Morgunblaðið - 21.05.1994, Blaðsíða 6

6 C
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. MAI 1994
+
eftir SigríAi Ingvarsdóttur
SÝNINGU á listmunum eftir Fa-
bergé sem staðið hefur yfir í
Victoria og Albert safninu í
Lundúnum er að Ijúka. Um er
að ræða all ýtarlega úttekt á list-
munum meistarans úr silfri,
gulli, smelti og gimsteinum.
Carl Fabergé fæddist árið
1846 í Pétursborg á þeim
tíma sem veldi Rússlands
reis sem hæst. Hann átti ekki langt
að sækja áhuga sinn á listum því
faðir hans var gullsmiður og mikill
listunnandi. Heimili Carls Fabergés
var mikið menningarheimili þangað
sem listamenn vöndu komur sínar
og ræddu listir og önnur hugðar-
efni við húsráðendur. Slíkt um-
hverfi í bernsku var ómetanlegt
veganesti ungum manni sem sjálfur
hneigðist svo mjög til lista. Átján
ára gamal! var hann sendur til
náms í skartgripasmíði til Evrópu.
Lengst af lærði hann hjá gullsmiðn-
um sem stjórnaði fyrirtæki föður
hans. Tuttugu og eins árs lauk
Fabergé meistaraprófi í skartgripa-
smíði. Sex árum síðar kvæntist
hann Augustu Jakobs og þótti hún
henta honum afar vel þar sem hún
kom frá listrænni fjölskyldu eins
og Fabergé. Á næstu árum tók
hann við stjórn fyrirtækisins.
Fyrstu árin sem hann starfaði bar
lítið á honum sem gullsmið. Það
sem ef til vill skipti sköpum varð-
andi velgegni hans var að góð vin-
átta tókst með honum og safn-
stjóra listmunasafns vetrarhall-
arinnar, Hermitage í Pétursborg.
Þarna fékk hann að sjá aldagamla
dýrgripi sem höfðu verið í eigu
rússnesku keisaranna. Margir þess-
ara listmuna höfðu ekki verið til
sýnis fyrir almenning. í frístundum
sínum aðstoðaði Carl Fabergé safn-
ið að skrá og gera við ýmsa af list-
munum safnsins. Þetta umhverfí
reyndist honum ómetanlegt vega-
nesti því þegar Agathon bróðir
hans kom heim frá námi í skar-
gripasmíði fengu bræðurnir
heimild frá yfirvöldum að gera
eftirlíkingar af ýmsum dýr-
gripum safnsins og selja. Þeir
tóku þátt í stórri skrautlistsýn-
ingu í Moskvu. Verndari sýn-
ingarinnar var Alexandar III.
Rússlandskeisari.
Með sýningu Fabergés árið 1884
má segja að brotið hafí verið blað
í sögu rússneskrar gull- og silfur-
smíði á 19 öldinni. Keisarahjónin
komu á sýninguna og urðu yfir sig
hrifin af sýningarbás Fabergés og
keyptu af honum ermahnappa.
Listmunir Fabergé úr gulli og silfri
vöktu strax gífurlega athygli og
Falerae
fengu mikið lof.
Carl Fabergé
stjórnandi fyrir-
tækisins var
sæmdur gullmed-
alíu fyrir framlag
sitt á sýningunni.
Það sem gerði
Carl Fabergé frá-
brugðinn öðrum
gullsmiðum var
hæfileiki hans að setja saman gull,
smelti og gimsteina. Honum tókst
að breyta hversdagslegum hlutum
í hreinustu snilldarverk, hvort sem
um var að ræða vindlingakassa,
neftóbaksdósir, myndaramma, silf-
urmuni eða páskaegg. Það leið
ekki að löngu að Carl Fabergé var
skipaður gullsmiður keisarans.
Þegar best lét hjá gullsmíðaverk-
stæðinu voru um 500 manns sem
störfuðu undir stjórn Carls Faberg-
és. Bræðurnir Agathon og Carl
vörðu nú meiri tíma við hönnun list-
muna en létu aðra um gullsmíðina.
Listrænar tillögur og nýjungar
komu frá hönnuðum sem störfuðu
gjarnan í hópvinnu. Síðan voru til-
lögumar bornar undir gullsmiði
fyrirtækisins. Engu að síður fylgdu
þeir listmunum sínum eftir frá upp-
Sýning á
verkunt gull-
smiös rússn-
esku keisara-
f jölskyldunnar
í Lundúnum
hafi til enda.
Agathon Fa-
bergé lést árið
1895, þegar hann
var aðeins þijátíu
og þriggja ára gam-
all. Carl Fabergé
eignaðist Ijóra syni
sem allir lærðu gull-
smíði og áttu eftir
að starfa hjá fyrir-
tækinu við góðan orðstír.
