Morgunblaðið - 23.12.1992, Qupperneq 12

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1992
\Z B
Lifandi safn
eftir Sölva Sveinsson
Söguspegill
Afmælisrit Árbæjarsafns
Ritstjóri: Helgi M. Sigurðsson
Rit Arbæjarsafiis
Ritinu fylgir smákver með
heillaóskum vegna 35 ára af-
mælis safnsins.
Útgefandi: Árbæjarsafn og
Hið íslenzka bókmenntafélag.
Bókin er 295 bls.
Á bókarkápu stendur, að „Ár-
bæjarsafn og starfsemi þess í 35
ár, 1957-1992, er viðfangsefni
þessa afmælisrits. Tuttugu og
tveir höfundar rita 25 greinar
um fjölþætta starfsemi safnsins
og ómetanlega ijársjóði, muni og
hús, sem því tilheyra. Hátt á
annað hundrað myndir prýða
bókina ...“ í upphafí bókar er
ávarp forseta íslands og f for-
mála borgarminjavarðar, Mar-
grétar Hallgrímsdóttur, kemur
fram, að tilgangur útgáfunnar
sé „að safna heimildum um starf-
semi Árbæjarsafns frá stofnun
þess“. Sumar ritgerðimar eru
samdar fyrir þetta rit, aðrar em
eldri.
Árbæjarsafn er byggðasafn
Reykvíkinga og um margt frá-
bmgðið öðram söfnum hérlendis
af sama tagi. í huga flestra er
Árbæjarsafn byggingarsögulegt
safn þótt vissuleg séu varðveittir
þar ýmiss konar munir og mann-
virki sem tengjast atvinnulífí í
Reykjavík. Onnur byggðasöfn
era helguð fomum atvinnuhátt-
um, einkum landbúnaði, þótt hin
síðari ár gæti nokkurrar sérhæf-
ingar og fjölbreytni, og er það
vel.
Söfn hafa í meginatriðum
þrenns konar hlutverki að gegna.
Þau eiga að bjarga menningar-
verðmætum og varðveita þau.
Þau eiga að standa fyrir rann-
sóknum á verksviði sínu og birta
almenningi niðurstöðurnar og
síðast en ekki sízt eiga þau að
halda fjölbreyttar sýningar; ann-
ars verða söfn dauðar geymslu-
stofnanir.
Árbæjarsafn var opnað al-
menningi árið 1957. Ráða má af
ritgerðum í bókinni, að það hafí
fyrst og fremst verið. að þakka
einstakri elju Lárusar Sigur-
bjömssonar borgarskjalavarðar
og má víst segja sömu sögu um
fleiri söfn, t.d. í Skógum og á
Hnjóti. Starfsemi safnsins hefur
vaxið jafnt og þétt. Nú era þar
fímmtán fastir starfsmenn og
Árbæjarsafn
Helgi M. Sigurðsson
sinna margvíslegum störfum í
þágu minjavörzlu, rannsókna,
ráðgjafar og viðhalds, bæði í-
safninu sjálfu _og víðs vegar í
borginni. Við Árbæ eru milli 20
og 30 hús varðveitt og gefa þau
nokkuð heillega mynd af bygg-
ingarsögu borgarinnar. í þessum
húsum eru síðan margvíslegir
munir, sem tengjast daglegu lífi
fólks og atvinnu, skólagöngu og
tómstundum svo nokkuð sé
nefnt.
Árbæjarsafn hefur lengi verið
ijölsótt safn, enda hafa sýningar
verið einkar líflegar hin síðari ár
og fjölbreyttar; _ mættu önnur
söfn taka sér Árbæjarsafn til
fyrirmyndar í því tilliti. Nú er
unnið markvisst eftir ákveðnu
skipulagi og ekki verður annað
ráðið af bókinni en allvel hafi
tekizt til, þótt þar séu nefnd
dæmi um ótrúlega handvömm
(varðveizla Suðurgötu 7) og ekki
hafi allir verið á eitt sáttir um
eðli og tilgang sfansins (kirkju-
bygging).
Ritgerðir um einstök hús og
varðveizlu þeirra og uppbygg-
ingu og skipulag safnsins er bak-
fiskurinn í þessu riti, einkum
greinar Harðar Ágústssonar,
Hjörleifs Stefánssonar, Skúla
Helgasonar, Þorsteins Gunnars-
sonar og Helgu Bragadóttur.
Tvær ritgerðir fjalla um muna-
vörzlu í tengslum við gullsmíði
og prentverk. Þorsteinn Ólafsson
ritar um skólaminjar og Hrefna
Róbertsdóttir gerir ágæta grein
fyrir Reykvíkingafélaginu.
