Morgunblaðið - 15.01.1993, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ FÖST-UDAGUR 15. JANÚAfi 1,993
c 5
F ræðsla um kynlíf,
getnaðarvamir og bameignir
mun líklega aukast til muna á næstunni
HUGMYNDIN var að fækka ótímabærum þungunum og auðvelda konum aðgang að vönduðum
og helst ódýrum getnaðarvömum. Því stofnuðu landssambönd kvenna í læknastétt, lækna-og lyfja-
fræðingafélögin í Danmörku samtök um fjölskylduáætlun. Það var 1956 og síðan hefur samtökun-
um vaxið fiskur um hrygg,“ segir Hanne Risor, danskur heimilislæknir og varaformaður dönsku
samtakanna um fjölskylduáætlun, sem kom hingað til lands á nýliðnu ári til að leiðbeina íslensku
fagfólki sem hugðist stofna slík samtök hér á landi.
Hér á landi eru
helmingi fleiri
mæður undir
tvítugu en ú
hinum Norður-
löndunum. Þur
kjósu stúlkur á
þessum uldri
oftur uð f uru í
fóstureyðingu
verði þær
óvart þungað-
ur
„Til að fólk
geti betur
stuðlað að
heilbrigðu
kynlífí og á
sem bestan
hátt staðið að
þeirri ákvörð-
un að eignast
böm þarf að
vera mögu-
leiki á að fá
góða fræðslu
og ráðgjöf á
þessu sviði,“
segir Sóley
Bender lektor
í hjúkrunar-
fræði við Há-
skóla íslands,
en hún hefur
starfað að
málefnum
kynfræðslu á
vegum Landlæknisembættisins og er ein af stofn-
endum fræðslusamtaka um kynlíf og barneignir.
Vinnuhópur stóð að undirbúningi samtakanna.
Daglegt líf hafði samband við þrjá þeirra, Sól-
eyju S. Bender, Reyni T. Geirsson kvensjúkdóma-
lækni og Svövu Stefánsdóttur félagsráðgjafa.
Sögðu þau að lítil áhersla væri lögð á þennan
þátt í grunnnámi heilbrigðisstétta þó ýmsir hefðu
sérmenntað sig erlendis. „Fagfólk þarf ýmis leið-
beiningarit og þó landlæknisembættið hafí á
undanfömum árum gefið út bæklinga, er þörf á
auknu fræðsluefni til dæmis um ófíjósemisað-
gerðir, kvenskoðun, tíðahvörf og kynlíf."
Getnaðarvarnlr unglinga
Vorið 1990 gerðu hjúkmnarfræðinemar könn-
un meðal 13 og 14 ára nemenda í nokkmm
gmnnskólum á tilraunakennslu nýs kynfræðslu-
efnis. Um 23% þátttakenda sögðust hafa haft
samfarir. „Það kom á óvart að 61,1% sögðust
ekki nota getnaðarvarnir því þeir þyrðu ekki á
heilsugæslustöð," segir Sóley og bætir við: „Okk-
ur fannst einnig sláandi að 61,7% hugsaði ekki
út í að nota getnaðarvamir. Þetta bendir til að
unglingar þurfí meiri fræðslu um getnaðarvamir
og hvemig megi nálgast þær.“
Talsmenn Fræðslusamtaka um kynlíf og barn-
eignir telja að miklu máli skipti hvemig staðið
er að mótttöku þeirra sem leita fræðslu og ráð-
gjöf um kynlíf eða bameignir. Hanne Risor upp-
lýsir að dönsku samtökin reki tvær fræðslumið-
stöðvar. „Unglingar leita mikið þangað og koma
oft í hópum ásamt kennara sínum til að kynnast
starfseminni. Við leggjum mikið uppúr hlýlegum
Sóley Bender: „Úrval getn-
aðarvarna gæti verið meira
og pillan og lykkjan ættu að
vera niðurgreiddar.“
móttökum og
umhverfí sem
unglingamir
kunna vel við.
{ dönskum
lögum er gert
ráð fyrir tals-
verðri kynlífs-
fræðslu. í líf-
fræðikennslu
sem hefst við
9 ára aldur er
lögð áhersla á
að börnin læri
að þekkja lík-
ama sinn.
Þannig er lík-
legra að þau
verði meðvituð
um líkamann
og starfsemi
hans á ungl-
ingsárum og
þar af leiðandi
betur í stakk búin að lifa heilbrigðu og öruggu
kynlífi þegar þar að kemur."