Öllum sem þekktu Fabergé ber
saman um að hann hafi verið hið
mesta ljúfmenni en gert miklar
kröfur til sín sem listamanns. Þetta
átti ekki síður við þegar um var
að ræða gæði og listrænt gildi list-
muna sem voru smíðaðir hjá hon-
um. Þetta mikla ljúfmenni gat þó
breyst í óvæginn dómara sem
missti ekki sjónar afneinu smáat-
riði þegar um var að ræða listmuni
sem voru smíðaðir hjá fyriríæki
hans.
Vinna Carls Fabergé fyrir rúss-
nesku keisarafjölskylduna jókst
stig af stigi. Keisarafjölskyldan var
svo hugfangin af listmunum Fa-
bergé að hún notaði hvert tækifæri
til að notá og sýna þá hvort sem
um var að ræða brúðkaup, afmæli,
Gylltur vinkælir sem keisara-
fjölskyldan gaf dönsku kon-
ungshjónunum órió 1891.
skírnarveislur, jól eða páska.
Þegar Nicholas II., elsti sonur
keisarans, kvæntist konu sinni
Alexöndru átti hún það til að senda
teikningu af skartgrip ásamt því
verði sem hún var tilbúin að greiða.
Þetta gat komið Fabergé í veruleg-
an vanda þar sem keisaraynjan
hafði takmarkað vit á gullsmíði og
oft reyndist erfitt að fylgja fyrir-
mælum hennar, Fabergé bar þó
ákveðin skylda að þóknast henni.
Það var óhugsandi að breyta því
verði sem frúin setti upp, jafnvel
þótt það dygði engan vegin fyrir
kostnaði. Það var litið á það sem
forréttindi að vinna fyrir keisarann.
Einhveiju sinni kvartaði Fabergé
undan því að keisarafjölskyldan
gæti verið full tilætlunarsöm, hún
krafðist þess að ganga fyrir í einu
og öllu hjá Fabergé jafnvel þótt
það kostaði að tugir manna störf-
uðu heilu næturnar.
Á merkis brúðkaupsafmælum
innan keisaraijölskyldunnar
tíðkaðist að gefa veglegar gjafir
úr silfri. Árið 1892 áttu dönsku
konungshjónin, foreldrar rússn-
esku keisaraynjunnar Maríu Feod-
orovnu, fimmtíu ára brúðkaupsaf-
mæli. Carl Fabergé var fenginn til
að smíða tvær dýríndis gylltar vín-
skálar sem nánustu ættingjar gáfu
dönsku konungshjónunum við þetta
tækifæri. Á hverri vínskál eru þrír
fílar sem eru fyrir handföng. Sagt
er að Danadrottning noti enn þess-
ar skálar til að kæla kampavín í
Fredensborgarhöll.
Fabergé hannaði einnig gjafir
fyrir keisarahjónin sem þau færðu
fólki sem hjálpaði þeim í opinberum
ferðalögum. Einföldustu gjafírnar
sem Fabergé hannaði við þessi
tækifæri voru vasaúr eða vindl-
ingakassar úr silfri með arnartákni
keisarans. Þjónustufólki og lífvörð-
um sem aðstoðuðu keisarahjónin í
opinberum ferðalögum voru færð-
ar þessar gjafir að skilnaði.
Yfirlögregla og háttsettari
opinberir starfsmenn
fengu gullúr eða vindl-
ingakassa úr gulli. Keis-
araynjan gaf hirðdömum
drottninga og yfírþern-
um skrautnælur. Hátt-
settir embættismenn sem
höfðu veg og vanda af
opinberum heimsóknum
keisarans fengu gjarnan
ermahnappa með gimstein-
um eða smelta vindlingakassa.
Þeir voru yfirleitt úr dökk- eða föl-
bláu smelti merktir keisaraerninum
úr gulli. Konungum, drottningum,
forsetum og yfirmönnum erlendra
ríkja voru skiljanlega færðar fín-
ustu gjafirnar. Það voru vindlinga-
kassar, neftóbaksdósir, mynda-
rammar úr gulli og smelti merktir
keisaraerninum með gimsteinum.
Það voru fleiri en rússneska keis-
arfjölskyldan sem hrifust af list-
munum Fabergés. Flestar kon-
ungsfjölskyldur í Evrópu voru
aðdáendur og tryggir viðskiptavinir
Fabergés. Hann átti einnig stóran
viðskiptamannahóp í Austurlönd-
um og Bandaríkjunum. Milljóna-
mæringar eins og J.P. Morgan frá
New York, Henry Walters frá Balti-
more og Vanderbilt söfnuðu list-
munum eftir Fabergé.
Stærsti viðskiptavinur Fabergés
fyrir utan rússnesku keisaraíjöl-
skylduna var milljónamæringurinn
Emmanuel Nobel frá Svíþjóð. Hann
stundaði olíuviðskipti við Rússland.
