Morgunblaðið - 25.09.1993, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 1993
C 7
hver söngfugl þylur engilmál.
Það risa hallir, akrar engi
og iðjagrænt er hvert eitt tún -
og syngjum nætur sætt og lengi
uns sólin skín á fjallabrún.
„Viltu heyra ljóð?“
Er hægt að vera skáld án þess
að yrkja um ástina? „Ef ástin lifir
/ - þá er hvergi háski,“ fullyrðir
Sigurður frá Arnarholti. Hann orti
töluvert um ástina, stundum í tóm-
um gáska, sérstaklega þegar leið á
ferilinn. Stundum í alvarlegum,
hátíðlegum tón, „almáttug er ástin
himinborin". En bestu ástarkvæði
hans eru Mansöngvar og Stína. í
Mansöngvum heyrir skáldið kven-
mannsrödd berast út um opinn
glugga og er eftir það fanginn.
Kvæðið er eins og ástin - hátíð-
legt; „í myrru stað ég kvað þér
þetta kvæði“, gáskafullt; „Varst þú
kannski á Akyreyri stærri / og
yndislegri þar þín göngu spor“, og
auðvitað biturt:
Ég sé þú elskar alltaf mest þig sjálfa
og enn er sama héla um svipinn þinn.
þú teygar sólskin, sem við hinir borpm,
og sama hér um bil um guð og menn.
Eftir mikil tilfinningagos endar
kvæðið einfaldlega á spurningunni,
„Ertu til?“. Og lesandinn situr eftir
furðu lostinn, grunar kannski að
skáldið sé að draga hann á asnaeyr-
um og spyr; er verið að yrkja um
loftsýn? Hafnar þó þeirri grunsemd
um leið og lína eftir Sigurð kemur
uppí hugann, „Heldur þú kona, að
ég kveini / í kvæði, en meina ekki
neit,t?“
í Stínu seilist Sigurður í þjóð-
kvæðistílinn og yrkir um samnefnda
konu sem eitthvað amar að; hún
heyrir aldrei framar, brosir aldrei
framar, hlær aldrei framar, grætur
aldrei framar, sama hvemig ljóð-
mæiandi lætur. Til að byija með
átti ég í vandræðum með að skilja
hvað amaði að henni Stínu, en sá
síðan að hún er látin og kvæðið
örvæntingarhróp elskugans -
skáldsins sem reynir áð bijóta dauð-
ann á bak aftur með kvæðum sín-
um:
Stína litla, Stína mín!
Viltu heyra ljóð?
Það eru vökudraumar um
hvað þú sért góð.
Komdu fram í dalinn
og dreymdu með mér;
þar á ég kvæði falin -
og öll handa þér.
En Stínu dreymir aldrei framar
eitthvað er það, sem að henni amar.
„í dag er ég ríkur“
Það væri allt að því glæpur að
líta framhjá frægasta kvæði Sig-
urðar. Nóg ér samt að sleppa Úti-
legumanninum; en það kvæði las
ég stráklingur í Bláu skólaljóðunum
og síðan hafa útilegumenn allra
tíma átt samúð mína. í dag er
bæði fantagott kvæði, og um leið
nýrómantísk uppskrift af lista-
manninum. Samkvæmt henni er
listamaðurinn hin algera andstæða
hversdagleikans, andstæðurnar búa
í honum og hann þekkir engar
hömlur:
í dag er ég ríkur - í dag vi! ég gefa
demanta, perlur og skínandi gull.
Gakk þú í sjóðinn og sæktu þér hnefa,
uns sál þin er mettuð og barmafull.
Það er ókeypis allt,
og með ánægju falt -
og ekkert að þakka, því gullið er valt!
Þetta er fýrsta erindið af fimm.
