Morgunblaðið - 05.02.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. FEBRÚAR 1993
Heggrir sá er hlífa skyldi
eftir Sigríði Lillý
Baldursdóttur
Þjónusta heilbrigðisstétta kostar
ærið fé og andstætt hinni almennu
reglu fer sá kostnaður vaxandi með
aukinni tækni og þekkingu en ekki
minnkandi. Segja má að síðustu ár
hafi orðið sú eðlisbreyting í læknis-
fræði, að nú er algengara að talað
sé um að læknar missi líf sjúklinga
sinna, en að þeir bjargi því. Afmörk-
un heilbrigðis hefur einnig breyst
mjög, menn gera sífellt auknar kröf-
ur í þeim efnum. Ýmislegt, svo sem
frekjuskarð, þrýstinn barmur, sér-
vitringsháttur og fleira sem þótti
lengi vel einungis spuming um „kar-
akter“, þykir nú sjúklegt eða óviðun-
andi. Eðlilega kallar þetta á endur-
mat á kostnaðarþátttöku ríkisins og
vangaveltur um leiðir til að halda
heildarkostnaðinum í skeljum.
Þegar illa árar hjá þjóðinni skilar
sú óáran sér eðlilega í ríkiskassann
og slíkt kallar á sparnað. „Ábyrgir"
og „föðurlegir" hafa ráðherrar rík-
isstjórnarinnar hver á fætur öðrum
flutt þjóðinni þessi tíðindi og farið
fram á aðstoð, en á sama tíma hafa
þeir skellt skollaeyrum við þeirri
staðreynd að ástandið í „heimilis-
kössum“ margra fjölskyldna er jafn-
vel enn verra. Vandi þessara fjöl-
skyldna er ekki einangrað fyrirbæri
í samfélaginu heldur er það stað-
reynd að fátækt og illur aðbúnaður,
þó svo að hann sé hlutskipti fárra,
getur haft afdrifaríkar afleiðingar
fyrir alla.
Fátækt og umkomuleysi fylgja
ótal samfélagsleg vandamál sem
geta komið niður á öllum, burtséð
frá afkomu þeirra sjálfra. Að gæta
hags þeirra sem lítils mega sín er
að endingu hagur okkar allra. Það
eru því ótvírætt almannahagsmunir
að stutt sé við bakið á þeim sem búa
við lökust kjörin. Það þarf ekki að
rökstyðja slíka aðstoð með vísan til
siðferðis og náungakærleika, þó svo
að slík röksemdafærsla ætti vitan-
lega ein að duga, hagsmunir þeirra
sem betur mega sín eru einfaldlega
beint og óbeint í húfi.
Sjúklingar, aldraðir og öryrkjar
eru flestir lítilmagnar í samfélaginu,
þess vegna ættu stjómvöld að þjappa
sér um hagsmuni þeirra, ef ráðamenn
væru með réttu ráði. Spamaður hef-
ur verið lausnarorð ríkisstjómarinnar
á þessum síðustu og verstu tímum
og er það vel. Það er vissulega ábyrgt
að sóa ekki og spenna umfram efni,
en allur spamaður verður að vera
markviss og yfírvegaður. Það er allt-
af mikilvægt að vita hvert ferðinni
er heitið og hafa heildarsýn, en aldr-
ei eins og þegar að kreppir. Sam-
vinna skiptir heldur aldrei eins miklu
máli og þá. Stjómvöld verða að setja
sér markmið sem fólk skilur og get-
ur fellt sig við, þau þurfa því að vinna
með fólki að því að ná settu marki.
Hvorttveggja hefur skort.
