokkur tækifæri tií
þess í_vetur og er bjartsýnn á að
slíkum tækifærum fjölgi," segir
hann.
í nóvember hélt Gunnar tvenna
tónleika í London, hinir fyrri voru
hátíðartónleikar í Wigmore Hall
tónleikahöllinni, til að fagna end-
uropnun hússins eftir endurbætur
og breytingar sem staðið hafa yfír
í 18 mánuði. „Það var mjög gaman
að vera boðið að taka þátt í þessum ,
tónleikum. Þarna komu fram 16
söngvarar sem flestir eru vel þekkt-
ir, t.d. Margret Price og Sarah
Walker, og tónleikunum var útvarp-
að beint af BBC ríkisútvarpinu. Við
Jónas héldum síðan tónleika þann
27. nóvember í Wigmore Hall og
okkur var mjög vel tekið og ekki
annað að fínna en áhorfendum lík-
aði vel.
Gunnar er þessa dagana önnum
kafínn við söng í Wiesbaden og
segist núna vera að æfa hlutverk í
óperettunni Vogelhándler eftir Zell-
er sem frumsýnd verður þann 19. |
desember. „Eftir áramótin verð ég
með óperettutónleika og ljóðasöng-
kvöld og bind einnig vonir við að
syngja hlutverk Taminos í Töfra-
flautunni hér í Wiesbaden,“ segir
Gunnar Guðbjörnsson tenórsöngv-
ari.
Evrópskir mólarar,
sem héldu að þeir
væru að I é lónaðar
hugmyndir fró
„ómengaðri" jap-
anskri sjónhefð, gerðu
því stundum ekki onn-
að en að herma eftir
sinni eigin listrænu
spegilmynd.
ÍSLENSK EINSÖNGSLÖG
*