Morgunblaðið - 30.04.1993, Page 3

MQRGUNBLAÐIÐ FÖSTUPAGUK l(i. APRÍL 1993
g a
Morgunblaðið/Kristinn
Borgarstjórinn í Reykjavík ásamt verðlaunahöfum, frá vinstri: Linda
Rut Hreggviðsdóttir, Fjölnir Guðmannsson, Katrín Waagfjörð, Jó-
hannes Páll Gunnarsson, Rúnar Páll Rúnarsson, Úlfhildur Elín Þor-
láksdóttir, Gerður Jónsdóttir, Ingólfur H. Hermannsson.
bæði á píanó og klarinett og segir
hún að oft sé allt of lítið pláss fyrir
nótumar ef sama lagið teygir sig
yfír á fleiri síður. Katrín segir að
nýja hugmyndin sé einkar hentug ef
tónverkið er á 3-4 blöðum og einnig
ef enginn standur er fyrir nótur á
hljóðfærinu. Statívið er laust, en
hægt er að festa það með sogskálum
á píanó eða orgel og klemma nótna-
blöðin á. Hún segir keppnina vera
mjög skemmtilega og hún ráðgeri
að taka þátt í þriðja sinn. „Ég er að
vfsu ekki ákveðin hvað ég bý til
næst. Það verður bara að koma í ljós.“
Hún segir kennarana í skólanum
mjög áhugasama um að leiðbeina
krökkunum, en þess má geta að
krakkar úr Ketilsstaðaskóla, sem er
sveitaskóli, fengu þrenn verðlaun í
fyrra.
Hirsla fyrir símaskrá
í útlits- og formhönnunarkeppn-
inni, sem náði yfir endurbætur á
eldri hlutum, fékk Rúnar Páll Rún-
arsson, Foldaskóla, 1. verðlaun,
tölvu frá Örtölvutækni, fyrir hirslu
fyrir símaskrá. Slík geymsla ætti
víða heima þar sem símaskráin er
ekki alltaf á sínum stað, segir Rúnar.
Nestismappa
Önnur verðlaun, Danmerkurferð
fyrir tvo frá Flugleiðum, komu í hlut
Fjölnis Guðmannssonar, Grunnskóla
Eskifjarðar, fyrir nestismöppu.
Hann segist hafa tekið eftir því að
illa hafi farið um nestið sitt í skóla-
töskunni og því hugsað málið upp á
nýtt. Ekki fer þó meira fyrir nest-
ismöppunni hans Fjölnis en þykkri
skólabók og því gengur hún þægi-
lega í skólatöskuna. „Maður tekur
flöskuna af og boxin í sundur. Svo
opnar maður boxin og tekur glasið
og tappann af og fær sér að borða,“
segir Fjölnir.
Nytjastóll
Þriðju verðlaun, úttekt hjá Hag-
kaup, fékk Úlfhildur Elín Þorláks-
dóttir, Hvassaleitisskóla, fyrir nytja-
stól, sem í senn er bæði stóll og
hirsla. Til dæmis er tilvalið að hafa
stólinn í svefnherbergi þar sem hægt
er að geyma buxur svo þær krump-
ist ekki, peysu er hægt að smeygja
yfir axlir stólsins og skúffur í stóln-
um má nota undir hvað sem er.
Að auki veitti Tækniskóli íslands
tveimur nemendum til viðbótar sér-
stök verðlaun fyrir tæknilegt inn-
sæi, en verðlaunin voru verkfæra-
kassar til að hvetja hugvitsmennina
ungu til frekari dáða. Þau verðlaun
komu í hlut Gerðar Jónsdóttur, Vík-
urskóla, Vík í Mýrdal, fyrir uppfínn-
ingu á nýjum íslenskum bakpoka,
og Jóhannesar Páls Gunnarssonar,
Austurbæjarskóla, fyrir uppfinningu
á vélhníf.
Bakpokl
Gerður segir að hugmyndin að
bakpokanum hafi orðið til sem hug-
ljómun eitt sumarkvöldið í fyrra þeg-
ar hún var að slá gras í garðinum
heima. Þetta á fyrst og fremst að
vera handhægur hlutur, sem á að
vera íslensk framleiðsla. Hægt er
að nota hann sem bakpoka ein-
göngu, eða bakpoka og svefnpoka
eða bakpoka og tjald, allt eftir því
hvað við á hverju sinni, segir Gerður.