Dönsku samtökin hafa náið samband við lyfja-
fræðinga og annast þjálfun starfsfólks í lyfla-
verslunum. „Það er gert til að hver einasti starfs-
maður geti afgreitt getnaðarvarnir og veitt nauð-
syiilegar upplýsingar án þess að það verði vand-
ræðalegt. Við njótum góðs af smokkasölu í iand-
inu því 10% af ágóðanum rennur til samtaka
okkar."
Ungar mæður á íslandl
Talsrhenn Fræðslusamtaka um kynlíf og bam-
eignir telja að flölskylduáætlun sé óalgeng hér
á landi og jafnvel þyki mörgnm kaldranalegt að
skipuleggja þungun. „Hér á landi em mun fleiri
mæður undir tvítugu en á hinum Norðurlöndun-
um, en þar kjósa stúlkur á þessum aldri oftar
að fara í fóstureyðingu verði þær óvart þungað-
ar. Unglingsstúlkur hafa oft óraunhæfar vænt-
ingar til bamauppeldis og foreldrahlutverksins.
Það er mikið tilfínningalegt álag að verða for-
eldri of ungur. Unglingar þurfa að einbeita sér
að sjálfum sér, þeir hafa margvíslegar þroska-
þarfír sem þeir þurfa að sinna og því geta þeir
ekki áttað sig eins vel á þörfum ungbarna og
þeirri ábyrgð sem fylgir barnauppeldi."
Kynfræðsla f skólum
Fulltrúar samtakanna telja að byggja þurfí
enn betur upp kynfræðslu í skólum. Einnig að
leggja þurfi áherslu á að fólk hafí aðgang að
sérhæfðri þjónustu á þessu sviði. „Það ætti til
dæmis að vera í hlutverki Kvennadeildar Land-
Hanne Risor formaður
dönsku samtakanna um fjöl-
skylduáætlun
spítalans að veita markvissa fræðslu og ráðgjöf
um getnaðarvamir. Kynfræðsludeild Heilsu-
vemdarstöðvarinnar er eina sérhæfða deildin,
sem sinnir þeim þætti og annar engan veginn
þörfinni.
Einnig væri athyglisvert að kanna hvort hægt
yrði að koma á fræðslu-og ráðgjafarþjónustu á
sviði fjölskylduáætlunar innan veggja skólanna.
Slíkt hefur verið í þróun í Bandaríkjunum og
gefíst vel. Þá þyrfti að koma til sérhæfð
fræðslu-og ráðgjafarþjónusta til kvenna sem
fara í fóstureyðingu. Þess má kannski geta að
hér á landi mátti enginn annar en læknir ann-
ast fræðslu um getnaðarvamir fram að árinu
1975, en sem betur fer hefur það breyst.“
Samtökin hafa áhuga á að gerðar verði rann-
sóknir á sviði fjölskylduáætlunar hér á landi,
notkun getnaðarvama og tengsla bameigna og
annarra þátta þjóðlífsins. Þau leggja áherslu á
ábyrgð beggja foreldra varðandi ijölskylduáætl-
un, það sé ekki bara konan sem taki ákvörðun
um hvort og hvenær böm komi undir.
Fleiri getnaðarvarnlr!
Lykkjan er algengari getnaðarvöm hér á landi
en í nágrannalöndum að sögn Sóleyjar S. Bend-
er. Yngri stúlkur nota yfirleitt pilluna, en hettan
er lítið notuð. „Úrval getnaðarvarna gæti verið
meira, auk þess sem pillan og lykkjan ættu að
vera niðurgreiddar. Víða erlendis hafa um nokk-
urt skeið verið til getnaðarvamir sem enn em
ekki fáanlegar hér. Ég get nefnt sem dæmi
svamp með sæðisdrepandi efni og kvensmokk.
