Morgunblaðið - 05.01.1994, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. JANÚAR 1994
Místök í skattamálum
eftir Halldór
Asgrímsson
Ég hafði ekki ætlað mér að
standa í deilum við forystu ASI
um skattamál. Ég tel að sú breyt-
ing sem gerð hafi verið á skattalög-
um nýliðin áramót hafi verið mikil
mistök sem eru á ábyrgð ríkis-
stjórnarinnar. Ríkisstjórnin stakk
upp á þessum breytingum í því
skyni að greiða fyrir kjarasamn-
ingum. Aðilar vinnumarkaðarins
tóku þetta boð fegins hendi en
með því var verið að reyna að
auka kaupmátt án þess að til
launahækkana kæmi._ Benedikt
Davíðsson forseti ASÍ afgreiðir
afstöðu Framsóknarflokksins sem
„pólitískt spil“. Ég vil fullvissa
hann um að við erum ekki I póli-
tískri spilamennsku heldur byggð-
um við afstöðu okkar á þeim gögn-
um og rökum sem fram komu í
málinu við umfjöllun á Alþingi.
Tilboð ríkisstjórnar
Aðdragandi málsins er sá að rík-
isstjórnin bauðst til að lækka skatt
á matvælum með því að taka upp
tveggja þrepa kerfí í virðisauka-
skatti. Forystumenn verkalýðs-
hreyfingarinnar gengu út frá því
að þessi lækkun yrði að hluta til
fjármögnuð með skatti á hærri
tekjur og með því að taka upp fjár-
magnstekjuskatt. Málin þróuðust
í allt aðra átt og lagði ríkisstjómin
til að leggja launaskatt á tekjur
hvers einasta manns í landinu og
jafnframt að hækka launaskatt
atvinnurekstrarins. Síðan var fallið
frá því að leggja sérstakan launa-
skatt á tekjur launamanna en í
stað þess voru bifreiðaskattar
hækkaðir og jafnframt tekjuskatt-
ur einstaklinga.
Ég hef haft miklar efasemdir
um þessar aðgerðir og ekki séð
þann mikla ávinning sem ríkis-
stjórnin hefur talið að í þessu liggi
fyrir launafólk í landinu. Það kem-
ur mér á óvart hversu ákveðið for-
ystumenn ASÍ veija þetta tiltæki,
ekki síst vegna þess að forsendur
eru aðrar en vorið 1993.
Virðisaukaskattur og
tekjujöfnun
Ef farið er út í aðgerðir til tekju-
öflunar er lækkun virðisaukaskatts
ekki besta aðferðin. Hitt er svo
annað mál að virðisaukaskattur er
hærri hér á landi en almennt ger-
ist og því mikilvægt að færa hlut-
fallið niður til samræmis við það
sem almennt gerist í kringum okk-
ur. Það hefur sömu verðlagsáhrif
að taka upp nýtt 14% þrep í vsk.
og lækka skattprósentuna í 23%.
Við framsóknarmenn vorum þeirr-
ar skoðunar að það væri betri að-
ferð að lækka skattprósentuna og
greiða niður vsk. á biýnustu líf-
snauðsynjar þannig að það jafn-
gilti 14% skatti. Samkvæmt okkar
upplýsingum er mismunur á tekju-
jöfnunaráhrifum af þessari leið lít-
ill sem enginn. En hvað sögðu
aðrir um tekjujöfnunaráhrif þess-
ara aðgerða?
I áliti ASÍ segir m.a.: „Samn-
inganefnd ASÍ var þegar í vor ljóst
að lækkun matarskattsins væri
ekki sú markvissasta tekjujöfnun-
araðgerð sem hægt væri að grípa
til, hins vegar mætti meta slíka
breytingu sem tiltölulega varan-
lega aðgerð."
í áliti Þjóðhagsstofnunar segir
m.a.: „Tekju- og afkomujöfnunar-
áhrif á verðlækkun einstakra vöru-
flokka eru afar vandmetin og í
reynd eru slíkar leiðir til jöfnunar
mjög umdeilanlegar.“
í áliti Indriða H. Þorlákssonar
skrifstofustjóra í fjármálaráðu-
neytinu segir m.a.: „Nær enginn
munur er á því með tilliti til tekna,
hvort lækkað er almenna hlutfall
vsk. eða virðisaukaskattur á mat-
væli. Mismunandi áhrif á neysluút-
gjöldum eru um eða innan við
0,05% sem er varla marktækur
munur.“ Síðan segir: „Sé litið svo
á að sá munur sem mælist sé raun-
verulegur er hann svo óverulegur
að hann getur hvergi réttlætt það
að taka upp tveggja þrepa kerfi.
