Morgunblaðið - 07.08.1993, Blaðsíða 19

rileið
Á þessari stundu liggur ekki fyrir,
hvenær nýir GATT-samningar taka
gildi. Þeim er m.a. ætlað að draga
úr opinberum stuðningi við landbúnað
og draga úr útflutningsbótum. Talið
er, að í kjölfar þeirra muni verð á
landbúnaðarvörum fara hækkandi,
þar sem skilyrði muni skapast fyrir
þvíj að raunverulegt heimsmarkaðs-
verð myndist. Það hefur undireins
áhrif til lækkunar á hinn reiknaða
markaðsstuðning. Þessar staðreyndir
sýna glögglega, hversu flókin þessi
mál eru og hvaða áherslu þjóðimar
leggja á, að_ landbúnaður dafni í lönd-
um þeirra. Útflutningsbætur hafa ver-
ið Íagðar niður hér á landi, en ég
þekki engin dæmi þess annars staðar.
Til nýs tíma
Aðalatriðið í þessum málum er .vita-
skuld, að grundvallarbreyting hefur
orðið í málefnum landbúnaðarins hér
á landi. Með því að útflutningsbætur
hafa verið lagðar niður, hefur sauðfj-
árræktin dregist saman um fjórðung
í sumum héruðum. Við það dragast
rauntekjur bænda verulega saman og
meira en samdrættinum nemur, en
þorri bænda á enga atvinnu vísa, ef
þeir verða að hverfa af búum sínum.
Á hinn bóginn hefur verslun með
kvóta verið gefin fijáls sem á nokkrum
árutn mun kalla fram hagræðingu í
framleiðslu á mjólk og kindakjöti með
því áð einingar stækka og framleiðslu-
kostnaður lækkar. Þessi hagræðing
verður öll á kostnað bænda.
Landbúnaðurinn í heild stendur
frammi fyrir samkeppni erlendis frá
á næstu misserum. Vegna langvar-
andi miðstýringar er hann illa undir
þá samkeppni búinn. Bændur eru þó
óðum að kynnast þeim viðskiptalegu
fiækjum, sem því eru samfara að
verða að lúta lögmálum markaðarins
- þeir eru að gerast markaðssæknir.
Þannig hafa landbúnaðarvörur lækk-
að um 10-40% að raunvirði síðustu
4-5 árin. Því er þó ekki að neita, að
bændur sjálfir og afurðastöðvar þeirra
hafa orðið fyrir þungúm búsifjum
vegna gjaldþrota og erfíðs efnahags-
ástands í þjóðfélaginu.
Bóndinn og neytandinn
Norræna skýrslan ber heitið „Land-
Valur Valsson
„I þessum sex helstu út-
lánaflokkum bankaiina
er Landsbankinn með
hærri vexti í fjórum til-
vikum en íslandsbanki í
tveimur. Sé reynt að
vega þessa raunvexti
með útlánatölum bank-
anna í hverjum útlána-
flokki kemur í ljós að
vegnir meðalvextir í
Landsbanka voru 11;5%
árið 1992 enll,6%íls-
landsbanka. Sambærileg-
ar tölur fyrir þrjú ár
(1990-1992) sýna að mis-
munur milli bankanna er
mjög lítili eða 0,1-0,4%.“
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. ÁGÚST 1993 19
Samkeppnisyfirvöld hafa fengið hátt í 50 mál til meðferðar
Stuðlað að aukinni
samkeppni sjálfstætt
starfandi sérfræðinga
HÁTT í fimmtíu erindi með kær-
um, kvörtunum og ábendingum
hafa borist til Samkeppnisstofn-
unar og samkeppnisráðs frá því
samkeppnislögin gengu í gildi fyr-
ir fimm mánuðum. Málin eru af
ýmsu tagi en áberandi eru kvart-
anir þar sem einkafyrirtæki telja
sig eiga í óeðlilegri samkeppni við
fyrirtæki eða stofnanir sem hafa
úr skattpeningum að spila eða
starfa í skjóli opinberrar verndar.
Einnig eru mörg mál vegna
meintra skaðlegra viðskiptahátta.
Samkeppnisstofnun vinnur nú að
athugun á verðsamráði ýmissa
starfshópa en það verður bannað
eftir 1. nóvember næstkomandi
og stefnir með því að aukinni sam-
keppni sjálfstætt starfandi sér-
fræðinga.
„Fjöldi málanna hefur komið á
óvart og ekki síður hvað þau eru fjöl-
breytt,“ segir Georg Ólafsson, for-
stjóri Samkeppnisstofnunar, í sam-
tali við Morgunblaðið.