Þó ekki séu til tölur um óráðgerðar þunganir
hérlendis, má ætla að þær séu margar. Fóstur-
eyðingar em hlutfallslega færri hér en á hinum
Norðurlöndunum, en gera má ráð fyrir að mörg
börn fæðist án þess að bameign hafí verið ráð-
gerð. Líklega má ætla að í mörgum tilfellum
aðlagist fólk því að eiga barn í vændum þó ekki
hafí það verið ætlunin. Það hlýtur að vera hagur
allra í flölskyldunni að böm komi í heiminn þeg-
ar foreldrar hafa gert ráð fyrir bameigninni
fyrirfram. Okkur ber að stuðla að því að draga
úr fóstureyðingum en standa vörð um þann neyð-
arrétt sem fóstureyðing er.“ ■
Brynja Tomer
Okkurber að
stuöla að því
að draga úr
fóstureyöing-
um en standa
vörð um þann
neyðarrétt
sem fóstur-
eyðing er
Námskeið á
Spáni fyrir nýgift
hjón og pör á leið í hjónaband
UNDIRBÚNINGUR fyrir hjónaband er Htt þekkt fyrirbæri hér á landi,
en til í ýmsum myndum víða annars staðar. í kaþólskum löndum er
til dæmis Iögð á það áhersla að hjónaefni taki þátt í nokkurra vikna
námskeiði áður en gengið er í það heilaga. Nokkrir aðilar innan ís-
lensku þjóðkirkjunnar hafa sýnt áhuga á starfí af þessu tagi og einn-
ig nokkrir sjálfstætt starfandi ráðgjafar og sálfræðingar.
„Skólakerfið ætti að miðla til
bama fræðslu um fjölskyldulíf. Und-
irbúningur fyrir hjónaband á að hefj-
ast við skólagöngu, því gott fjöl-
skyldulíf byggist á að fólk viti um
hvað málið snýst." Þetta sagði ít-
alskur gamall og vitur kaþólskur
prestur eitt sinn við mig í viðtali.
Minnug þessara orða hef ég öðru
hvoru spurst fyrir um þessi mál hjá
ýmsum aðilum hérlendis og fékk
fyrir skömmu ugplýsingar um að
sálfræðingurinn Ásþór Ragnarsson
hefði útbúið námskeið af þessu tagi
$ samvinnu við Margréti Sölvadóttur.
Ásþór sagði í samtali við Daglegt
líf að ráðgert væri að halda fyrsta
námskeiðið um páskana. Það sem
er sérstakt við þetta námskeið er
að það er haldið á Spáni, skammt
frá Benidorm. Margrét Sölvadóttir á
þar stórt hús og í garðinum er bæði
sundlaug og tennisvöllur. Gert er ráð
fyrir að fímm pör taki þátt í hveiju
námskeiði. „Við ætlum fyrst og
fremst að höfða til ungra hjóna eða
para sem eru á leið í hjónaband. Það
verður ekki sálfræðimeðferð í gangi,
SÓLIIEIMAR, hús Margrétar Sölvadóttur skammt frá Benidorm þar sem þátttakendur
munu dvelja.
Það veröur
ekki sólfræöi-
meðferö í
gangi, heldur
f jallaö um
hversdags-
lega þætti
sambúöar og
kenndar aö-
ferðir viö úr-
lausn vanda-
heldur fjallað um hversdagslega
þætti sambúðar og kenndar aðferðir
við úrlausn vandamála. Síðan æfir
fólk sig á skipulegan hátt,“ segir
Ásþór.
Honum fínnst jákvætt að nám-
skeið af þessu tagi fari fram utan
hversdagslegs umhverfis. „Og það
er vissulega áhrifameira að vera
saman í heila viku, en hittast sjö
sinnum í sal útí bæ með viku milli-
bili. Ekki er þó ætlunin að einblína
á vandamál allan tímann, því í ná-
grenni Benidorm eru stórkostlegir
möguleikar á afþreyingu. Við förum
til dæmis í fjallgöngu, kirkju, á
ströndina og út að borða. Einnig er
ætlunin að elda stundum sameigin-
lega kvöldmáltíð. Ef góð samkennd
myndast í svona hóp getur hann
verið virkur hér heima þó námskeið-
inu sé löngu lokið.“
Sem dæmi um viðfangsefni nám-
skeiðsins nefndi Ásþór frelsi fólks
eftir að það gengur í hjónaband.
„Það er dæmigert atriði sem fólk
ræðir ekki fyrr en það er orðið
vandamál, en réttara væri að ræða
áður og komast að samkomulagi
um.“ Annað sem tekið verður til
umfjöllunar eru heimilisstörf, fjár-
mál, starf og starfsframi, kynlíf,
börn og uppeldi, húsnæðismál, kyn-
hlutverk, kvenímynd og karlmanns-
ímynd. ■
BT