Morgunblaðið - 13.12.1992, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ
MIMNiMGAR sunnudagur
Minning
Ole Widding orða-
bókarritstjóri
Fæddur 10. október 1907»
Dáinn 28. nóvember 1992
Ole Widding — eða Óli eins og
okkur íslendingum var tamt að
nefna hann — var fæddur í Foulum
í Tjele á Jótlandi þar sem faðir
hans var sóknarprestur. Hann varð
stúdent 17 ára og meistari í norræn-
um fræðum frá Kaupmannahafnar-
skóla 24 ára, 1932. Árið eftir hlaut
hann heiðurspening háskólans
(„guldmedalje") fyrir málfræðilega
ritgerð. Hann gerðist sérfræðingur
í lálenskum mállýskum og skrifaði
doktorsritgerð um gömul lálensk
staðanöfn, „Markfællesskab og
Landskifte: Studier over lollandske
Markboger 1681 og 1682“ (1949).
Árið 1939 var hann ráðinn til starfa
við fomíslenska orðabók, „Den
Arnamagnæanske Kommissions
Ordbog" sem bókin kallaðist þá —
eða „Ordbog over det norrone
prosasprog" eins og hún á nú að
heita, og var hann síðan aðalrit-
stjóri hennar frá 1946 uns hann lét
af því starfí fyrir aldurs sakir 1977.
Árin 1951-54 vék hann þó frá er
hann var lektor við Háskóla ís-
lands. Á stúdentsárum sínum kom
hann fyrst út hingað og ferðaðist
víða um landið, oft fótgangandi,
kynntist landi og þjóð og lærði að
tala íslensku afburða vel.
íslandsför stúdentsins unga,
starfíð við orðabókina og sendi-
kennarastarfíð í Reykjavík leiddu
hug hans að íslenskri málfræði og
fombókmenntum og að handritun-
um sérstaklega. Um þau efni skrif-
aði hann fjölda ritgerða sem hér
er ekki rúm til að tíunda, en skrá
um rit Óla birtist í veglegu afmælis-
riti sem vinir hans gerðu honum til
heiðurs á sjötugsafmæli hans 1977.
Þau verk hans sem kunnust munu
hér á landi og mikla þýðingu hafa
haft eru orðabækumar tvær sem
hann átti með öðrum mikinn þátt
í: Endurskoðuð útgáfa Dansk-
íslenzkrar orðabókar Freysteins
Gunnarssonar (1957) og íslenzk-
dönsk orðabók (1976).
Ole Widding átti fjórar eiginkon-
ur, og var hann þó ekki fjöllyndur
maður eða hviklyndur. Þessu réðu
örlögin eða almættið. Fyrsta kona
hans dó eftir stutta sambúð. Næst
átti hann konu af íslensku bergi
og með henni dóttur sem Kirsten
heitir. Þriðja kona hans var sænsk
og áttu þau einnig eina dóttur sem
heitir Anna. Bæði þessi hjónabönd
rofnuðu. En þegar Óli var roskinn
orðinn og hafði verið einbúi allmörg
ár, hitti hann á skemmtiferð suður
á Sikiley sænska konu sem einnig
var þar á ferðalagi. Þau felldu hugi
saman og gengu í hjónaband
nokkm síðar. Hervor Widding var
kennari á fyrri árum. Hún er list-
feng kona og ágætur frístundamál-
ari. Hún bjó þeim hjónum fögur
heimili á fleiri en einum stað. Lengi
bjuggu þau í Regstrup á Sjálandi,
en reistu sér jafnframt sumarhús á
ættarslóðum Hervarar í Stora Rör
á Eylandi í Svíþjóð. Oft fóm þau í
orlofum til Suðurlanda, bæði til
Spánar og Ítalíu, og lærði Óli
tungumál beggja landa sér til gam-
ans og fróðleiks. Stundum dvöldust
þau langdvölum á Ítalíu þar sem
Óli fékkst við rannsóknir á hinum
norræna heilagra manna sögum
sem lengi höfðu átt hug hans, með
samanburði við latneska fmmtexta
sem hann hafði aðgang að í Róma-
borg.
