Morgunblaðið - 15.01.1993, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. JANÚAR 1993
$Á TÍMI kemur að þú
þqrfi að skýro fyrir
börnum þínum hvers
vegna þou fæddust, og
furóulegt mó telja ef þú
veist óstæóuna þegar
þar að kemur.
HAZELSCOTT
l
Þreytuveiki er hvorki
móðursýki né taugaveiklun
heldur sjúkdómur sem er illlæknanlegur
Á HVERJU ári koma upp nokkur sjúkdómstilfelli, aðallega meðal ungs fólks, sem
lýsa sér með langvinnri þreytu. Henni fylgja gjarnan beinverkir, verkir í vöðvum
og liðum, svitakóf, hjartsláttareinkenni, skyntruflanir, særindi í öndunarvegi, hósti
og fleira. Slík þreyta kemur oft í kjölfar veikinda, sem einna helst líkjast flensu og
svo getur farið að sjúklingar jafni sig aldrei að fullu. Engin lækning er til því enn
er óvíst hvaða veira eða veirur eru að verki, en nú vinna íslenskir læknar í sam-
vinnu við bandaríska og skoska „kollega“ sína að alþjóðlegri rannsókn á þessu sviði.
í bondariska lœknatimaritinu Health segir aó
heilbrigóisyfirvöid þar i landi hafi ekki fyrr en
árió 1988 vlóurkennt „The Chronic Fatique
Syndrome" sem aivörusjúkdóm. Leeknar viti
hins vegar lítió um málió og standa þvi ráóþrota
gagnvart þeím sex til átta milljónum Banda-
ríkjamanna, sem haidnir eru þreytuveiki. Enn-
fremur segir: „Ef þú hefur mörg af eftirtöldum
einkennum, ertu ef til vill haldinn þreytuveiki."
• Stöðugt þróttleysi
• Hitaköst
• Særindi í öndunarvegí
• Sárir hnútar
• Verkir í vöðvum og liðamótum
• Svefntruflanir
• Höfuðverkur
• Bólgin liðamót
• Ofnæmi
• Þyngdarbreytingar
• Kaldar hendur og fætur
• Doði
• Minnisleysi, fyrtni, fát, sjóntruflanir, málrýrð
• Þunglyndi, spenna, ótti
Akureyrarveikin
Þessum tilfellum svipar mjög til
Akureyrarveikinnar svokölluðu sem
upp kom á árunum 1948-49. Enn
þann dag í dag er með öllu óvíst
hvað olli þeim faraldri, en hún byij-
aði sem hitasótt með miklum verkj-
um, aðallega í hrygg með máttleysi
og stundum skyntruflunum. Batinn
var langdreginn, fólki sló niður og
hafði viðvarandi einkenni um þreytu
og verki. Alls veiktust hátt á tólfta
hundrað manns áður en faraldurinn
hvarf 1956, flestir á aldrinum 18
til 30 ára. Þó að sjúkdómurinn hafí
verið landlægur komu langflest til-
fellanna upp á Akureyri auk þess
sem faraldur geisaði á Patreksfírði
1954 og Þórshöfn ári síðar. Árið
1956 var farið að bólusetja gegn
lömunarveiki og þá virtist sem sjúk-
dómurinn hyrfí árum saman. Menn
spyija því hvort bólusetning gegn
lömunarveikisveiru hafí dugað til
sem vörn gegn þessum óþekkta
sjúkdómi.
Erlendis er veiki þessi víða þekkt
og gengur undir nafninu „The
chronic fatique syndrome" sem á
íslensku mætti kalla „langvinna
þreytuveiki". í Bandaríkjunum er
talið að algengi sjúkdómsins sé 250
tilvik á milljón íbúa. Samkvæmt því
ættu 70 einstaklingar að hafa sjúk-
dóminn hér. Vitað er að um mun
fleiri einstaklinga er að ræða sem
stafar af fyrrnefndum Akureyrar-
faraldri um miðja öldina.
ímyndunarveikl
„Því er ekki að neita að þegar
Akureyrarveikin gekk yfir töldu
ýmsir læknar þá að margt af því
fólki, sem veiktist, hefði ekki veikst
í alvöru, heldur hefði það hreinlega
lagst í rúmið af hræðslu við lömun-
arveiki. Álitið var að kvartanir þessa
fólks ættu sér ekki stoð í raunveru-
leikanum heldur væri þetta móður-
sýki, taugaveiklun eða ímyndun.
Það er ekki fyrr á allra síðustu árum
að læknar eru farnir að átta sig á
því að vandamálið er raunverulegt,"
segir dr. Sverrir Bergmann, sér-
fræðingur í taugasjúkdómum.