Næsta erindi hefst á línunni „í dag
er ég snauður og á ekki eyri“ og
er ranghverfa fyrsta erindis. í þriðja
erindinu er hann óendanlega'glað-
ur, þá svo reiður að hann vill bijóta
allt og brenna „hengja og skjóta
alla helvítis þijóta". Loks er hann
gamall, þreyttur, „drúpi nú yfir
tæmdum sjóð ... / og mitt silfraða
hár / í særokum litaðist hvítt fyrir
ár.“ Kvæðið, sem Sigurður orti
snemma á ferlinum, er kröftugt og
skemmtilegt. Síðar gerði hann þá
kröfu til sín að yrkja kvæði á ein-
földu máli, jafnvel alþýðlegu. Flest-
ir eru sammála um að skáldinu
hafi ekki tekist að ná fyrri hæðum
með þeirri aðferð. I dag er ekki ort
á alþýðlegu máli, en einfalt er það
og auðskiljanlegt. Stundum óskar
maður þess að Sigurður Sigurðsson
frá Amarholti hefði gengið út frá
þessu kvæði þegar hann tók að
breyta stíl sínum. Eða getur maður
annað en hrifist af svona skáldskap?
í dag er ég glaður - í dag vil ég syngja
og dansa til morguns við hveija sem er.
Við flakkarann allt eins og kóng vil ég
klingja -
ég kæri mig ekkert um nafnið á þér.
Þú ert vinur minn, víst
eins og veröldin snýst -
á víxla ég skrifa nú eins og þér líst!
Jón Stefánsson
Mussorgskíj. Verkið er samið 1877
og var upphaflega samið vegna
áhrifa frá Valborgarnóttinni úr
Faust eftir Goethe. Seinna ætlaði
tónskáldið að nota verkið til að
túlka maitröð úkraínsk bónda, í
óperuverki sem hann hugðist
semja. Fantasían var ekki upp-
götvuð fyrr en eftir dauða tón-
skáldsins og það var Rimsky-Kor-
sakov sem gekk frá því til flutn-
ings. Næturmartröðinni í verkinu
lýkur með því að kirkjuklukkur
hringja inn nýjan dag og lýkur á
mjög fallegri morgunbæn. Það var
margt vel gert í þessu sérstæða
verki og þar mátti heyra fallega
mótun stjórnandans á morgun-
bænini, sem var þó í hægara lagi
en hefði ef til vill mátt vera gædd
meiri fögnuði þess sem vakandi
fagnar nýjum degi og veit að
martröðin var ímyndun og er horf-
in í myrkur minninganna.
Sólrún Bragadóttir söng aríu
úr Mímí úr La Bohéme eftir Pucc-
ini og stóraríuna Sempre libera
úr La Traviata eftir Verdi. Báðar
aríurnar söng Sólrún af glæsibrag
og er hún tvímælalaust ein af
okkar allra bestu söngkonum í
dag. Við stjóm hljómsveitarinnar
í aríunum, fantasíunni eftir Mus-
sorgskíj, forleiknum af La Tra-
viata og La Valse eftir Ravel, sýndi
Osmo Vásnká að hann er góður
hljómsveitarstjóri, leggur bæði
áherslu á nákvæmni í leik ög túlk-
un, sem kom hvað fallegast fram
í forleiknum að La Traviata og í
niðurlagi fantasíunnar.
Norræna húsiö
Dcmskur
djass-
kvarteft
DJASSTÓNLEIKAR verða í
fundarsal Norræna hússins
þriðjudaginn 28. september. Það
er Christian Vuusts Nordic
Quartett sem leikur frumsamda
djasstónlist og nýjar útsetningar
á norrænum og bandarískum lög-
um. Kvartettinn skipa: Christian
Vuust seni leikur á tenórsaxófón,
Claus Gade trommuleikari, Tobi-
as Sjögren leikur á gítar og Jo-
hannes Lundberg bassaleikari
sem kemur frá Svíþjóð.
Það er Norræna húsið og Nor-
ræna félagið í Reykjavík sem
standa að heimsókn djasskvartetts-
ins, en auk þess styrkir Norræni
menningarsjóðurinn ferð þeirra
hingað til lands. Aðgöngumiðar að
tónleikunum í Norræna húsinu
verða seldir á mánudag og þriðju-
dag við innganginn. Aðgangsverð
er krónur 1.000.
Auk tónleikanna í Norræna hús-
inu á þriðjudag leika þeir fyrir nem-
endur í Menntaskólanum við Sund
og hjá Tónlistarskóla FÍH. Þeir fara
einnig til Akureyrar þar sem þeir
spila á föstudagskvöld.
