Morgunblaðið - 19.12.1992, Blaðsíða 4
g_ a __________________________________i-eei aaaieaaaQ .ei fljnaqhaí)uaj Gi«A.ia’/iuDHOM
4 B MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. DESEMBER 1992
MY
FAIR
LADY
Morgunblaðið/Kristinn
Prófessor Higgins kennir Elízu réttan framburð. Jóhann Sigurðarson og Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir.
„ÉG BANNA algjörlega slíkt hneyksli,“ er haft
eftir leikskáldinu Georg Bernard Shaw þegar
stungið var upp á því við hann að úr leikritinu
Pygmalion yrði gerður söngleikur. Það var því
ekki fyrr en að Shaw látnum sem söngleikurinn
My Fair Lady, byggður á Pygmalion, leit fyrst
dagsins ljós í New York árið 1956. Vinsælasti
söngleikur allra tíma var útkoman af hneykslinu
sem G.B. Shaw óttaðist svo mjög.
Veðreiðarnar á Ascot. Háðsleg lýsing á fatasnobbi aðalsins.
Andstaða Shaws við söngleik
eftir Pygmalion stafaði
öðru fremur af ótta hans
við að úr leikritinu yrði gerð róm-
antísk danssýning þar sem upp-
runaleg ádeila verksins yrði þurrk-
uð út og kossaflens og ástarívaf
sett í staðinn. Viðmiðanir Shaws
við söngleiki annars og þriðja ára-
tugarins stóðust reyndar ekki leng-
ur þegar komið var fram á sjötta
tug aldarinnar og meiri áhersla
lögð á persónusköpun og söguþráð
í stað hálfsundurlausra dans- og
söngatriða. Fimmti áratugurinn
hafði undirbúið jarðveginn fyrir
My Fair Lady með söngleikjum á
borð við Oklahoma, Pal Joey og
Carousel. En kannski sá Shaw það
fyrir að söngleikur yrði vinsælli en
leikritið.
Þó höfðu engu minni spámenn
en Cole Porter, Noél Coward og
Rodgers og Hammerstein reynt að
semja söngleik eftir Pygmalion en
gefist upp vegna þess að þeir fundu
ekki rómantíkina í verkinu. Og án
hennar var ekki hægt að gera
söngleik. Það er því hálfeinkenni-
legt að hugsa til þess að við frum-
sýningu My Fair Lady árið 1956
þótti mönnum sem höfundunum,
Frederick Loewe og Alan Jay Lem-
er, hefði nánast tekist hið ómögu-
lega; að læða inn svo sannfærandi
VANDI
KARLMANNA?
KYNLÍFSHÖMLUR hijá flestar
karlkynspersónur bókarinnar Kynjasögur eftir
Böðvar Guðmundsson sem kveður að, og stafa
kvillar þessir af ýmsum orsökum; riddarahugsjón,
heilagleika, álögum nornar, Ijótleika og hinum
alkunnu mótbárum kvenfólksins þegar eiginmenn
þeirra gerast Ijölþreifnir á síðkvöldum, svo nokkur
dæmi séu nefnd. Þeir kunna eða læra ýmis ráð
til að glíma við þetta ófremdarástand, hvort sem
þeir sætta sig við orðinn hlut eða reyna að
bregðast við honum eftir bestu getu, og spinnast
sögukornin ósjaldan kringum viðbrögðin eða
skortinn á þeim.
Þannig kynnist lesandi hálf-
kæringslegum frásögnum
af lostafullum hugrenning-
um sem hans heilagleiki, páfinn,
og kardínálar hans óttast að svíði
holdið, löngunum Tarzans til Jane
spúsu sinnar sem má „þó aldrei
veita honum þann unað sem hugur
hans stendur jafnan til“, kynsvelti
bílstjórans Hinriks sem lætur aldr-
ei undan freistingum því hann er
trúr konu sinni sem er trú svefnin-
um en ekki amorsbrögðum, og
heilögum Georg sem telur sig í
fyrstu hafa frelsað jómfrú úr klóm
drekans, en heldur jafnvel þegar
á líður að því hafi verið öfugt far-
ið og hann sitji upp með drekann:
IJár hennar féll laust um þrek-
inn svíra og holdmiklar herðar, og
í hálfrökkri dyngjunnar glóði í
blóðhlaupin augun. Þegar mærin
settist hjá húsmóður sinni á hæg-
indið og fór að kemba flókið hár
ástarþræði milli prófessors Higgins
og Elísu Doolittle, að ekki aðeins
hefur fyrirmyndin Pygmalion
löngu fallið í skuggann, heldur er
My Fair Lady líklega ein langlí-
fasta ástarsagan sem söngleikja-
sagan hefur getið af sér.
Bernard Shaw hafði því fulla
ástæðu til að óttast um verk sitt
Pygmalion og að það yrði borið
ofurliði í hugsanlegum söngleik.
Ævisöguritari Shaws lét sér jafn-
vel detta í hug að ef Shaw hefði
verið á lífi við frumsýningu hefði
hann að öllum líkindum tekið sér
stöðu í anddyri leikhússins og ráð-
lagt áhorfendum að fá miðana
endurgreidda. Hvers vegna? Hann
hefði ekki þolað að sjá rómantíkina
blómstra í þættinum eftir hlé.