Nokkru eftir að Ole Widding lét
af starfí orðabókarritstjóra fluttust
þau Hervor alfarin til Eylands og
bjuggu þar síðustu ár hans. Við
hjónin heimsóttum þau á bæði
heimilin, og einu sinni dvöldumst
við nokkra daga hjá þeim á Ey-
landi. Það vom í sannleika ógleym-
anlegir dagar, og þótti okkur því
líkast sem við væmm komin í for-
eldrahús. Síðast vitjuðum við þeirra
á liðnu ári. Þá var ÓIi orðinn nokk-
uð heilsubilaður, og fyrir jólin skrif-
aði hann mér að nú fyndist sér sem
hann ætti skammt eftir ólifað. Þó
var hann nokkuð vel hress er hann
fagnaði 85 ára afmæli sínu heima
í Danmörku á liðnu hausti, og þau
hjónin höfðu í hyggju að bregða sér
til Spánar eftir áramótin. En nú
hefur Óli lagt upp í aðra för.
Við Ole Widding kynntumst
fyrst, en raunar aðeins lauslega,
þegar ég var ungur maður við nám
-og störf í Kaupmannahöfn fyrir 40
ámm. En kynni okkar og vináttu-
tengsl urðu mest eftir að við tókum
að starfa saman í „skilanefnd“ eða
„skiptanefnd" handritanna 1972.
Samkvæmt handritalögunum sem
samþykkt vora tvívegis á danska
Þjóðþinginu, 1961 og aftur 1965,
skyldi sérstök nefnd, skipuð tveim-
ur Dönum og tveimur íslendingum,
kanna handritin í Ámasafni og
Konunglega bókasafninu í Kaup-
mannahöfn og ákvarða hvaða hand-
rit ættu að flytjast til íslands eftir
lögunum. í nefnd þessari sátu af
hálfu Danmerkur þeir Ole Widding
og dr. Christian Westergárd-Niels-
en prófessor, en af íslands hálfu
við Magnús Már Lárusson prófesor,
sem var rektor Háskóla íslands
þegar nefndin tók til starfa. Vara-
maður okkar íslendinganna var dr.
Ólafur Halldórsson. Nefnd þessi
starfaði fram á níunda áratuginn
og hélt meir en 40 fundi, venjulega
fjóra á ári, til skiptis í Danmörku
og á Islandi. Stöku sinnum héldum
við fund utan höfuðborganna; til
að mynda héldum við einn fund hjá
Óla á Eylandi. Á fyrsta fundi tókum
við þá sjálfsögðu ákvörðun að bæði
málin skyldu vera jafnrétthá, en
strax kom í ljós að Danimir vildu
heldur að umræður fæm fram á
íslensku sem þeim var frábærlega
vel töm. Og þá nefndust þeir jafnan
skímarnöfnum sínum í íslenskri
mynd, Kristján og Óli.
Starf handritanefndarinnar var,
satt að segja, mjög erfítt viðfangs.
Danskir stjómmálamenn vildu á
sínum tíma leysa þetta deilumál svo
að íslendingar mættu vel við una —
og þeim heppnaðist það. Við lausn
málsins vildu þeir sem minnst sam-
ráð hafa við Islendinga, en vitan-
lega vom fæstir þeirra sérfróðir um
íslensk handrit. Af þessu leiddi að
í lögunum er sumt kynlegt og jafn-
vel óviðfelldið frá sjónarhóli okkar
íslendinga. Meginforsenda þess að
handrit færi til íslands var að það
teldist vera „islandsk kultureje" (ís-
lensk menningareign). Þetta ný-
stárlega hugtak var síðan skilgreint
nánar: Það þurfti að vera víst eða
nær fullvíst að verkið væri samið
eða þýtt af íslendingi, og í öðm
lagi þurfti efni þess einvörðungu
eða að mestum hluta að varða Is-
land og íslenskar aðstæður ellegar
heyra til skáldbókmenntum síðmið-
alda eða, einsog segir í dönsku lög-
unum: „Hándskrifter anses for is-
landsk kultureje, dersom værket
vides eller med betydelig sikkerhed
má antages at være forfattet af en
islænding og det tillige ind-
holdsmæssigt alene eller í overvej-
ende grad vedrorer Island og is-
landske forhold eller tilhorer den
islandske senmiddelalderlige fíkti-
onslitteratur". Augljóslega hlaut að
vera mjög torvelt að ákvarða heim-
flutning handritanna samkvæmt
þessu óljósa orðalagi einu saman.
