Morgunblaðið - 23.12.1992, Síða 1

/ Islensk skáldkona í Kanada 2/3 Sögustund fyrir hvern dag 4/5 Stiklur um skáld 6/7
Þótt náttúran sé lamin meó lurk 7 Stjörnur í skónum 8
Hvaó er dýrmætast 9 „Listin á að vera ómenguð“ 10/1 1 Forsaga Stykkishólms 10
1
MENNIIMG
LISTIRH
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS
MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1992
BLAÐ
B
eftir Jóhann
Hjálmarsson
í NÝRRI útgáfu Kvæða-
kvers Halldórs Laxness (útg.
Vaka-Helgafell 1992) hefur
verið bætt við Ijóðum, eink-
um úr skáldsögum Halldórs
og leikritum. Ljóðasafn
Steins Steinarrs (útg. Vaka-
Helgafell 1991) inniheldur
þrjátíu ljóð sem ekki hafa
áður birst saman í bók og
þar af eru tíu frumbirt. Tutt-
ugu og sex eftirlátin ljóð eru
í Kvæðasafni Snorra Hjart-
arsonar (útg. Mál og menn-
ing 1992). Spyrja má hvort
skáldunum hafi verið gerð
vansæmd með þessu og les-
endur móðgaðir.
Halldór Laxness skrifar í eftir-
mála Kvæðakversins nýja að með
þeim ljóðum sem bæst hafi við sé
svo komið „að bókin er farin að
teygja sig nær öðru hundraði að
síðutali og fer upphaflegt heiti sem
átti við smábók að verða eins kon-
ar öfugmæli“.
Upp þetta dimma sund
Þegar Kvæðakverið er lesið í
sínum nýja búningi er auðvelt að
taka undir með skáldinu að „höf-
undur hefur verið víður og breiður
í skáldskapnum enda ekki aðeins
ort fyrir sjálfs sía hönd heldur í
orðastað ólíkustu persóna á ýms-
um öldum, kvenna og karla“.
Einkennilegustu ljóðin í Kvæða-
kveri eru minnisstæðust, en þau
sem falla undir gamla íslenska
hefð eða eru „á íslenskum skóm“
ágæt með sínum hætti. Meðal fyrr-
nefndra ljóða eru formbyltingar-
ljóð eins og Únglíngurinn í skógin-
um, en ekki bara hann heldur einn-
ig Rhodymenia palmata, Nótt á
tjarnarbrúnni, Apríllinn og s.s.
Montclare.
I Unuhúsi kom fyrst á prent í
tímariti 1958 og mér hefur þótt
það áleitið síðan. Það er ort „um
glugga Erlendar í Unuhúsi" eins
og Halldór segir sjálfur, eða það
hús sem var athvarf skálda og
margskyns fólks og stendur enn
á sínum stað í Reykjavík. Ég veit
ekki betur en sundið sé enn til.
Ljóðið um Unuhús og gesti þess
stendur í hljóðstaf og er rímað,
en engu að síður hefur það sam-
tímann í sér eins og flest ljóð
Halldórs Laxness. Meðal gesta í
Unuhúsi var Steinn Steinarr sem
oftar en Halldór orti „vitlaust“.
Hann er látinn drekka úr „bolla
guðs“ sem var ætlaður óvæntum
gesti.
Og Steinar Steinn sem ljóðin las mér fyr
án lífsfögnuðs,
kom handkaldur upp sundið, drap á dyr
og drakk úr kaffíbolla Guðs.
Auðvitað má svo velta fyrir sér
hvort dimma sundið hafi ekki aðra
merkingu en það sem finna má í
Gijótaþorpi.
Model (Ungur maður drukknar
í vatninu)
Enda þótt flest „óbirtu“ ljóðin
í Ljóðasafni Steins Steinarrs séu
hluti eða endurtekning þess sem
skáldið orti áður og gekk frá til
útgáfu er ástæðulaust að amast
við þeim. Meðal þeirra vakti eitt
sérstaka athygli mína, Model:
Að horfa á líkama þinn
er eins og að sitja hjá lygnu vatni
og sjá eitthvað dularfullt
gerast í djúpinu.
Hár þitt er eins og kóralskógur,
hönd þín er eins og undarlegt blóm,
fætur þínir
eru eins og tveir framandi fiskar.
Snorri Rjartarson
Ég get hugsað mér,
að vatnið sé ferskt og svalandi.
Ég get hugsað mér,
að ungur maður komi og drukkni í vatninu.
Þetta er myndrænt ljóð og
hljómrænt, sterkt að byggingu og
lokalínurnar frumlegar. Það er
algjörlega „steinskt" ljóð, en
minnir mig engu að síður á García
Lorca (sem Steinn var skyldur).
Ungi maðurinn sem drukknar í
vatninu heillaður af mynd
konunnar er ekki langt fjarri
hugarheimi skáldsins spænska.
Sama er að segja um upphaf
ljóðsins Augu mín: „Augu mín
týndust í hafið.“
Gildi Steins fyrir framþróun
ljóðlistar á íslandi rifjast upp við
lestur sama ljóðs þegar hann
dregur upp mynd þess sem stendur
blindur og einn á botni djúpsins
„með fjall tímans/ í framréttri
hendi“.
Húsið horfir á mig
Sum eftirlátinna ljóða Snorra
Hjartarsonar hefðu mátt missa sín
í Kvæðasafni hans (Að horfa til
fjalla, Á einmánuði, Janúar, Allt,
Ferhenda), en vera má að þau
falli prýðilega að smekk
umsjónarmanns útgáfunnar og
einlægir aðdáendur skáldsins
munu væntanlega fagna öllum
þessum ljóðum. Munnmæli herma
að Steinn Steinarr hafi talið það
há Snorra sem skáldi að hann orti
ekki „skrýtin kvæði“. Um þá hlið
sá aftur á móti Steinn að mestu
þangað'til atómskáldin náðu sér á
strik.
Töluvert er af ljóðum með
yrkisefnum úr Grikklandsferð
skáldsins í Kvæðasafni, en
áberandi eru ljóð um myrkrið
framundan. Eitt þeirra er Húsið,
líklega meðal merkari eftirlátinna
ljóða skáldsins. Á skáldið er horft
„innan úr skuggalegu húsinu“, en
það veit ekki hver býr þar þótt
það hafi árum saman gengið hjá
því. Ekki hefur skáldið orðið vart
við neinn, kannski á enginn heima
þar:
það er húsið sem horfir á mig
húsið
þrútið af sólgnu myrkri.
Þeir Steinn og Snorri hafa af
augljósum ástæðum ekki getað
varist ásókn útgefenda sinna og
umsjónarmanna. En í formála slær
Halldór Laxness varnagla sem
skilja má svo að Kvæðakverið sé
nú komið í sína endanlegu gerð,
hann hafí „lagt pennann á hilluna
fyrir fullt og fast“.
I