Leikritið Pygmalion var frum-
sýnt í London árið 1914 og var
hið fyrsta af leikritum Shaws sem
náði almennum vinsældum. í leik-
ritum sínum var Shaw óhræddur
við að predika og stinga á meinum
samfélagsins; írinn Shaw hafði úr
nægu að moða í þeim efnum þegar
hann virti fyrir sér breskt samfélag
í upphafi aldarinnar. Inntak Pyg-
malion er tungumálið, hvernig
stéttaskiptingunni er stöðugt hald-
ið við og hún treyst í sessi með
ólíku málfari og framburði stétt-
anna; einstaklingurinn kemur
strax upp um uppruna sinn þegar
hann opnar munninn.
„Enginn Englendingur getur
opnað munninn án þess að upp-
skera fyrirlitningu annars Eng-
lendings," sagði Shaw. Tilgangur
Pygmalion var því að draga dár
að stéttaskiptingunni, sýna hvern-
ig yfírstéttarprófessorinn Higgins
kemur upp um fákunnáttu sína um
mannlegt eðli þegar hann ákveður
að gera hefðarkonu úr alþýðustúlk-
unni Elísu Doolittle með því að
kenna henni siði heldra fólksins
og að tala rétt og settlega.
Pygmalion sló í gegn vegna þess
að þurrt háð Shaws um stéttaskipt-
inguna og rustalegt orðbragð Elísu
og föður hennar kitlaði hneykslis-
taugar betri borgara Lundúna að
því marki að þeir flykktust í leik-
húsið til að sjá með eigin augum
hvaða ósóma írinn ósiðaði hafði
sett saman. Mörgum finnst bros-
legt í dag að upphrópun Elísu,
„not bloody likely!" skyldi valda
slíku uppnámi meðal áhorfenda að
heldri frúr féllu í yfirlið og sóma-
kærir broddborgarar skrifuðu
reiðileg bréf til dagblaðsins The
Times og lýstu hneykslan sinni.
Þetta mun hafa verið í fyrsta sinn
sem blótsyrði heyrðist á leiksviði
í Lundúnaborg og skýrir það
kannski hin ofsafengnu viðbrögð.
hennar sló þeirri hugmynd niður
í heilagan Georg að hér væri held-
ur betur vélt um: Mærin unga og
granna sem gældi handsmá við
hár jómfrúrinnar minnti hann
sterklega á jómfrúna meðan hún
var á valdi drekans, jómfrúin ak-
feit og útflött í hægindinu minnti
hann meir en nokkru sinni á drek-
ann.
Hann stóð andartak stjarfur á
valdi sjónhverfingarinnar og fálm-
aði eftir Fótbít (bls. 106).
Þarna er hinni sígíldu kvení-
mynd konunnar í vitund karl-
mannsins teflt gegn reynd. Maður-
inn kemst að raun um að ímyndin
er forn bábilja sem hylur hold,
blóð og bein sem eru hvorki ljóð-
rænir þættir né í samræmi við
hugsjón (les: sjálfsblekkingu) ridd-
ararsögunnar eða nútímann. Eftir-
læti jómfrúarinnar er ekki mey-
dómurinn. Helsta ástæðan fyrir
því að henni mislíkaði samneytið
við drekann var sú að „enginn
gætti meydóms míns betur en
hann“. Hún lendir þó í hugarvíl
eftir að Georg ríður til bjargar,
því ófijáls var frelsið henni tak-
mark, en þegar henni er veitt frelsi
veit hún ekki hvernig hún á að
meðhöndla það.
Vandkvæði samfara karl-
mennsku eru samt sem áður leið-
arstef bókarinnar, þótt konumar
þurfi einnig að kveða niður
drauga. Frávik frá þessu eru í
sögunni sem fjallar um Snorra
Sturluson; núverandi engillinn Ip-
or eða hinn ritglaði, og tilraunir
Snorra til að hnekkja þeim lygum
sem fræðimenn hafa svínbundið
söguna í eftir að hann féll frá.
Þegar hann stígur til jarðar mætir
honum vissulega kúvending þeirra
gilda sem hann hafði í heiðri, og
þannig eru konur í ábyrgðarstörf-
um en ekki við eldastóna, en þessi
fyrirbrigði eru til hliðar við sjálfa
atburðarás sögunnar Snorrator-
reks. Skýra má þetta hliðarspor
frá meginþemanu á einfaldan hátt;
söguna um Snorra skrifaði Böðvar
að mestu leyti fyrir sex eða sjö
árum, en hinar sögurnar í safninu
fæddust fyrir um tveimur árum.
Og í hinum nýrri er jafnvel fjallað
um atburði sem landsmönnum
þykja kunnuglegir af síðum dag-
blaðanna, s.s. heimsókn páfa til
Islands og messuhald á Þingvöll-
um, og óljóst siðferði í sambandi
við hjónavígslur íslenskra karl-
manna og kvenna frá Austurlönd-
um. En hvers vegna leitar þessi
samskipti kynjanna svo sterkt á
höfundinn?
„Heimurinn hefur breyst hraðar
á síðustu 15-20 árum en nokkru
sinni áður í sögunni og menn hafa
ekki haft snerpu til að breytast