Á fundi Dana og íslendinga vorið
1961 var að vísu gerð skrá yfir þau
handrit sem töldust eiga að fara til
íslands samkvæmt fmmvarpi lag-
anna. En samkvæmt skrá þessari
voru mörg atriði vafasöm, og hún
var aldrei beinlínis tengd afhend-
ingarlögunum. Hún komst þó á flot
með þeim hætti að hún var prentuð
í danska blaðinu Berlingske Aften-
avis síðla árs 1964 og gekk síðan
undir nafninu „Den hemmelige
liste“. Þegar lögin voru samþykkt
í síðara sinn vorið 1965, lögðu
stuðningsmenn þeirra í danska
þinginu áherslu á það að skráin
hefði aðeins verið gerð til bráða-
birðga og væri ekki bindandi á
nokkurn hátt; það væri sérfræð-
inganefndin — „skiptanefndin“ sem
fyrr getur — sem ein ætti að
Hjónaminning
Magnús Magnússon
Guðlaug E. Norðdahl
Magnús,
Fæddur 25. april 1909
Dáinn 21. október 1992
Guðlaug,
Fædd 15. desember 1906
Dáin 12. apríl 1984
Að kveðja þá sem manni em kær-
ir er ekki auðvelt. Mann setur hljóð-
an, en það er svo margt sem maður
vill segja en erfítt er að koma hugs-
unum í orð. Ég var svo lánsamur að
alast upp hjá afa mínum og ömmu,
þessum heiðurshjónum. Magnús
Magnússon, eða Maggi eins og hann
var ávallt kallaður, var fæddur að
Hrútsholti í Eyjahreppi, 25. apríl
1909. Hann var sonur hjónanna
Magnúsar Þórarinssonar og Önnu
Sigurbrandsdóttur. Þau eignuðust
13 böm. Þijú þeirra létust í fmm-
bemsku, en tíu komust til fullorðins-
ára. Þau em: Guðmundur vörabif-
reiðastjóri í Reykjavík, Kristján bóndi
á Hamri og síðar á Feijubakka í
Borgarfirði, nú búsettur í Ólafsvík,
Guðjón bóndi á Hrútsholti, Júlíus
búsettur í Reykjavík, Hjörtur fyrr-
verandi strætisvagnastjóri dvelur nú
að hjúkrunarheimilinu Skjóli, María
húsmóðir í Reykjavík. Látin em Sig-
ríður, húsmóðir, sem búsett var í
Keflavík, Sigurbrandur, starfsmaður
Pósts og síma, Þórarinn trúboði og
nú Magnús.
Hjón á litlu sveitabýli með stóran
bamahóp máttu sín vart mikils, og
reyndin varð sú að strax og hugur
og hönd fékk skilning og þrótt var
bömunum ætlað hlutverk og starf í
lífsbaráttunni. Afí sagði mér márgar
sögur frá uppvaxtarárum sínum.
Snemma var hann settur undir árar
og þá réri hann frá Skógamesi. Tal-
aði hann um að þungt hafi stundum
reynst að róa á móti norðaustanátt-
inni, en um einnar klukkustundar
róður var á Finnstaðarmið sem vom
mikið sótt á þeim tíma. Klukkustund-
imar urðu oft margar til baka ef
hvessti. Sem ungur maður réð hann
sig sem ráðsmann og síðar bifreiða-
stjóra hjá Helga í Gröf. Vann hann
þar á vöra- og fólksflutningabifreið-
um sem hann hafði aflað sér réttinda
til að aka. Hann hafði gaman af að
segja sögur af smalamennsku í Haf-
ursfelli, en hann var bæði frakkur
og fótfrár í klettunum svo um var
talað. Tvær vertíðir var hann á bát
frá Grindavík.
Afí kynntist konuefni sínu, Guð-
laugu Elliðadóttur Norðdahl, sumar-
ið 1938, en hún hafði þá ráðið sig
sem kaupakonu að Hausthúsum í
Eyjahreppi. Þau felldu hugi saman
og giftu sig 14. desember 1940.