Hér verða ekki fleiri höfundar
nafngreindir og eru þó margir
ónefndir. Höfundar taka einkar
misjafnlega á efni sínu. Sumar
ritgerðimar era að uppistöðu
persónulegar minningar eða frá-
sagnir, aðrar styðjast einungis
við heimildir, ritaðar og munnleg-
ar. Sumir höfundar vísa ná-
kvæmlega til heimilda, aðrir ekk-
ert. Það lætur því að líkum að
efni bókar er fjarska misjafnt og
sundurleitt þótt Árbæjarsafn sé
þungamiðjan; mér finnst t.d.
skáldskapur naumast eiga erindi
í þetta rit þótt sagan sé þar með
ekki dæmd.
Hið ytra er fallega gengið frá
þessari bók, band er snoturt og
kápa einföld. Bókfræðiupplýsing-
ar á baki titilsíðu era skýrar.
Letur situr fallega á síðu; á örfá-
um stöðum er línubil misgleitt.
Prentvillur sá ég ekki að því
undanskildu að Símon Bjamar-
son Dalaskáld er í þrígang nefnd-
ur Sigurður (bls. 238) og sagður
Bjamason. Letur á korti bls.
174-5 er ólæsilegt; myndir ann-
ars skýrar og bókarprýði. Góðu
heilli vora hamingjuóskir til
safnsins prentaðar sérstaklega,
því að það er hvimleitt að lesa
auglýsingar í menningarritum.
Slæmt þykir mér, að ekki skuli
vera nafnaskrá með þessu riti.
Söguspegill sýnir glögglega,
að starfsemi Árbæjarsafns er
kröftug. Borgarstjóri segir í grein
sinni, að safninu sé ætlað að
axla stærra hlutverk í framtíð-
inni. Það er gott að vita til þess.
„Kommúnisti...
dauður maður
í orlofiu
eftir Jóhönnu
Kristjónsdóttur
Doris Lessing: Veðraþytur. ís-
lensk þýðing: Hjörtur Pálsson.
Útg. Forlagið 1992
Hér er þiðja bókin komin af
fímm um Mörthu Quest og gerist
í Suður Afríku. Þessi saga gerist
þegar síðari heimsstyrjöldin geisar.
Martha Quest hefur skilið við Dou-
glas eiginmann sinn — og ekki
vonum seinna eftir lýsingar í síð-
ustu bók „í góðu hjónabandi". Hún
hefur einnig skilið eftir dóttur sína
hjá honum og virðist það ekki baga
hana að marki þrátt fyrir smá-
vægilegar lýsingar á söknuði henn-
ar stöku sinnum, sem virka meira
eins og komið sér með þær fyrir
•kurteisissakir.
Hún hefur gengið til liðs við
nokkum hóp ungs fólks sem berst
fýrir hugmyndum og hugsjónum
kommúnismans. Þau telja að bylt-
ingin hljóti að vera það sem koma
skal og hafa andstyggð á því þjóð-
félagi sem er við lýði í Suður Afr-
íku. Þrátt fyrir sjálfstæðisþörf
Mörthu gengur hún á ný í hjóna-
band, að þessu sinni með einum
hugmyndabróðurnum, Anton. En
ekki reynist það henni sæludraum-
urinn, enda er ijarri því að hún
hafi hugmynd um í verunni hvað
það er sem hún kýs, hvernig líf
hana langar að lifa.
Sagan er ákaflega langdregin,
langar ræður um kommúnismann
og byltinguna sem eru þegar að
er gáð fjarskalega innantómar, þó
mér virðist það ekki ætlan höfund-
ar. Lesandi fær sterklega á tilfinn-
inguna að höfundi finnist söguper-
sónum sínum mælast vel og vitur-
lega þegar þau vaða elginn í sínum
sjálfsögðu og þreytandi yfirlýsing-
um og langlokum.
Þjóðfélagið sem þessir ungu rót-
tæklingar hrærast í er í furðuleg-
um fjarska í sögunni. Ranglætið,
Málverk eftir René Magritte (1925).
Doris Lessing
fordómarnir, draumar um betra líf
og hvaðeina verður aldrei nálægt,
kemur manni ekki við. Kannski
þessi sagnabálkur Mörthu hafi elst
illa en hafí átt erindi fyrir 34 áram?
Það skal að sönnu ekki útilokað.
En því sérkennilegra er að íhuga
af hveiju er verið að gefa þessar
bækur út nú. Þráðurinn er teygður
og togaður, persónusköpunin er
trénuð, þetta fólk vekur ekki áhuga
aðallega af því það virðist ekki
hafa neitt að segja þrátt fyrir allan
orðaflauminn, það verður bara
fjarskalega þreytandi.