Samkvæmt framangreindri mæl-
ingu væri hann um eða innan við
1.000 kr. á ári á fjölskyldu í lægri
helmingi tekjuskalans."
Dýrari aðferð
í útreikningum Indriða er miðað
við neyslukönnun Hagstofunnar
frá í vor og tekið mið af matvæ-
laútgjöldum fjölskyldna í mismun-
andi tekjubilum. Það er hin algilda
viðmiðun í útreikningum sem þess-
um og eru þeir útreikningar m.a.
notaðir í nýlegri norskri skýrslu
um sama mál. Aðrir hafa viljað
fara út á þá braut að reikna áhrif-
Halldór Ásgrímsson
„Ég hef haft miklar
efasemdir um þessar
aðgerðir og ekki séð
þann mikla ávinning
sem ríkisstjórnin hefur
talið að í þessu liggi
fyrir launafólk í land-
inu. Það kemur mér á
óvart hversu ákveðið
forystumenn ASÍ verja
þetta tiltæki, ekki síst
vegna þess að forsend-
ur eru aðrar en vorið
1993.“
in sem hlutfall af tekjum sem er
mun vandasamara og flóknara og
að mínu mati mjög vafasamt.
í útreikningum Þjóðhags-
stofnunar kemur jafnframt í ljós
að ekki er mjög mikill munur á
þessum aðferðum og er niðurstaða
Þjóðhagsstofnunar eftirfarandi:
„Af þessu og því talnaefni sem
fylgir hér með má sjá, að draga
má í efa skilvirkni þess að lækka
óbeina skatta á einstakar vöruteg-
undir í tekjujöfnunarskyni."
Samkvæmt framansögðu má
vera ljóst að það er enginn mark-
tækur munur á því að lækka al-
mennu skattprósentuna og taka
upp nýtt þrep. Þar fyrir utan kost-
ar það ríkissjóð 600 milljónum
minna að fara í almenna lækkun,
en það hefur nákvæmlega sömu
verðlagsáhrif. Auk þess hefði þá
verið hætt við lækkun vörugjalds
á nokkrar matvælategundir sem
tengdust lækkun vsk., sem kostaði
ríkissjóð 160 milljónir. í framhaldi
af þessu hljóta menn að spyija,
hvaða markmiðum er verið að ná?
Eru aðferðirnar aðalatriðið en
markmiðið aukaatriði?
Hagsmunir atvinnulífsins
í þeim tillögum sem liggja fyrir
frá fulltrúum Framsóknarflokks
og Kvennalista I efnahags- og við-
skiptanefnd er sýnt fram á, að
með okkar aðferð skapast svigrúm
til að hætta við sérstakt trygginga-
gjald 0,35% og falla algjörlega frá
virðisaukaskatti á ferðaþjónustu,
fólksflutninga og gistingu, en
tekjuskattur félaga hækki lítillega.
Með þessu fær atvinnureksturinn
aukið svigrúm til að bæta kjör
launþega eða til áframhaldandi
uppbyggingar og 'styrkingar at-
vinnulífsins, sem hlýtur að koma
launþegum til góða í því atvinnu-
leysi sem nú steðjar að.
Hækkun vaxta og barnabóta
Þá var jafnframt lagt til að lagð-
ur yrði eignarskattur á fjármagns-
eignir, hætt við efra þrep eignar-
skattsins og skattfijálsar eignir
hækkaðar um eina milljón hjá hjón-
um. Áætlað var að þessi ráðstöfun
gæfi ríkissjóði 600 milljónir og var
lagt til að þetta svigrúm yrði að
mestu notað til þess að hækka
barnabótaauka sem gagnast lág-
launafólki og jafnframt var lagt
til að dregið yrði úr skerðingu
vaxtabóta. Að mati Þjóðhagsstofn-
unar styrktu þessar tillögur stöðu
ríkissjóðs um 150 milljónir. Auk
þess tók ríkisstjórnin ákvarðanir
við meðferð málsins sem hækkaði
þessa fjárhæð í um það bil 300
milljónir.
Þjóðhagsstofnun sagði um jöfn-
unaráhrifin: „í tillögunum felast
því tilfærslur í skattlagningu á þá
leið að kaupmáttur launa og hvers
konar bóta eykst nokkuð en ráð-
stöfunarfé eignamanna minnkar."