Vélhnífur
Vélhnífurinn er aftur á móti mat-
hnífur, sem á að nota þegar maður
er að borða frekar seigt kjöt, segir
Jóhannes Páll. Hnífurinn er með
tveimur mjóum blöðum sem skjótast
sitt í hvora áttina þegar takkanum
ofan á hnífnum er haldið niðri,
þ.e.a.s. þegar eitt blaðið fer fram,
fer hitt aftur. Hnífurinn gengur fyr-
ir lítilli rafhlöðu, sem knýr mótorinn,
sem síðan knýr blöðin. „Hugmyndin
varð til þegar ég var að borða kjöt
þann 22. febrúar sl. Vegna þess
hversu seigt kjötið var, datt mér í
hug hvað lífið væri miklu auðveldara
ef maður hefði hníf, sem líktist venju-
legum mathníf, en hann hefði mótor
sem hjálpaði til við kjötskurðinn,"
segir uppfinningamaðurinn. É
Jóhanna Ingvarsdóttir
Hættulegar
draumfarir í morgunsárið
ÁLAG á hjarta- og taugakerfi er meira þegar okkur dreymir. Draum-
farir eru oft miklar í morgunsárið og nýlegar rannsóknir vekja upp
spurningar um hvort þar sé kannski komin ástæða þess að hjarta-
áföll eru algengari á þeim tíma sólarhrings.
Það tímabil nætur sem okkur
dreymir er kallað svefnblik, en
margir þekkja það undir enska
skammstöfunarheitinu REM, sem
stendur fyrir rapid eye movement.
Meðan okkur dreymir hreyfast aug-
un ótt og títt og á þeim tíma er lík-
amsstarfsemi með nokkrum krafti.
Svefn og draumar hafa löngum ver-
ið vinsælt viðfangsefni vísinda-
mánna og niðurstöður oft athyglis-
verðar.
í The New England Journal of
Medicine er sagt frá nýlegri rann-
sókn sem reyndar var ekki viðamik-
il, en eigi að síður athyglisverð. Átta
fullfrískir karlmenn voru sjálfboða-
liðar í rannsóknarstarfínu og var lík-
amsstarfsemi þeirra mæld meðan
þeir sváfu.
Sjálfvirka taugakerfið var virkt á
meðan draumfarir stóðu yfir.
Streituhormónar geystust um líkam-
ann og líkaminn bjó sig undir átök.
Blóðþrýstingur hækkaði og hjart-
sláttur jókst eins og að degi til. Á
öðrum svefnstigum var líkamsstarf-
semin mun hægari, blóðþrýstingur
lægri og hjartsláttur ekki eins ör.
A REM-svefnstigi, eða meðan
mennina dreymdi, var sjálfvirka
taugakerfið helmingi virkara en á
öðrum svefnstigum. Fyrri rannsókn-
ir hafa leitt í ljós að REM-svefn er
um Vs hluti heildarsvefns og draumf-
arir tíðari í morgunsárið en fyrri
hluta nætur. Af þessu álykta rann-
sóknarmennirnir að mögulegt
sé að samband sé milli tíðni hjarta-
áfaila árla morguns og hinnar öflugu
líkamsstarfsemi í REM-svefni. ■
BT
hveiju sinni. Haldin eru íslandsmót
og um helgar er verið að sigla líka.
Bjarni segir að siglingar séu ekkert
karlasport, algengt sé að hjónafólk
sé í þessu og hvað hann snertir hafa
bæði fjölskylda og starfsfélagar ver-
ið með honum að sigla.
Langur biðlisti barna á
Vann Islandsmeistaratltllinn
- Keppir þú alltaf á sumrin?
„Ég reyni að koma því þannig
við. Við erum þriggja manna áhöfn
sem keppir saman.“ Þess má reynd-
ar til gamans geta að áhöfn Bjama
vann íslandsmeistaratitilinn fyrir
nokkrum árum í kjölbátasiglingum
en þeir keppa á 22 feta bát.
- Verður
ekkert leiðin-
legt að keppa í
hverri viku oft
við sömu aðil-
ana?
„Öll keppni
sem slík er
spennandi og
það er með sigl-
ingar eins og annað, það er alltaf
hægt að vera að bæta sig og læra.
Það krefst nákvæmnar tækni að
sigla vel og aðstæður eru aldrei eins.
Hefur stundaö
siglingar síö-
astliðin tutt-
ugu sumur
Siglt víða um heim
Bjarni segist hafa siglt víða, verið
undan ströndum Skotlands og í aust-
anverðu Miðjarðarhafi undan Tyrk-
landi og Grikklandi. Hann hælir að-
stöðu til siglinga í gríska og tyrk-
neska hafinu. Þar er þjóðlífið áhuga-
vert og gjarnan hefur hann verið
utan alfaraleiða.
„Ferðamátinn er heillandi því maður
er fq'áls og þarf ekki að vera háður
því að finna sér næturstað. Frá sjó
fæst líka annað sjónarhom á lönd
og staði. Það þarf ekki að leita til
útlanda til að það eigi við. Víða í
nágrenni Reykjavíkur em fallegir
staðir sem gaman er að skoða frá
sjó og fugla- og dýralífíð við strend-
umar hér er fjölbreytt." Bjarni segir
að eftir að hafa ferðast á þennan
hátt erlendis þar sem víða er mikil
umferð báta þá njóti hann friðsæld-
arinnar við íslenskar strendur og
óspilltrar náttúm þeirra. <m
forskólaaldri hjá talmeinafræðingum
Þ, r og s eru þau hljóð sem börn
ná síðast tökum á þegar þau eru
að læra að tala og álitið að um
5-6% forskólabarna hafi frávik í
málþroska. Áður var gripið inn í
þegar barnið var komið í grunn-
skóla en það hefur breyst og er æ
algengara að talmeinafræðingar
og talkennarar aðstoði börn strax
á forskólaaldri.