Opinber vernd og misbeiting
Georg segir að skipta megi mál-
unum sem snúa að hinu opinbera í
tvennt. Annars vegar séu ásakanir
um að skattpeningar opinberra eða
hálfopinberra stofnana séu notaðir
til að greiða niður viðskipti sem séu
í samkeppni við einkafyrirtæki eða
að fyrirtækjum sé veitt óeðlileg sam-
keppnisstaða með opinberri vernd,
til dæmis í lögum eða reglugerðum.
Georg segir að samkeppnisráð muni
beita sér í málum af þessu tagi og
hafi þegar úrskurðað í tveimur, það
er vegna fyrirtækja í útfararþjónustu
og plastiðnaði. I síðarnefnda málinu
var Reykjalundi gert að tryggja fjár-
hagslegan aðskilnað plastverksmiðju
sinnar og annarrar starfsemi.
Hins vegar er um að ræða tíma-
bundna yfirtöku banka og opinberra
sjóða á eignum og rekstri gjaldþrota
eða illa staddra fyrirtækja, eins og
mikið hefur verið um undanfarna
mánuði. Georg segir að slíkt skapi
ávallt hættu fyrir samkeppnisfyrir-
tæki og geti haft óæskileg áhrif á
markaðinn. En þó að aðild banka og
sjóða að rekstri fyrirtækja sé heimil
Georg Ólafsson
samkvæmt lögum, svo framarlega
sem þeir væru að gæta hagsmuna
sinna, til dæmis að tryggja verð-
mæti veða fyrir lánum, hljóti því að
vera takmörk sett hvað lengi það
geti gengið. Georg segir að það geti
ekki verið tilgangur bankalaga að
bijóta niður samkeppni á mörkuðum
eins og borið hafi á að undanfömu.
Eitt mál af þessu tagi er til umfjöll-
unar hjá samkeppnisráði, það er að-
ild Iðnlánasjóðs að rekstri steypu-
stöðvar.
Telja sig órétti beitta
Önnur mál snúast mikið um meint
verðsamráð, undirboð og að menn
séu órétti beittir á markaðnum.
Þannig hefur meint verðsamráð olíu-
félaganna verið kært til samkeppnis-
ráðs, einnig meint misbeiting sveppa-
ræktanda á markaðsráðandi aðstöðu
í skjóli innflutningsvemdar og órétt-
mætir viðskiptahættir ferðaskrif-
stofa og greiðslukortafyrirtækja, svo
dæmi séu tekin.
Georg segir að búið sé að afgreiða
nokkrar kærur en flestar séu enn til
umfjöllunar. Hann segir að mikill
tími hafí farið í kærurnar og starfs-
mönnum stofnunarinnar því gefist
minni tími til að taka upp mál af
eigin frumkvæði. „I framtíðinni verð-
um við að raða þeim málum sem til
okkar er beint í forgangsröð og skapa
með því svigrúm fyrir önnur verk-
efni,“ segir Georg.
Verðsamráð bannað
Samkeppnislögin banna fyrirtækj-
um á sama sölustigi að hafa samráð
um verðlagningu. Samkeppnisráð
veitti þeim frest til 1. nóvember til
að hætta samráði eða sækja um
undanþágu frá banninu. Georg segir
að nokkrir starfshópar hafi þegar
sótt um undanþágu, meðal annars
samtök tannlækna, lögfræðinga,
arkitekta og ráðgjafarverkfræðinga.
Hann segir að verið sé að kanna
þessi mál hjá Samkeppnisstofnun og
í því sambandi verði leitað umsagnar
stærstu kaupenda þjónustu viðkom-
andi starfsgreina og þeirra ráðu-
neyta sem starfsemin heyrði undir.
„Lögin eru mjög skýr, þau banna
verðsamráð af þessu tagi. Og ég tel
að til verði að koma mjög veigamik-
il rök fyrir undanþágum eftir 1. nóv-
ember,“ segir Georg.
Aukin samkeppni sérfræðinga
í nýju fréttabréfi Samkeppnis-
stofnunar er vakin athygli á því að
stór hluti starfsgreina sjálfstætt
starfandi sérfræðinga sé vemdaður
fyrir samkeppni með fjölda sam-
keppnishamlandi reglna. Þær gegni
því hlutverki að tryggja viðunandi
starfsemi en bent er á að margar
gangi lengra en nauðsynlegt geti
talist. Sagt er að það einkenni sam-
keppnisaðstæður að í sérlögum séu
ákvæði sem takmarki aðgang að
greinunum og til séu ákvæði sem
setji hömlur á sjálfa starfsemina. Þá
hafi starfsgreinafélögin samþykkt
ýmsar reglur, til dæmis um bann við
auglýsingum.