Sparnaður og
sparnaðaraðgerðir
„Spamaðaraðgerðir" heilbrigðis-
ráðherra hafa vakið sérstaka at-
hygli, svo ekki sé meira sagt, en
ekki að sama skapi aðdáun. Heil-
brigðisráðherra er hlýðinn ráðherra
í þeim skilningi að hann tekur vel
við skipunum ríkisstjómarinnar um
spamað og enginn ráðherra getur
státað af fleiri sparnaðaraðgerðum
en hann. En hann virðist hafa misst
heyrn á því eyranu sem að þjóðinni
snýr og ef hann talar til hennar þá
gerir hann það af hroka og fjand-
skap. Þrátt fyrir góðan vilja hef ég
ekki getað séð að niðurskurður hans
sé markviss í þeirri merkingu að ein-
hver hugsjón búi að baki, heldur
grípur hann tilviljunarkennt hug-
myndir á lofti og hrekkur svo með
þær til baka ef honum er nægilega
hressilega mótmælt. Nýlegt, dapur-
legt dæmi um slíkt er bakslag hans
í því að kalla meðlagsgreiðendur til
aukinnar ábyrgðar á bömum sínum.
Vandinn er sá að þau sem helst ættu
að veijast gera það oft ekki, eða
geta það ekki.
Ég er þeirrar skoðunar að sjaldan
eða aldrei hafi ráðherra búið við betri
aðstæður í þjóðfélaginu tii þess að
gera skynsamlegar breytingar á heil-
brigðiskerfínu. Fólk er almennt með-
vitað um hinn gífurlega kostnað í
heilbrigðisþjónustunni og heilbrigðis-
stéttir eru yfírleitt einnig tilbúnar til
að benda á leiðir til úrbóta, en heym-
arleysi og stefnuleysi ráðherrans er
mikið.
Heilbrigðisþjónusta er þess eðlis
að þar er ekki heiglum hent að reikna
út raunverulegan kostnað, því að
baki sérhveiju læknisverki eða lyfi
býr langur ferill og flókið samspil
ýmissa þátta. Þetta ásamt því að
þörfín fyrir heilbrigðisþjónustu er
öðruvísi tilkomin, en þörf fyrir flest
aðra vöru og þjónustu, gerir það að
verkum að lögmálin sem þar gilda
þurfa að vera allt önnur en á öðmm
mörkuðum.
Þekking, fæmi og tækjakostur í
heilbrigðiskerfínu á að vera sameig-
inleg eign okkar allra og allir eiga
að hafa aðgang að eðlilegri heilbrigð-
isþjónustu. Hvað eðlilegt skal teljast
í þessu sambandi er stjómvalda að
ákvarða í sátt við þjóðina. Slík
ákvörðun felur m.a. í sér forgangs-
röðun læknisverka og afstöðu til
einkareksturs í heilbrigðisþjón-
ustunni. Ef rétt er á málum haldið
og vægi þátta eins og forvamarað-
gerða er aukið að mun, þá gæti slík
forgangsröð falið í sér varanlegan
og sársaukalausan sparnað.
Samfara heilbrigðisþjónustunni
þarf einnig að þróa öfluga félags-
hjálp til handa þeim sem verst eru
settir. Þegar markmiðin eru ljós og
eftir að um þau hefur skapast sátt
(sem gerist ekki öðravísi en með
samráði stjómvalda og samfélags)
er rétt að takast á við verkefnin en
ekki fyrr. Allt tekur þetta tíma og á
að taka tíma.
Spamaðaraðgerðir heilbrigðisráð-
herra hafa ekki haft yfírbragð yfír-
vegunar eða langtímamarkmiða.
Óðagotið hefur verið slíkt að menn
muna ekki annað eins. Starfsmenn
heilbrigðis- og tryggingarmála hafa
vart haft undan að setja sig inn í
nýjar reglur um fyrirkomulag þjón-
ustunnar og sér ekki fyrir endann á
ósköpunum. Það sem verra er, er að
skjólstæðingar ráðherrans, aldraðir,
sjúkir og öryrkjar fyllast óöryggi og
vanlíðan, því það er engin leið að
gera sér grein fyrir því hvar honum
þóknast að stinga niður fæti næst.
Á „afrekaskrá" hans kennir margra
grasa.
Meðaltöl og hlutföll
íslendingar hafa það að meðaltali
gott, við höfum það að meðaltali
betra en flestar aðrar þjóðir heims.