Guðlaug átti dóttur fyrir, móður
mína Aróm Tryggvadóttur sem afí
gekk í föðurstað.
Guðlaug Elliðadóttir Norðdahl var
fædd að Elliðakoti 15. desember
1906. Foreldrar hennar vom Elliði
Guðmundsson Norðdahl og Sigríður
Eiríksdóttir, en þau eignuðust fjögur
böm, Ásgeir, Guðlaugu, Guðrúnu og
Guðmund. Elliði var fæddur 1878,
en hann lést á besta aldri úr tauga-
veiki 1. ágúst 1913, þá aðeins 35
ára að aldri. Sigríður var fædd 18.
mars 1878 en lést 28. desember
1954. Þegar Elliði lést bjuggu þau á
Skólavörðustíg í Reykjavík, með
fjögur ung böm. Það var mikið áfall
fyrir fjölskylduna að missa fyrirvinn-
una, enda fátækt mikil á þeim tíma.
Við þetta áfall flosnaði heimilið upp.
Ásgeiri var komið fyrir átta til níu
, ára gömlum til vandalausra í Miðdal
í Mosfellssveit hjá Þóm Guðmunds-
13. DESEMBER 1992
ákvarða hvaða anhdrit fæm til ís-
lands. Þannig var vandanum velt
yfír á okkur fjórmenningana. Okkur
bar að skipta handritunum sam-
kvæmt harla óljósum bókstaf lag-
anna — að vísu með ofurlitlum
stuðningi af greinargerð þeirri sem
fylgdi lagafrumvarpinu.
Annar hinna dönsku nefndar-
manna, Chr. Westergárd-Nielsen,
hafði verið eindreginn andstæðing-
ur afhendingar handritanna, og
þess var því eigi að vænta að hann
vildi afhenda okkur þau á silfur-
diski. Það kom og í ljós að hann
vildi túlka ákvæði laganna fremur
þröngt. Ég nefni sem dæmi að hann
taldi ekki eiga að afhenda handrit
Egilssögu, af því að meiri hluti sög-
unanr gerðist utan íslands. í
strangasta skilningi mátti þetta til
sanns vegar færa: Það getur varla
talist varða „islandske forhold... i
overvejende grad“ þegar Egill er
að drepa berserki úti í Noregi. En
við íslensku nefndarmennimir töld-
um að allar íslendingasögur ættu
að falla undir afhendingarmark lag-
anna, Egilssaga jafnt sem aðrar.
Þegar slík vandamál risu í skila-
nefndinni kom til kasta Óla. Hann
var í reynd „oddamaður" í nefnd-
inni. Oft fylgdi hann okkur íslend-
ingum að málum gegn atkvæði
Kristjáns, og vom þá þijú atkvæði
dóttur og Gísla Bjömssyni, en fór
síðan að Reykjahvoli í Mosfellssveit
og þar leið honum vel. Ás^eir lést á
Reykjalundi árið 1989. Guðlaug og
Guðrún ólust upp hjá föðurbræðmm
sínum. Guðlaug fór að Geithálsi í
eitt ár, þá sjö ára gömul, en fluttist
síðan að Hólmi og ólst þar upp.
Guðrún fluttist að Ulfarsfelli í Mos-
fellssveit og þar ólst hún upp til full-
orðinsára. Guðmundur fór með móð-
ur sinni sem ungbam að Grafarholti
í Mosfellssveit, þar sem hún réð sig
sem ráðskonu. Sigríður eignaðist
seinna dreng sem hún skírði Elliða,
en faðir hans, Guðjón, átti ættir sín-
ar að rekja til Melrakkasléttu. Þeir
em nú báðir látnir.