Langur biðlisti er hjá talkennurum
og talmeinafræðingum þessa stund-
ina og aðallega em það forskólaböm
sem bíða. Daglegt líf heimsótti tal-
meinafræðinga sem reka stofu í Skip-
holti til að spyrja um hvað vefst eink-
um fyrir ungviðinu. „Það em aðallega
framburðargallar, seinkun á mál-
þroska og ýmsar málhamlanir sem
há bömum sem til okkar koma“, segja
þær. Oft em bömin með eðlilegan
málskilning en tala lítið og er gott
að grípa strax inn í. Það er æskilegt
að fá þau ung til kennslu meðan þau
em sem næmust fyrir málinu."
Barn á að vera talandi fjögurra
ára
- En hvenær á bam að vera tal-
andi ?
„Um fjögurra ára aldur á barnið
að vera orðið nokkuð vel talandi svo
ókunnugir skilji. Málið er þá ekki
fullkomið en vel skiljanlegt."
Foreldrar em oft óöraggir og vita
kannski ekki hvemig á að kenna
barninu ákveðin hljóð eða örva það
og þvi er foreldrafræðsla nauðsynleg.
Þegar bam þarf að ná tökum á hljóði
er rétta aðferðin ekki að segja því
að það sé að tala vitlaust heldur segja
orðið aftur og leyfa því að heyra það
rétt.
Vlðvörunarelnkenni
- Hver em helstu einkenni hjá
MorgunDiaoio/Ami sæberg
I Skipholti reka sjö talmeinafræðingar saman stofu sem þejr sinna
sem hlutastarfi. Frá vinstri, Elisabet Arnardóttir, Þóra Sæunn Úlfsdótt-
ir, Jóhanna Einarsdóttir, Asta Sigurbjömsdóttir, Bryndís Guðmunds-
dóttir og Þóra Másdóttir. Á myndina vantar Stellu Hermannsdóttur.
barni sem þarf að-
stoð?
„Sé barn á leik-
skóla seint til máls
eða aðrir örðugleikar
gera vart við sig fylgj-
ast fóstmr með þeim
og benda foreldrum
á. Oft skynja foreldr-
amir sjálfir að í sam-
anburði við önnur
böm þá hljóti bamið
að þurfa aðstoð.“
Það er óheppilegt
hve langt er milli ítar-
legrar læknisskoðun-
ar á bömum vegna
málþroska. Börn eru
skoðuð 18 mánaða og
síðan ekki fyrr en
fjögurra ára. Ýmis
frávik koma einmitt í
ljós á þessu tímabili.
Ef foreldrar eru
áhyggjufullir af því
Morgunblaðið/Kristinn
barn er seint til máls má alltaf hafa
samband við talkennara eða tal-
meinafræðing. Það nægir oft að gefa
foreldram leiðbeiningar.
Það em aðeins 5 ár síðan talmeina-
fræðingar fengu löggildingu á starfi
sínu. í skólum komu þeir til starfa
upp úr 1970 en það eru einungis
nokkur ár síðan þeir fóm að sinna
forskólabömum.
Um 50 talkennarar og talmeina-
fræðingar em í félaginu. Auk þess'
að starfa við almenna gmnnskóla em
þeir á endurhæfingadeildum, leik-
skólum, í Öskjuhlíðarskóla, hjá.
Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkis-
ins og við Heyrnleysingjaskólann.
Fullörönlr þurfa Itka aðstoð
Þar sem talkennarar em starfandi'
við grunnskóla fá börn þjálfun í sín-
um skóla nema um alvarlega líkam-
lega ágalla sé að ræða sem hindra
mál og málnotkun. Talmeinafræð-
ingar sem reka stofur fá líka full-
orðna til sín, m.a. vegna raddvanda-
mála. „Fólk beitir stundum röddinni
rangt í starfi og á það við um kenn-
ara, söngvara, leikara, presta, stjórn-
málamenn, fréttamenn o.fl. Fólk
nýtir oft öndun illa í tali, hefur stöð-
uga spennu í hálsi og herðum o.s.frv.
Það getur endað í misbeitingu radd-
arinnar svo hún bregst sem er slæmt
fyrirþá sem nota hana mikið í starfí.“
Einnig koma menn í talþjálfun sem
vegna heilablóðfalls eða höfuðskaða
hafa orðið fyrir málstoli eða þvoglu-
mæli. Ár hvert verður fjöldi manna
fyrir málstoli, missa hæfni til að
skilja og/eða tjá sig munnlega og
skriflega. „Við greinum og þjálfum
fólkið, geram meðferðaráætlun og
höfum ráðgjöf fyrir aðstandendur
sem er mikilvæg.“ ■
gi'g .