Hann átti mörg hundruð hluti eftir
Fabergé. Konur höfðu einstakt dá-
læti á honum því hann hafði þann
sið að fela litla listmuni eftir Fab-
ergé við servétturnar í kvöldverðar-
boðum sínum. Alexandar Kelch,
auðugur gullgrafari, var annar
kærkominn viðskiptavinur Faberg-
és. Hann pantaði mikinn silfurborð-
búnað frá meistaranum sem kost-
aði 125.000 rúblur eða mörg
hundruð þúsund dollara. Eiginkona
Kelchs, Barbara, varð svo hugfang-
in af páskaeggjum Fabergé að hún
einsetti sér að eignast slíkan
dýrgip. Páskaegg Fabergé voru
eingöngu búin til fyrir keisaraíjöl-
skylduna. Þarna gerði hann eina
undantekningu. Gerð voru sex
páskaegg fyrir frú Kelch.
Hvers konar egg voru þetta eig-
inlega sem keisaraijölskyldan og
frú Kelch höfðu slíkar mætur á?
Við nánari athugun kemur í ljós
af öllum þeim dýrgripum sem Fab-
ergé hannaði þá eru það páskaegg-
in sem hafa vakið mesta athygli.
í Rússlandi voru páskar stærsta
hátíð rússnesku réttrúnaðarkirkj-
unnar. Flestir sóttu miðnætur-
messu á páskum. Eftir messu
kyssti fólk hvert annað þijá kossa
og sagði „Kristur er upprisinn!" og
gaf hverí öðru páskaegg. Páska-
eggin sem almúginn notaði voru
venjuleg máluð hænuegg. Miðstétt-
in gaf egg úr gleri, postulíni eða
lituðum við. Auðmannsstéttin gaf
egg úr silfri eða gulli.
Það hefur eflaust aldrei verið
gert meira úr þessari hefð en í tíð
Alexanders III. keisara. Árið 1885
sem Fabergé var útnefndur gull-
smiður keisarafjölskyldunnar smíð-
aði hann páskaegg fyrir Alexander
III. sem átti að koma keisaraynj-
unni Mariu Feodorovnu á óvart.
Því hefur verið haldið fram að
fyrsta egg Fabergé, eða „hænuegg-
ið“ svokallaða, ætti að minna keis-
araynjuna á Danmörku, en hún var
dönsk prinsessa. Eggið er úr gulli
BANDARÍSKAR SAMTÍMAB
Ef maður er hvorki hestamaður
né spænskumaður getur tekið tíma
að átta sig á verðleikum verðlauna-
sögu Cormacs McCarthys, All the
Pretty Horses, sem kalla mætti
Allir fallegu hestamir. Eins og titill-
inn gefur til kynna eru hestar þar
í fyrirrúmi, atburðarásin snýst að
verulegu leyti um þá, þeir renna
hinum dramatísku sköpum sögu-
hetjanna. Að vísu hneggja þeir ekki
á spænsku, en botna þó ef til vill
eitthvað í því máli eins og margar
sögupersónanna, enda er sögu-
svæðið landamæri Texas og Mex-
íkó.
Aftur til fortíðar
AU the Pretty Horses hlaut ein
virtustu bókmeniitaverðlaun
Bandaríkjanna á síðastliðnu ári,
The National Book verðlaunin. Sag-
an gerist árið 1949. Það eru breyt-
ingatímar, heimsstyijöldinni nýlok-
ið og kynslóðaskipti fyrir dyrum í
ætt söguhetjunnar, Johns Gradys.
Stórbóndinn afí hans er borinn til
grafar í byijun bókarinnar og erf-
inginn, fráskilin móðir hans, hefur
1 hyggju að bregða búi, enda áhuga-
mál hennar önnur. í föður hans,
því til sinna ráða, söðlar hest sinn
og leggst út ásamt vini sínum, upp-
fullur af rómantískum hugmyndum
um kúrekalíf, rétt eins og hann
hyggist lifa hina deyjandi goðsögn
um villta vestrið.
um. Fljótlega verður á vegi þeirra
pasturslítill sveinn, Jimmy Blevins,
sennilega eftirminnilegasta persóna
bókarinnar, og leiðir einn veikleiki
hans til að draumurinn um áhyggju-
laust líf í náttúrunni snýst upp í
martröð. Blevins óttast af vissum
Siiaadi spenna
sveitalffsiis
nýkomnum úr herþjón-
ustu, er heldur enginn
landbúnaðardugur. Þetta
fínnst hinum 16 ára John
Grady grábölvað, enda
búskapurinn, einkum þá
hestarnir, líf hans og yndi.
John hefur ekki aldur til
að taka við búsforráðum
og getur ómögulega hugsað sér
bæjar- eða borgarlíf. Hann tekur
Tvœr
töltandi
veró-
launa-
sögur
Hér hefst ferðalag með
táknrænum skírskotun-
um, eins og við var að
búast. Það er í raun flótti
frá samfélagi í hamskipt-
um, flótti frá olíulindum
og iðnvæðingu Texasrík-
is. Mexíkó virðist þeim
legátum lausnarorðið,
þangað stefna þeir gæðingum sín-
Jane Smiley hefur
vaxiA meA hverri
bók.Lérkonung-
ur er henni hug-
leikinn.