Morgunblaðið/Þorkell
Oddur Björnsson í hópi leikara: „Þetta er besta leikhúsreynsla sem ég hef gengið í gegnum.“
Þretlánda ktossfeiðin eftii Odd Biöiosson
VIGVOLLURINN
ERIÞÚ SJÁLFUR
Þrettánda krossferðin nefnist nýtt leikrit eftir Odd Björnsson sem
frumsýnt verður í Þjóðleikhúsinu 1. október. Þetta er með viða-
meiri verkefnum Þjóðleikhússins og stærsta verk Odds, en nýtt
verk eftir hann hefur ekki komið á svið síðan Eftir konsertinn fyr-
ir tíu árum. Tónlistin er eftir Hjálmar H. Ragnarsson, lýsing er
verk Páls Ragnarssonar, leikmynd og búningar eftir Sigurjón Jó-
hannsson. Leikstjóri er Þórhildur. Þorleifsdóttir.
Oddur Bjömsson sagði að fyrstu
hugmyndir að Þrettándu krossferð-
inni hefðu kviknað um það leyti sem
Eftir konsertinn var leikið, þær
hefðu verið í mótun í mörg ár.
Hann hefði einsett sér að viða að
sér hugmyndum, viljað hafa það á
hreinu hvað hann vildi gera í hveiju
tilviki.
Var verkið þá búið að taka á sig
fullnaðarmynd áður en það var
skrifað?
„Það var ekki endilega skrifað í
réttri röð, með einhverri drama-
tískri framvindu. Snemma var ég
búinn að ákveða upphaf og endi og
jafnvel milliþætti, en verkið varð
smám saman flóknara og stærra í
sniðum en ég hélt í upphafi."
Þetta er þitt stærsta verk.
„Langstærsta verkið og ólíkt
fyrri leikritum mínum í fullri lengd.“
„Hljómbotninn"
Þú varst fljólega kenndur við
absúrdleikritun.
„Ég kom heim frá námi í Vínar-
borg 1956 þar sem ég hafði kynnst
tilraunaleikhúsum sem kveiktu í
mér, höfundar eins og Beckett,
Artaud og fleiri. Við Guðmundur
Steinsson, Erlingur E. Halldórsson
og Magnús Jónsson vorum að dand-
alast í Evrópu á svipuðum tíma,
enda virðist mér að upp úr 1960
sé merkilegur tími að því leyti að
þá komi hér fram öðruvísi leikrita-
höfundar en áður. Það var uppbrot
með stofnun Grímu, höfundar fóru
að gefa leikhúsinu gaum sem slíku,
spyija sig að því hvernig miðill það
væri. Kvikmyndir tóku við raun-
sæishlutverkinu. Við leituðum ef
svo má segja að „hljómbotninum",
leikhúsinu sjálfu."
Riddarinn
. Miðaldir eru þér hugleiknar.
„Ég hef alltaf verið veikur fyrir
miðaldatilburðum í leikhúsi,
Commedia dell’arte og slíku, tíma-
bilið er athyglisvert og nær okkur
en við gerum okkur grein fyrir. A
tímum Alexanders Borgia voru
mörg ríki á Ítalíu og allt snerist
um peninga og samkeppni. Hvað
þessa tíma varðar hef ég alltaf ver-
ið heillaður af riddaratákninu, það
er bæði absúrd og mikilfepglegt og
dulúðugt. Sama er að segja um
mystík krossferðanna."
Er riddari verksins tákn?
„Hann er eins og einhver þráður
í verkinu, heldur áfram sinni reið
gegnum verkið, vill skila einhveiju
sem hann kemur þó ekki í orð.
Hann er ekki að ríða til borgarinn-
ar helgu, hann er á heimleið."
Er hann ekki tákn dauðans?
„Hann getur verið það að ein-
hveiju leyti, ekki síst vegna þess
að hann er alltaf á heimleið."
„Skáldin skildu að tíminn er
naumur," er ein af setningum
verksins, eitt af því sem hinn svo-
kallaði skemmtistjóri lætur frá sér
fara, en hann virðist boða ehdalok
mannsins eða samfélagsins.