Það má jafnvel færa fyrir því gild
rök studd viðurkenndum reiknikúnst-
um að við höfum það ennþá að meðal-
tali gott þrátt fyrir 7% kaupmáttar-
skerðingu vegna „aðgerða ríkis-
stjómarinnar", frá því í nóvember,
desember og þeirra sem koma til
framkvæmda nú í þessum mánuði.
En það er langt í frá að sérhver ís-
lendingur hafí það að meðaltali gott.
Ef þú þarft 107.000 krónur fyrir líf-
snauðsynjum og átt einungis
100.000 krónur þá hefur þú ekki
nóg. Slíkum íslendingum líður því
að meðaltali ekki vel.
Meðaltöl gefa ekki góða mynd af
nokkram sköpuðum hlut, ein sér.
Meðaltalið af tölunum 100, 101 og
99 er 100 og meðaltalið af tölunum
150, 100 og 50 er að sama skapi
100. Ef 100 eða meira er gott, þá
eru meðaltölin góð en sérhver tala
er það ekki. 99 er nánast góð, en
búast má við að 50 sé það ekki. 50%
af því sem gott þykir er líkast til
nokkuð langt frá því að geta kallast
gott. Meðaltöl þessara talnasafna
gefa enga vísbendingu um það
Sigríður Lillý Baldursdóttir
„Heilbrigðisþjónusta er
þess eðlis að þar er
ekki heiglum hent að
reikna út raunveruleg-
an kostnað, því að baki
sérhverju læknisverki
eða lyfi býr langur fer-
ill og flókið samspil
ýmissa þátta.“
hvernig tölurnar dreifast, þau segja
því ein sér ekkert til um það hvort
í safninu eru lágar tölur.
Ágætt dæmi um óravíddir meðal-
talanna er áætluð áhrif hækkunar á
lyfjakostnaði á verðlag. Hagfræðing-
ur ASI hefur metið það svo að nýjar
reglur um lyfjakostnað muni auka
kostnaðarþátttöku almennings um
220 milljónir á ári og skerða þar
með kaupmátt um 0,10% að meðal-
tali. Flest erum við blessunarlega
laus við að þurfa að taka inn lyf og
þess vegna tökum við ekki þátt í að
borgar þessar 220 milljónir, þess
vegna og vegna þess að breytingarn-
ar komu ekki jafnt niður í öllum
flokkum lyfja er gert ráð fyrir að
einhveijir muni þurfa að greiða 65%
meira fyrir lyf sín en þeir gerðu.
Samanlögð hækkun á lyfjum,
læknishjálp og tannlækningum
vegna minni þátttöku ríkisins er
áætluð 710 milljónir á þessu ári (sem
samsvarar 0,33% hækkun verðlags).
Sjúklingar, aldraðir, öryrkjar og
barnafólk koma til með að skipta
með sér bróðurparti þessarar upp-
hæðar, ásamt ef til vill atvinnulaus-
um, því það er viðurkennd staðreynd
að slæm fjárhagsstaða og atvinnu-
leysi geta ein sér valdið veikindum.
Aðgát skal höfð ...
Stjórnmálamenn eiga að þekkja
eðli meðaltala og prósenta og þeir
eiga að vita hvernig komið er fyrir
einstaklingunum í okkar hópi, sumir
falla langt frá öllum meðaltölum. Það
er starf stjómmálamanna að dreifa
gæðunum/álögunum réttlátlega og
þeir era kosnir til að gera það af
heilindum, með opin augun og eftir
yfirvegun. Þeirra er ábyrgðin og
þeir verða að hafa öll skilningarvit
í lagi.
Allar aðgerðir þarf að íhuga vel
áður en til þeirra er gripið og þegar
ástandið í efnahag heimilanna er eins
bágborið og nú þarf sérstakrar að-
gátar við. Þar sem minnst er fyrir á
vitanlega að taka minnst, eða bæta
viðkomandi það upp annars staðar.
Ráðherra verður að vera gæddur
þeim hæfileika að geta séð ástandið
frá sjónarhóli einstaklinganna í þjóð-
félaginu.