Sama gildir um útlit þessarar
bókar og þeirrar sem kom út í
fyrra: textinn er massívur og
spássíur þröngar, það kostar tölu-
verð átök bara svona tæknilega
séð við að bijótast í gegnum bók-
ina.
Þýðing Hjartar Pálssonar er
þokkaleg. Samt þykir mér hnökrar
vera á textanum, orðaröð og setn-
ingaröðun er oft hroðvirknisleg.
En svona á heildina litið er þýðing-
in töluvert betri en sagan. Eg hef
sagt það áður og get með góðri
samvisku ítrekað það eftir lestur
þessarar bókar að Doris Lessing
er stórlega ofmetinn höfundur að
mínum dómi.
Lea dansar tangó
eftir Jóhönnu
Kristjónsdóttur
Regine Deforges: Svartur tangó.
Stúlkan á bláa hjólinu 4. Þýðandi:
Hrafnhildur Guðmiindsdóttir.
Útg. ísafoldarprentsmiðja 1992
Eftir nokkurra ára hlé heldur Reg-
ine Deforges áfram að skrifa sögu
Leu — stúlkunnar á bláa hjólinu.
Ástæður fyrir þessum drætti munu
hafa verið málaferli sem skáldkonan
lenti í þar sem upphaf sögu stúlkunn-
ar Leu þótti einum of líkt sögunni
frægu „Á hverfanda hveli.“ Málaferl-
unum lauk með því að skáldkonan
fékk fullkomna uppreisn æra og beið
ekki boðanna heldur settist niður að
rita um atburðina eftir að stríðinu
er lokið.
Margt hefur gerst í lífí söguhjetj-
unnar og fjölskyldu hennar og vina.
Lea er við störf á vegum Rauða
krossins, leiðir hennar og Francois
Tavemier liggja saman á ný öðru
hveiju með miklum ærslum eins og
fyrr. Hún hittir á ný vinkonu sína
Söru Mulstein sem er af gyðingaætt-
um og hefur þurft að ganga í gegn-
um skelfílegar pyndingar á stríðsár-
unum og það svo að Lea getur ekki
afborið samneyti við vinkonuna og
flýr heima á býlið sitt aftur. En þar
er heldur ekki allt eins og áður var,
stríðið og hörmungar þess hafa sett
óafmáanlegt mark á fólkið.
Lea verður síðan að gera upp við
sig hvort hún treystir sér til að um-
gangast Söru, þrátt fyrir allt. Sara
er full af hefndarhug, hún hefur
misst allt í stríðinu og getur ekki
um annað hugsað en ná fram hefnd-
um á böðlum sínum. Lífí hennar er
lokið en hefndin er eftir.
Sjálf hefur Lea þurft að líða
margt. En hún er samt á báðum
áttum, er hefndin þeirra? Getur verið
að nú sé ekki tryggt að friður og
réttlæti komist á aftur. Þegar hún
verður þess vísari að hún er hundelt
sjálf vegna samneytis við Söru fyllist
hún sársauka og bræði og eftir að í
ljós kemur að gömlu nasistabullurnar
Regine Deforges
eru hver á fætur annarri að fá frítt
leiði til Argentínu ákveður hún að
fara þangað á eftir Söru og elskhuga
sínum Francois. Hann er diplómat í
frönsku utanríkisþjónustunni og hef-
ur gifst Söru til að auðvelda henni
að komast til Argentínu.
Ekki er rétt að rekja þráðinn en
fullyrða má að sagan er að mörgu
leyti spennandi og skrifuð af frá-
sagnargleði og leikni sem einkennt
hefur fyrri bækur Regine Deforges
um Leu og vini hennar. Aftur á
móti er þýðingin hreint afleit, í fyrsta
lagi fer aldrei úr huga að maður er
að lesa þýdda bók. Orðfæri þýðanda
er fátæklegt, orðalag óeðlilegt og
setningaskipan og orðaröð stundum
beinlínis röng. Þegar til Argentínu
kemur og allir fara að tala spönsku
eða þýsku er þýðingin sett neðan-
máls sem er heldur kauðalegt.
Það er gefið til kynna í sögulok
að enn hafí höfundur ekki skrifað
sitt síðasta orð um Leu Delmas. Þessi
bók er ekkert stórvirki né bók-
menntaafrek en hún er um margt
vel gerð, persónumar margar sann-
færandi og stígandi eðlilegur í frá-
sögunni.