20% sjúklingar alla tíð
Að sögn Sverrir virðast 20%
þeirra, sem fengu Akureyrarveik-
ina, hafa jafnað sig að fullu fljótlega
á eftir. 60% hafa getað lifað því sem
næst eðlilegu lífi, lokið námi og
stundað vinnu, en hafa þó þurft að
gera ráð fyrir heldur meiri hvíld en
aðrir vegna óeðlilega mikillar þreytu
oft og tíðum. „Þá eru eftir 20% sem
segja má að hafi verið sjúklingar
alla tíð. Þreytan hefur verið það
mikil að þessir einstaklingar hafa í
raun verið óvinnufærir. Ef þeir hafa
pressað sig áfram, eins og sumir
hafa gert, hefur það viljað leiða af
sér ýmsa vöðvagigtarverki, svefn-
truflanir og vægar truflanir á and-
legu heilbrigði, svo sem spennu,
bráðlyndni og fleira í þeim dúr.“
Alþjóðleg rannsókn
Um Akureyrarveikina eða ís-
landssjúkdóm, eins og hann er
stundum kallaður, hefur margt ver-
ið ritað og rætt á erlendum vett-
vangi. íslendingum bauðst fyrir
nokkru að taka þátt í alþjóðlegri
rannsókn í samvinnu við Banda-
ríkjamenn og Skota sem miðar að
því finna samband milli þeirra, sem
fengu Akureyrarveikina og hafa enn
einkenni og annarra, sem veikst
hafa með líkúm hætti í Skotlandi
og Bandaríkjunum. Rannsóknin er
nú langt á veg komin, en hér á landi
var blóð- og veíjasýnum safnað úr
50 einstaklingum, sem fengu Akur-
eyrarveikina, auk annarra klínískra
upplýsinga, og reynt verður að fá
svör við því hvaða veira eða veirur
eru á ferð og einnig hvers vegna
hún viðheldur fyrrgreindum ein-
kennum hjá sumum svo árum og
áratugum skiptir en hjá öðrum ekki.
Jafnframt eru íslenskir læknar að
athuga hvort einhver munur fínnist
í ónæmiskerfi þeirra, sem hafa jafn-
að sig, og þeirra, sem enn eru veik-
ir. Það hefur sýnt sig að þeir, sem
Dr. Sverrir Bergmann, sérfræð-
ingur í taugasjúkdómum.
eru veikir, hafa breytingar í ónæm-
iskerfi, sem undirstrikar að það fólk
er með króníska sýkingu — breyt-
ingar, sem benda til þess að stöðugt
sé verið að erta ónæmiskerfíð, segir
Sverrir.
Andlega hllðin
Því hefur verið fleygt að þeir, sem
ekki jöfnuðu sig eftir Akureyrar-
veikina, hafí
verið andlega
veikir fyrir og
ástæða þess
að þeir náðu
sér ekki megi
rekja til
þunglyndis,
sem brjótíst
út á þennan
hátt. Sverrir
tók það skýrt
fram að and-
lega sé það
fólk, sem á
við langvar-
andi einkenni
að etja, eins
og hveijir
aðrir. Því sé
ekki hægt að
skella skuldinni á geðsjúkdóma af
einhveiju tagi, en sérstakt alþjóð-
legt próf var gert á þessum einstakl-
ingum til að skera úr um það. Skv.
niðurstöðum prófsins á sú kenning
sér ekki stoð í veruleikanum.
Athygli manna hefur að undan-
förnu beinst að veiru, sem gengur
á fagmáli undir nafninu cocksachin-
veira, en hún er í ætt við þær sem
valda lömunarveiki og mænuveiki.
„Aftur á móti vitum við ekki hvern-
ig hún getur viðhaldið þessum ein-
kennum svona stöðugum, eins og
raun ber vitni, bæði í vöðvum og
miðtaugakerfi án þess að valda sí-
fellt versnandi sjúkdómi. Það erum
við'nú að reyna að skýra,“ segir
Sverrir.
Meðferð
Eins og gefur að skilja eru með-
ferðarúrræði af skornum skammti
þegar ekki er vitað um eðli sjúk-
dómsins. „Að sjálfsögðu er mikil-
vægt að borða hollan mat. Áreynsla
eða þrekæfingar skila hins vegar
ekki árangri og leiða oft af sér verri
vöðvaeymsli. Margir hafa ráðlagt
hreyfíngu í heitu vatni sem hefur
mýkjandi áhrif á vöðva. Þá hefur
ákveðið lyf, sem eykur taugaboðefni
í vöðvum og miðtaugakerfí, hjálpað
sumum. Vöðvaverkir og svefntrufl-
anir minnka og úthaldið eykst.“
Auðvitað ætti fyrir lifandi löngu
að vera búið að komast að kjama
málsins, en segja má að það séu
aðallega tvær ástæður fyrir því að
það hefur ekki tekist að sögn Sverr-
is. „í fyrsta lagi héldu menn að
þetta væri hrein og bein móðursýki
og vom ragir við að hefja rannsókn,
sem vitað var að myndi verða tíma-
frekt þolinmæðisverk. f öðru lagi
hefur tækni fleygt fram á síðustu
ámm og gerir slíka rannsókn mögu-
lega nú. Rannsóknin útheimtir mjög
sérhæfðan tækjabúnað sem ekki er
til hérlendis. Ollum nauðsynlegum
gögnum og sýnum hefur verið safn-
að saman og nú er beðið niður-
staðna að utan.“ ■
Jóhanna Ingvarsdóttir
Að sjálfsögöu
er mikilvægt
að borða holl-
gn mat.
Áreynsla eða
þrekæfingar
skila hins veg-
ar ekki
árangri og
leiða oft af sér
verri vöðva-
eymsli