„Þetta er atriði þar sem mikið
uppbrot er í verkinu sjálfu. Þetta
er einhvers konar örvæntingar-
ræða. Ég kalla persónuna skemmti-
stjórann, hann er þjóðhöfðingi eða
ráðamaður."
Stríðið
Þrír hermenn leita að „stríðinu".
Einn þeirra, Stefán, lætur svo
ummælt að það að verða fullorðinn
sé að fara í hernað.
„Það er þessi eilífa leit að stríði
sem liggur ekki alveg í augum uppi.
Það eru búnar að fara fram langar
samræður um hvert hermennimir
séu að fara og hvað þeir séu að
gera. Eru þeir þrír óháðir einstakl-
ingar eða þríeinir?
Hlutverkin þijú eru mjög erfið.
Það hefur verið einstaklega
skemmtilegt að vinna með leikur-
unum, taka þátt í lifandi og gjö-
fulli umræðu þeirra.“
Þú ert þá sáttur við túlkunina?
„Mjög svo. Leikararnir hafa látið
ganga yfir sig ýmsa geminga. Ég
ímynda mér að það sé óhjákvæmi-
legt að þeir hafi þurft að standa í
einhveiju svipuðu til þess að vita
hvað þeir eru að gera og hvers full-
trúar þeir eru. Ymislegt í seinni
hluta verksins kallar á miklar rök-
ræður.
í stuttu máli lenda þeir í ýmsum
hremmingum, tíminn er afstæður í
verkinu.”
.Já, fortíð og nútíð renna saman,
eru tímarnir líkir?
„Maður botnar ekki alltaf í
mannsöldmm, það er styttra milli
þeirra en maður áttar sig á. Tækn-
in er það eina sem breytist."
Hreinsunareldur
Hefur stríðið unnist að lokum?
„Persónulega lít ég svo á, en get
ekki tjáð mig nákvæmlega um það.
Þetta hefur verið hreinsunareldur
fyrir sjálfan mig. Þrátt fyrir allt
hefur einhver sigrað.“
Það er áhorfandans að geta í það?
„Já,“ sagði Oddur Bjömsson og
bætti við: „Það em bráðum tvö ár
síðan við fómm að vinna að upp-
setningunni, en gerð verksins hefur
þróast í þessari löngu samvinnu.
Manni verður ýmislegt Ijóst þegar
maður sér verkið á sviði, enda hef-
ur það verið tekið mjög föstum tök-
um frá byijun. Þetta er besta leik-
húsreynsla sem ég hef gengið í
gegnum, með þessu fólki sem hefur
mikinn metnað. í mínum huga er
til dæmis leikmyndin viðburður,
ekki bara tímamótaverk fyrir Sigur-
jón Jóhannsson, heldur þaulhugsað
listaverk í mínum huga. Tónskáldið
hefur líka kafað djúpt í verkið.
Gert er ráð fyrir að tónlistin víkki
tjáningarsvið verksins, t. d. hvað
snertir hlut riddarans."
Tónlist hefur löngum verið
áhrifavaldur hjá þér.
„Ég hef sagt í gamni að ég hafi
lært mest af Beckett og Beethoven,
einkum síðustu verkum tónskálds-
ins. Þau hafa kennt mér mikið um
formskyn og það að bijóta upp
form. Eg hef alltaf verið fylgjandi
því að form og innihald séu eitt,
en það getur verið strítt."
Kynlífsefni og ofbeldi setja svip
á verkið.
„Ofbeldi er ekki bara fréttir utan
úr heimi heldur allt í kringum okk-
ur. Myndbandið, auglýsingasamfé-
lagið, afhjúpar þetta. Það er áber-
andi að allir þurfa að láta á sér
bera, veifa einhveiju tré, frekar
röngu en engu. Athyglissýkin og
það að allt þarf að gerast á skömm-
um tíma eru kennimerki okkar.“
Heimssýn
Verkinu er þá stefnt gegn þessu?
„Ég skal fallast á að ég er að
reyna að birta einhveija heimssýn
í hnotskurn í verkinu, en þá er líka
nauðsynlegt að bæta við að verkið
leitar inn á við þegar á líður. Fyrri
hlutinn virðist kannski skrautlegur
inngangur, síðari hlutinn snýst um
eintsaklinginn.“ -
J. H.