Georg segir að þessi atriði verði
athuguð í framhaldi af afnámi verð-
samráðs með það að markmiði að
auka samkeppnina enn frekar. Þetta
væru erfíð mál í framkvæmd og yrði
að vinna að þeim í góðri samvinnu
við hlutaðeigandi samtök og ein-
staklinga. HBj.
Rannsóknarstöðvar Alþjóða veðurfræðistofnunarinnar
U mhverfisráðherra
vill fá stöð til íslands
Össur Skarphéðinsson umhverfisráðherra ætlar að beita sér fyrir því að
fá hingað eina af þeim mælingastöðvum andrúmsloftsins sem Alþjóða
veðurfræðistofnunin ætlar að setja upp. Hún gæti tengst alþjóðlegri rann-
sóknarstöð í umhverfismálum sem hann og fleiri ráðamenn eru áhugasam-
ir um að koma hér upp. Össur sagðist hafa gert ráðstafanir til að fá
upplýsingar hjá Baldri Elíassyni, sérfræðingi svissneska fyrirtækisins
ABB í gróðurhúsaáhrifum, þegar hann sá ummæli hans í frétt Morgun-
blaðsins í gær.
búnaðurinn og hagur heimilanna",
sem sumir hafa því miður túlkað svo,
að séu andstæðir pólar. Það er hin
mesta fjarstæða. Um þessar mundir
eru bændur að leita allra leiða til að
draga úr framleiðslukostnaði, en
mæta þó um leið kröfum neytenda
um gæði og aukið vöruval. Það er
lögð áhersla á umhverfísvænan bú-
skap, en hvergi dæmi um vaxtahorm-
ón eða önnur óæskileg efni í fram-
leiðslunni. Hún er m.ö.o. græn, eins
og nú tíðkast að skilgreina hana.
í skýrslu um landbúnað og hag
heimilanna er óhjákvæmilegt að rekja
kostnaðarferilinn frá framleiðanda að
diski neytandans ef skýrslan á að
standa undir nafni.
Vinnslukostnaður búvara er óeðli-
lega hár hér á landi, sem er fortíðar-
vandi síðustu áratuga, en nú er verið
að takast á við. Þá væri forvitnilegt
að fá upplýsingar um þær viðskipta-
venjur, sem skapast hafa í einstökum
löndum um álagningu á matvæli í
smásölu, en um það er ekkert í skýrsl-
unni. Þetta efni er þó sérstaklega
áhugavert fyrir okkur vegna einangr-
unar okkar og smæðar markaðarins.
Getur t.d. verið, að það kosti meira
að fá matvöruna afhenta yfír búðar-
borðið hér en í nágrannalöndum okk-
ar?
Dæmið af EFTA
Fáir draga lengur í efa réttmæti
þess að ganga í EFTA þó margar
greinar iðnaðarins hafí ekki staðist
þær kröfur sem erlendri samkeppni
fylgdu. Þó var aðlögunartíminn lang-
ur. Helst hafa haldið velli þær grein-
ar, sem njóta ijarlægðarverndar eða
styðjast við landbúnað og sjávarútveg.
Skyndilegur og ör samdráttur í þess-
um framleiðslugreinum hlýtur því að
skipta sköpum fyrir fjölmörg heimili
í dreifbýli og þéttbýli og leiða til versn-
andi afkomu fyrir þjóðarbúið í heild.
Það er einmitt þetta sem er að gerast
núna og engin tilviljun að skuldsetn-
ing heimilanna skuli komin á hættu-
mörk.
Við þessar aðstæður er hættulegt
að láta sig dreyma árið 1988 eins og
það sé dæmigert fyrir ástandið í þjóð-
félaginu í dag. Það er hvorki dæmi-
gert fyrir landbúnaðinn né nokkuð
annað það, sem nú er að gerast.
Höfundur er landbúnaðarráðherra.
rekstri í samkeppni við einkafyrir-
tæki. Bankastjórinn hefur í viðtölum
við fjölmiðla að auki ítrekað fullyrt,
að Landsbankinnn sé vel rekinn og
meira að segja betur rekinn en aðrir
bankar. Eðlileg verðlagning er hluti
af góðum rekstri og því sérkennilegt
að hrósa sér af öðru.
Bankastjórinn gerir að umtalsefni
rekstrarkostnað bankanna og birtir
af því tilefni töflu um rekstrarkostn-
að sem hlutfall af heildarfjármagni
og segir að samanburður milli Lands-
banka og íslandsbanka sýni hag-
kvæmni í rekstri Landsbankans.