Kostnaður ríkissjóðs og
skattsvik
Okkar mat er að ef eitthvert vit
eigi að vera í framkvæmd þessa
nýja kerfis muni það kosta ríkis-
sjóð að minnsta kosti 200 milljón-
ir. Sú ágiskun hefur komið fram
að skattsvik muni aukast um
a.m.k. 500 milljónir þótt enginn
geti fullyrt um það. Ef þetta ræt-
ist hefði sú leið sem fulltrúar Fram-
sóknarflokks og Kvennalista lögðu
til styrkt stöðu ríkissjóðs um einn
milljarð. Þá er ekkert tillit tekið
til þess mikla kostnaðar sem leggst
á atvinnulífið við þessa breytingu.
Það er enginn vafi á að það er
grundvallaratriði að lækka fjár-
lagahallann ef takast á að lækka
vextina með varanlegum hætti.
Menn geta talað um „ónýt rök“
og haldið því fram að „sjónarmið
kassans" fari ekki saman við hags-
muni launþega. Ég er einfaldlega
ósammála þessum sjónarmiðum.
Ég tel að þau miklu skattsvik sem
viðgangast séu eitt mesta þjóð-
félagsbölið sem nú er við að glíma.
Ég tel að slæm afkoma ríkissjóðs
komi öllum við og það sé í allra
þágu að styrkja hana ekki síst til
að lækka vexti. Ég tel það þjóna
hagsmunum launþega að styrkja
stoðir atvinnulífsins og minnka
skattlagningu á það.
„Pólitískt sjónarspil“
Það hefði vissulega mátt velja
ýmsar aðrar aðgerðir til tekjujöfn-
unar sem gætu skilað sér með
áhrifaríkari hætti til lágtekjufólks.
Við gáfum okkur þá forsendu að
niðurstaðan væri sú að lækka virð-
isaukaskatt og reyndum að finna
skynsamlega leið út frá þeirri for-
sendu. Að mínu mati er nánast
útilokað að finna haldbær rök fyr-
ir því sem gert hefur verið. Sú leið
hefur verið valin af einhveijum
ástæðum sem erfitt er að átta sig
á, en hefði ekki verið betra að fara
betur ofan í málið og gefa sér
góðan tíma og fara þá út í þessa
breytingu í ársbyijun 1995? Undir-
búningurinn var enginn hvorki
þegar ákvörðunin var tekin né
fram að þeim tíma sem málið var
kynnt á Alþingi í byijun desember.
Ef stjórnmálamenn sem eru að
reyna að fara málefnalega niður í
mál og leitast við að koma í veg
fyrir meiri háttar slys í skattamál-
um eru sagðir vera með pólitískt
sjónarspil, þá verður bara að hafa
það.
Höfundur er varaformaður
Framsóknarflokksins.
Færeyskar bókmenntir
eftirSæyarÞ.
Jóhannesson
Viku af mars sl. hófst hér fær-
eysk menningarvika sem mun hafa
tekist mjög vel, eftir því sem mér
hefur skilist á nokkrum færeyskum
þátttakendum. Það er helst á svona
uppákomum sem okkur íslending-
um er gefinn kostur á að kynnast
færeyskum bókmenntum, þar fyrir
utan er eins og þær séu ekki til.
Það má heita undantekning ef
maður sér getið um færeyska
bókaútgáfu eða færeyskar bók-
menntir í íslenskum blöðum. Full
ástæða er þó til að vekja athygli
á þessum þáttum færeyskrar
menningar, svo skyld er hún okkur
eigin.
Fátt færeyskra bóka hefur verið
þýtt á íslensku, að undanskildum
bókum Williams Heinesens, í
ágætri þýðingu Þorgeirs Þorgeirs-
sonar, rithöfundar, en þær eru
þýddar úr dönsku, sem var aðalrit-
mál Heinesens.
Oðru höfuðskáldi Færeyinga,
Héðni Brú, hefur hinsvegar lítt
verið gaumur gefínn hér. Aðeins
ein bók eftir hann, Feðgar á ferð,
hefur komið út á íslensku, í þýð-
ingu Aðalsteins Sigmundssonar,
en það var árið 1941, eða ári eftir
að hún kom út á frummálinu.
Héðinn Brú er dáður meðal Færey-
inga og hefur mér virst hann í
meiri metum þar en Heinesen.
í raun ætti ekki að vera.þörf á
því að þýða færeyskar bækur á
íslensku, málin eru það náskyld
að allir ættu að geta lésið þær sér
til gagns og ánægju. Sem dæmi
um skyldleika þessara tveggja
mála má benda á, að Færeyingar
taka yfirleitt upp íslensk orð frem-
ur en dönsk þegar þá vantar ný-
yrði.