Ráðherrar verða að þora að bjóða
sterkum hagsmunahópum byrginn
og þeir mega ekki hræðast að bijóta
reglur viðtekinna skoðana. Meira er
þó um vert að þeir þekki ábyrgð sína
á líðan einstaklinganna sem þjóðin
er. Þetta á ekki síst við um heilbrigð-
is- og tryggingamálaráðherra. En
þó ábyrgð hans sé mikil, hvílir
ábyrgðin á stjórnarstefnuleysinu í
heilbrigðis- og tryggingamálunum
auðvitað að endingu á herðum for-
sætisráðherra — fyrram borgar-
stjóra. Hann hefur enn ekki gengist
við henni, en hver veit.
Mönnum er enn ofarlega í minni
þegar hann lýsti því yfir í sjónvarpi,
fyrir ári eða svo, að hann einn bæri
alla ábyrgð á braðlinu í „Perlunni"!
og ráðhúsinu. Þetta kom svo flatt
upp á fréttamanninn sem tók viðtal-
ið að hann spurði einskis frekar.
Þjóðin, sérstaklega Reykvíkingar,
bíða enn eftir því að sjá í hveiju
ábyrgðin var fólgin. Ég kannast ekki
við að hafa heyrt að fyrrum borgar-
stjóri hafi greitt úr eigin vasa það
sem hann tók „á eigin ábyrgð“ frá
okkur Reykvíkingum.
Ekkert svið stjórnmálanna er við-
kvæmara en heilbrigðis- og trygg-
ingamál. Feilspor í ákvarðanatökum
þar geta leitt til miklu alvarlegri af-
leiðinga en bruðl í húsbyggingum
geta nokkum tíma gert. Abyrgð
stjórnmálamanna er mikil og þeir
þurfa að axla hana í verki en ekki
einungis í orði.
Höfundur er eðlisfræðingur og
fulltrúi Kvennalistans í
Tryggingaráði.
Islensk fataframleiðsla
er samkeppnishæf
eftirÞórarin
Elmar Jensen
Geta íslensk fyrirtæki í fatafram-
leiðslu verið samkeppnishæf við er-
lenda framleiðendur? Svo er ekki ef
dæma má af umræðum í fjölmiðlum
undanfama daga í tengslum við út-
boð Innkaupastofnunar ríkisins á
hluta einkennisfatnaðar fyrir lög-
reglumenn. Ef túlkuð era orð eins
innflytjanda í viðtali við Morgunblað-
ið 26. febrúar sl. eru íslenskir fata-
framleiðendur vanhæfir pilsfalda-
kapítalistar sem hindra dugmikia
fatainnflytjendur í starfí, innflytjend-
ur sem vinna ötullega í þjóðarhag!
Ég vil leiðrétta þann útbreidda
misskilning að Max og Sjóklæða-
gerðin hf. - 66°N sé eitt og sama
fyrirtækið. Engin tengsl era á milli
fyrirtækjanna. Sjóklæðagerðin hf. -
66°N er stærsti fataframleiðandi á
íslandi og starfrækir fjórar verk-
smiðjur, tvær eru í Reykjavík, ein á
Akranesi og önnur á Selfossi. Fyrir-
tækið er með um 120 manns í vinnu.
Sjóklæðagerðin hf. - 66°N er eitt
þeirra innlendu fyrirtækja sem gerðu
tilboð í umræddan lögreglufatnað.
Það vakti furðu okkar hvernig staðið
var að útboðinu. Útboðið var illa
auglýst. Eðlilegt er að útboðsgögn
séu send til stærstu innlendu fata-
framleiðendanna þegar um er að
ræða jafn stór útboð og hér um ræðir.
Við sendum inn tilboð. Eftir frétt-
um að dæma er ljóst að tilboð 66°N
er hagstæðast innlendra tilboða. Það
er miðað við grunnsnið svipaðra
jakka. Ef um er að ræða sérsníðslu
fyrir einstaklinga bætist við auka-
kostnaður. Við buðum hvem ein-
kennisjakka II á kr. 9.337, Max á
16.036 kr. og Hexa á 5.891 kr.
Kuldaúlpurnar buðum við á kr.
11.080, Max á kr. 21.000 ti! kr.