Amma réð sig í vist sem ung kona
á nokkra staði í Reykjavík, enda
hörkudugleg að bjarga sér. Hún
eignaðist dóttur 2. apríl 1931, Áróm
Tryggvadóttur. Það kom að því að
hana langaði að skoða sig meira um
landið, því réð hún sig í vinnu á
ýmsum stöðum á landinu. Amma
vann flesta vetur í fískvinnu og við
önnur störf er til féllu. Móðir mín
hefur sagt mér að á öllum þeirra
ferðalögum hafí hún haft koffortið
sitt meðferðis, en það geymdi margt
persónulegra muna hennar, þar á
gegn einu. Með þeim hætti vqru
hundrað handrita afgreidd til ís-
lands. Óli tók frá upphafí þá stefnu
að túlka lögin mjög rúmt. Hann
vildi sýnilega fylgja anda þeirra,
fínna vilja löggjafans að baki hinum
óljósu ákvæðum laganna. Ávallt var
hann fullkomlega sjálfstæður, bæði
gagnvart okkur íslendingunum og
hinum danska samnefndarmanni
sínum. Þannig má segja að úrskurð-
ir handritanefndarinnar hafí ráðist
mjög af skoðunum hans og tillög-
um, þegar öll kurl komu til grafar.
Að lokum vom eftir hér um bil
200 handrit sem við íslendingar
töldum eiga að koma heim, en sem
dönsku nefndarmennimir töldu af
ýmsum ástæðum ekki falla undir
lögin. Eðlilegt virtist að nefndin
reyndi að semja um þessi handrit
með einhveijum hætti og ljúka
málinu að fullu. Við íslendingarnir
voram albúnir að slaka til þegar
hér var komið sögu. Við vildum á
síðasta stigi málsins forðast deilur
við Dani sem vissulega höfðu sýnt
okkur frábæra rausn og látið okkur
í té miklar gersemar. Eg gerði upp-
kast að skrá þar sem Dönum var
ætlaður bróðurpartur ágreiningsrit-
anna, en við skyldum fá nokkur sem
við töldum eindregið falla undir
ákvæði laganna. Óli hugsaði málið
um stund þungur á brún, en lýsti
síðan yfir að hann gæti ekki hugsað
sér að breyta í úrskurði sínum, og
teldi hann þessi handrit ekki falla
undir ákvæði laganna um afhend-
ingu til íslands. Ég harmaði það
að nefndin skyldi ekki geta lokið
skiptingunni svo sem til var ætlast.
En í rauninni virti ég Óla meir en
nokkru sinni þegar hann hafnaði
öllum hrossakaupum um handritin.
Hann gekk sína beinu braut eins
og Sveinn Dúfa og fylgdi fastlega
því sem hann taldi „sannast og rétt-
ast og helst að lögum“.
Tvær þjóðir kveðja nú góðan son
og hollan vin. Bæði Danir og íslend-
ingar standa í mikilli þakkarskuld
við Ole Widding. Það var honum
að þakka fremur en nokkrum öðrum
manni að lokaþætti handritamáls-
ins, sjálfri skiptingu handritanna,
lauk með góðum friði og með þeim
hætti að allir mega vel við una.
Jónas Kristjánsson.
meðal notuðu þær alltaf sitt eigið
jólaskraut, sama hvar þær vora
staddar á jólunum.
Afí og amma hófu sinn búskap
1940 á Laugavegi 13 í Reykjavík.
Afi fór þá að vinna við höfnina við
uppskipun og fleiri störf. Þá var oft
erfítt um vinnu og valið úr mönnum
á bryggjunni, en aldrei gekk hann
atvinnulaus, enda dugnaðarforkur.
Síðar réð hann sig sem bifreiðastjóra
hjá Tómasi Vigfússyni bygginga-
meistara. Árið 1947 réðustþau síðan
í kaup á landspildu í Selás, fyrir
austan borgina í þá daga, því hugur-
inn var allur í kringum sveitina, þó
sérstaklega sauðféð. Þar fengu þau
góða aðstöðu fyrir sín áhugamál. Á
Selásbletti 2b bjuggu þau sér og sín-
um glæsilegt og vel þokkað heimili.
Þar vom dýrin í hávegum höfð, kind-
ur, hestar, hænsni og kisur, og fyrstu
árin var ein kýr í fjósi. Á heimili
þeirra var snyrtimennskan til fyrir-
myndar úti sem inni og stuðluðu þau
bæði jafnt að henni. Arið 1955 festu
þau kaup á sendiferðabíl og vann
afí á honum um 3ja ára skeið, en
1958 réð hann sig hjá Skógræktarfé-
lagi Reykjavíkur þar sem hann vann
síðan alla tíð.' Amma var heimavinn-
andi húsmóðir enda margt um að