Bókmenntahefð Færeyinga er
ekki ýkja gömul, né almennur
áhugi þeirra á bókum eða bók-
lestri. Færeyingar hafa sjálfsagt
talið sig hafa annað og þarfara
að gera við tímann en að liggja
yfir bókum, stritið fyrir brauðinu
hafði og hefur haft forgang.
Fyrir um þijátfu árum heyrði
það til undantekninga ef maður
sá eitthvað af bókum á færeysku
heimili, en þetta breyttist snögg-
lega. Þeirri breytingu má vafalaust
þakka bókaútgefandanum Emil
Thomsen, sem vann kraftaverk
þegar hann kenndi, ef svo má að
orði komast, Færeyingum að meta
og virða eigin bókmenntir.
Þó að þáttur skáldsagna og ljóða
sé nú nokkuð stór bókmenntagrein
meðal Færeyinga tel ég aðra grein
öllu stærri og vinsælli, en það er
sagnfræði, eða það sem ég leyfi
mér að kalla alþýðusagnfræði.
Á seinni árum hafa Færeyingar
verið ótrúlega duglegir við að skrá
m.a. byggðasögur, forna bú-
skaparhætti og sögu atvinnuveg-
anna, en þar skipar sjávarútvegur-
inn að sjálfsögðu öndvegi.
Rétt er að vekja athygli á einni
stærstu sagnfærðiritröð sem skráð
hefur verið og gefin út í Færeyjum,
en það er „Föroyja siglingasöga“
eftir Paul Nolsoy. Af siglingasög-
unni hafa nú komið 14 bindi og
von er á fleirum.
í „Föroyja siglingasögu" tvinnar
höfundurinn saman sögu byggða,
verslunar, útgerðar, skipa og skip-
stjórnarmanna. Sagan er nátengd
íslandi, því mörg færeysku skip-
anna (kútteranna) um og eftir
1917 voru keypt frá íslandi og
báru sömu íslensku nöfnin og þeim
hafði verið gefið hér og má þar
t.d. nefna Langanes, Björn riddara
ö.fl. Margir íslendingar sigldu með
Færeyingum á þessum skipum og
er minnst á nokkra þeirra í þessu
verki. Þá fjallar stór hluti verksins
um sóknina á íslandsmið og sam-
skipti við íslendinga.
Undanfarin ár hefur önnur
sagnfræðiritröð, „Stríðsárin
1939-1945“ eftir Niels Juel Arge
Sævar Þ. Jóhannesson
„Bókmenntahefð Fær-
eyinga er ekki ýkja
gömul.“
útvarpsstjóra, verið gefin út og
notið mikilla vinsælda meðal lands-
manna. Bækurnar, sem eru 6,
fjalla m.a. um hemám Færeyja,
áhrif þess á líf eyjaskeggja, sigl-
ingar um hættusvæði með fisk til
Bretlands, skipsskaða og mann-
tjón. í þessum bókum kemur ísland
töluvert við sögu.
Fyrir tveimur árum hóf Niels
Juel ritun og útgáfu nýrrar ritrað-
ar sem tengd er Færeyjum og
seinni heimsstytjöldinni og heitir
hún „Teir sigldu úti“. Þessi ritröð
fjallar um þá Færeyinga sem
sigldu á erlendum skipum á stríðs-
árunum og lentu margir í ótrúleg-
um mannraunum. Niels Juel hefur
skrifað nokkrar bækur sem eru
allar áhugaverðar og læsilegar.
Má þar t.d. nefna „Rockall",
„Merkið“ og „Argjamenn“. „Roc-
kall“ er, eins og nafnið ber með
sér, saga klettsins og ýmissa at-
burða tengda honum; „Merkið“ er
saga baráttu Færeyinga fyrir eigin
fána, en sú barátta var löng og
hörð og „Argjamenn“ er ættar-
saga, þar sem segir frá merkum
listamönnum sem unnu í stein og
silfur. *
Hér er aðeins drepið á nokkra
höfunda og bækur úr heimi fær-
eyskra bókmennta, einungis til að
vekja athygli á fjölbreyttu og
áhugaverðu efni sem er innan seil-
ingar fyrir áhugamenn.
Aðeins ein bókaverslun, sem
mér er kunnugt um, hefur boðið
upp á færeyskar bækur, en það
er bókabúð Máls og menningar.
Úrvalið mætti vera meira, en það
ber að .þakka viðleitnina.
Höfundur eráhugamaður um
færcyska mcnningu.