Bankamenn hafa til þessa gagnrýnt
samanburð á þessu hlutfalli á sama
hátt og varðar vaxtamun. Ástæðurn-
ar eru þær sömu, að viðskipti og
viðskiptamannahópar eru ólíkir. En
hvað sem því líður er eðlilegt að
Landsbankinn njóti stærðar sinnar
og rekstrarkostnaður sé lægri sem
hlutfall af heildarfjármagni. Saman-
burður Halldórs á þessu hlutfalli,
vaxtamuni og þoknunartekjum, er
hins vegar áhugaverður fyrir þá sök,
að hann sýnir að Islandsbanki hefur
jafnt og þétt verið að bæta rekstur
sinn þessi þijú ár sem skoðuð eru,
meðan Landsbankinn hefur annað-
hvort staðið í stað eða miðað aftur
á bak.
Rekstur banka og sparisjóða hefur
verið afar erfiður undanfarin ár og
afkoma léleg. Samdráttur í efnahag
og atvinnumálum á drýgstan þátt í
þeirri þróun, því erfiðleikar atvinnu-
fyrirtækja og heimila hafa valdið
miklum útlánatöpum hjá lánastofn-
unum. Ég vona að bankarnir beri
gæfu til að snúa bökum saman til
að glíma við þessi erfiðu viðfangs-
efni fremur en að eyða tíma sínum
og annarra í innbyrðis þrætur.
Höfundur er bankastjóri
íslandsbanka.
Alþjóða veðurfræðistofnunin
(WMO) vinnur að því að fjölga stöðum
þar sem ítarlegar mælingar eru gerð-
ar á andrúmsloftinu til að fylgjast
með breytingum á því. I frétt í blaðinu
í gær jremur fram að Baldur Elíasson
telur ísland tilvalið fyrir slíkar mæl-
ingar og er vonsvikinn yfir því að
ráðamenn hafi ekki komið því í kring
þrátt fyrir að hann hafi vakið athygli
þeirra á málinu fyrir tveimur árum.
Ossur Skarphéðinsson sagði að ef
það þyrfti að tvöfalda fjölda mælinga-
stöðvanna ættu íslendingar að gera
það sem þeir gætu til að fá eina slíka
stöð. Vegna legu landsins hlyti að
vera mikils virði fyrir slíkt alþjóðlegt
mælinet að hafa góða aðstöðu hér á
landi. Veðurstofan heyrir undir um-
hverfisráðuneytið og sagðist Össur
ætla að beita sér fyrir því að fá mæl-
ingastöð til íslands.
Alhliða rannsóknarstöð
Össur sagðist vera áhugamaður um
að koma hér upp alþjóðlegri rannsókn-
arstöð í umhverfismálum. Talaði hann
um að stöðin gæti tengst mælingum
á mengun loftsins en ynni ekki síður
að ýmsum öðrum verkefnum á sviði
umhverfismála. „Ég bendi sérstaklega
á að íslendingar hafa einstæða þekk-
ingu á baráttu gegn eyðingu gróðurs
og uppblæstri en það er vaxandi
vandamál í ýmsum löndum, til dæmis
í Afríku. Þegar sérfræðingar frá ís-
landi hafa farið á ráðstefnur á þessu
sviði hafa menn komist að þvi að þekk-
ing og reynsla af þessari baráttu á
íslandi er nánast einstæð. Við erum
þeirrar skoðunar að íslendingar hafí
mjög margt fram að færa í þessum
efnum,“ sagði Össur.
Umhverfisráðherra sagðist ekki
hafa jafn miklar áhyggjur af gróður-
húsaáhrifunum og ýmsir aðrir. Baldur
Elíasson og fleiri sérfræðingar hefðu
gott af því að kynna sér rannsóknir.
sem íslenskir vísindamenn hafa meðal
annars gert í Grænlandsjökli. „Þær
sýna sveiflur í veðurfari á skemmri
tima en menn eru að óttast að verði
vegna gróðurhúsaáhrifanna. Þessar
rannsóknir sýna líka að veðurfarið í
heiminum er á sérlega stöðugu skeiði.
Þó ég hafí ekki þessar miklu áhyggjur
af gróðurhúsaáhrifunum er nauðsyn-
legt að kanna þau því ekkert það má
gerast sem raskað getur því sérkenni-
lega jafnvægi sem heimurinn virðist
vera í um þessar mundir," sagði Öss-
ur Skarphéðinsson.