23.600 og Hexa á kr. 7.890. Tilboð-
in eru með virðisaukaskatti.
Verðið sem við buðum í umræddu
tilboði er lægra en verðið sem athug-
un Félags íslenskra iðprekenda sýnir
að boðið er í Svíþjóð og Noregi, kr.
12.266 í Svíþjóð og kr. 13.138 í
Noregi.
Okkur hefur þótt það miður að
opinberir aðilar skuli ekki oftar gefa
66°N tækifæri til þess að gera tilboð
í fatainnkaup opinberra fyrirtækja
og stofnana. Við virðumst þurfa að
lesa smáauglýsingar til þess að geta
fylgst með því þá sjaldan útboð fára
fram.
Við teljum okkur reka vel skipu-
lagðar fataverksmiðjur sem við get-
um nýtt enn betur en gert er í dag
í heiðarlegri samkeppni við erlenda
framleiðendur. Við teljum okkur ekki
hafa lakari framleiðni en aðrar verk-
smiðjur á Norðurlöndum, nema síður
sé, fari framleiðslan fram þar en
ekki í einhveiju landi þar sem fram-
leiðslukostnaður er mun lægri. Slíkar
vörar eiga ekki að vera nefndar
sænskar eða norskar heldur þarf
nafn þess lands sem þær eru fram-
leiddar í að koma fram.
Rétt er að það komi fram að 66°N
hefur um nokkurra ára skeið flutt
út sjófatnað aðallega til Bandaríkj-
anna og Kanada. Á erlendum mörk-
uðum eru vörur frá 66°N taldar fylli-
lega samkeppnishæfar með tilliti til
verðs og gæða miðað við samkeppn-
isvörur á mörkuðunum. Samkeppnis-
vöramar era aðallega frá sænskum
og norskum framleiðendum. Vörar
frá 66°N eru taldar vera í hærri
gæðaflokki.
Þórarinn Elmar Jensen
„Það er alþekkt aðferð
stórra erlendra fram-
leiðenda að brjóta sér
leið inn á aðra markaði
með því að selja vörurn-
ar á lágii verði í upp-
hafi meðan samkeppnin
er bæld niður.“
Það er alþekkt aðferð stórra er-
lendra framleiðenda að brjóta sér
leið inn á aðra markaði með því að
selja vörarnar á lágu verði í upphafí
meðan samkeppnin er bæld niður.
Það er létt verk fyrir slíka framleið-
endur að afgreiða veikburða íslensk
iðnfyrirtæki á þann hátt ef áhugi er
fyrir slíkum starfsaðferðum. Eftir
að markaðurinn hefur verið tekinn
frá innlenda framleiðandanum er
verðið stórhækkað. Fjárhagur flestra
íslenskra iðnfyrirtækja leyfír ekki
slík vinnubrögð. Þeir sem skoða t.d.
umræddan jakka sem Hexa býður á
5.891 krónu (kr. 4.691 án vsk.) gera
sér grein fyrir því að þetta söluverð
á íslandi er mjög lágt ef varan er
framleidd í Svíþjóð og Noregi. Ef
fatnaðurinn er framleiddur í Litháen,
hvað um EFTA-upprunaskírteini og
ytri tolla?
Sú mikla vakning sem nú er á
íslandi fyrir því að neytendur kaupi
íslenskar iðnaðarvörur frekar en er-
lendar er mjög lofsverð. Við hjá 66°N
höfum notið þess. Við gerum okkur
grein fyrir því að íslenskir neytendur
eru vandlátir í vöravali. Þeir vilja
góða vöra og þeir vilja aðeins kaupa
hana ef verðið er sanngjarnt miðað
við gæðin sem boðin eru. Þessum
kröfum reynum við hjá 66°N að
mæta með góðri og vandaðri fram-
leiðslu á sanngjömu verði. Við trúum
því líka að þeir sem taka ákvarðanir
um opinber innkaup á fatnaði láti
ekki skammtímasjónarmið ráða ferð-
inni heldur horfí fram á við.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sjóklæðagerðarinnar - 66°N.